Уопсастыба

Быыстапкаҕа суруйааччы биир дойдулаахтара, аймахтара, суруйааччылар, суруналыыстар кыттыыны ыллылар. Кэмигэр сыаналамматах талааннаах суруйааччы туһунан истибити долгутар истиҥ-иһирэх ахтыылары учуонай, М.К.Аммосов аатынан ХИФУ бэрэпиэссэрэ Василий Илларионов, биир дойдулаахтара, суруйааччылар Валериан Николаев, Ангелина Шадринова-Суоһааны, суруналыыс Анатолий Павлов-Дабыл уонна аймахтара оҥордулар.

Учуонай Василий Илларионов билиһиннэрбитинэн, Иван Алексеев 1933 сыллаахха балаҕан ыйын 26 күнүгэр Сунтаар улууһун Хаҥалаһыгар (билиҥҥинэн Кутанаҕа) төрөөбүт. Аҕата Гаврил Алексеевич Егоров 1942 с. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр өлбүт. Уйбаан 1951 с. орто оскуоланы, 1961 с. Саха судаарыстыбаннай университетын историко-филологическай факультетын нуучча тылыгар уонна литературатыгар салаатын бүтэрбит. Олоҕун Саха судаарыстыбаннай телерадиохампаанньатыгар анаабыт, эрэдээктэринэн 32 сыл үлэлээбит. Суруйааччылар, поэттар уонна артыыстар тустарынан анал биэриилэри тэрийэн, литература, култуура биир туруу үлэһитэ буолбут. Элбэх хоһоону, кэпсээни уонна драманы суруйан, уончаҕа тиийэ кинигэлэммит. Үгүс хоһооно, ол иһигэр «Тойбохой» диэн хоһооно, ырыа буолан тарҕаммыттар. Норуот номоҕор олоҕуран суруйбут «Суоһалдьыйа Толбонноох» драмата тыйаатырга күн бүгүнүгэр диэри туруоруллар. Музыкааннары кытары үлэлэһэн, хас да либреттоны суруйбут. Ол үрдүнэн, Суруйааччы сойууһугар ылбакка эрэйдээбиттэр, сайабылыанньатын сэттэ төгүл биэрбит! «Бүлүү долгуннара» диэн арамаана кэмигэр бэчээттэммэккэ хаалбыт. Суруйааччы сойууһун чилиэнэ буоллахха, суруйбут кинигэҥ былааҥҥа киирэн бэчээттэнэр, гонорар ылаҕын, айар дьиэлэргэ сынньанан кэлэҕин, ол иһин, кэккэ «кырдьаҕас» суруйааччылар санаабытын аһаҕастык этэр дьону, эгэ, Утарар Уйбаан диэн ааттаммыт эдэр суруйааччыны дуо, төрүт чугаһаппат, сырыы ахсын аккаастыыр эбиттэр...

Иван Гаврильевич үлэтэ кэлин сыаналаммыт. 1991 с. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Суруйааччыларын сойууһугар ылыллыбыт, Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх үлэһитин үрдүк аатынан бэлиэтэммит. Онтон үөрэн-көтөн, санаата күүһүрэн, өссө айар былааннаммыт, ону доруобуйата кыайбатах. 1995 c. муус устарга олохтон барбыт.

Ангелина Шадринова-Суоһааны телерадиохампаанньа пуондатын архыыбыгар Иван Алексеев улуу Сергей Зверевтыын сэһэргэһиитэ хараллан сытарын туһунан кэпсээтэ.

– Уус-уран литератураны улуулар эрэ оҥорботтор, биһиги биир дойдулаахпыт Иван Алексеев курдук идэлэригэр бэриниилэх, айар тылга сүгүрүйэр, литература «хара» үлэһиттэрэ эмиэ оҥороллор, – диэтэ.

Святослав Григорьев Бүлүүттэн төрүттээх мелодист Дмитрий Михайлов-Балаҕаччыыныскай 1960-с сыллардаахха Иван Алексеев түөрт хоһоонун («Аар хатыҥ», «Ыраах баар дэриэбинэ», «Дуораан», «Эйэ чуорааннара») ырыа оҥорон көтүппүтүн кэпсээтэ. «Эйэ чуорааннарын» РСФСР үтүөлээх артыыската Анастасия Лыткина бэйэтин репертуарыгар киллэрбит, нууччалыы тылбаастатан, Прагаҕа ыллаабыт! Билигин пуондаҕа Дмитрий Михайлов-Балаҕаччыыныскай отучча ырыата хараллан сытар, онно бу ырыа эмиэ баар эбит.

Кутанаттан төрүттээх Дьокуускай олохтооҕо, 80 саастаах Антонина Осипова-Григорьева сэрии огдообото Анна Егоровна оҕолорун харытын күүһүнэн уонна Сэбиэскэй былаас көмөтүнэн үөрэттэрбитин туһунан аҕынна. Ол курдук, улахан уолун Иваны икки сыл айаҕын төлөөн ыалга олордон үөрэттэрбит, үһүс кылааска «кыһыл армеец оҕото» диэн дьэ интернакка ылбыттар. Тиийиммэт-түгэммэт олох содулугар Иван тыҥа, уҥуох сэллигинэн ыалдьан, ситии-хотуу аттестатын ылар экзаменнары оҕолорго өйөтөн тахсан, туттарбыт. Салгыы Дьокуускайдааҕы сэллиги эмтиир балыыһаҕа эмтэнэн, үтүөрэн, университекка киирбит. Быраата Баһылай (Василий Гаврильевич) олох арыый көнөн, наар интернакка олорон үөрэммит. Томскайдааҕы университеты, Ленинградтааҕы аспирантураны бүтэрбит, биологическай наука кандидата буолбут. Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин дьокутаатыгар, айылҕа харыстабылын миниистиригэр тиийэ үлэлээбит. Сэрии тулаайаҕа уолаттар бэйэлэрин дьулуурдарынан уонна үтүө дьон көмөтүнэн, үөрэхтээх үлэһит буолан, норуоттарын туһугар үлэлээбиттэр-хамсаабыттар.

Көрсүһүүнү түмүктүүрүгэр Иван Гаврильевич төрөппүт кыыһа Лира Ивановна Алексеева быыстапкаҕа кэлбит, истиҥ-иһирэх ахтыылары оҥорбут дьоҥҥо махтанна.