Уопсастыба

Бырагыраама киэҥ

Сийиэс хас да былаһаакканан үлэлээтэ. Ол курдук, кулун тутар 17 күнүгэр дэлэгээттэр «Аан дойду табаһыттара» ассоциация сэбиэтин сүбэ мунньаҕар Арассыыйа Федерациятыгар табаны иитии туругун, инники соруктарын дьүүллэстилэр. Дойду табалаах эрэгийиэннэрин бэрэстэбиитэллэрэ онлайн киэбинэн кыттыыны ыллылар.

Кулун тутар 18 күнүгэр АГАТУ (ректор Ил Түмэн дьокутаата Валерий Федоров) табаһыттарга пилота суох дьоҕус көтөр аппарааттары хайдах туттар уонна аныгы технологияларга тирэҕирэн, бородууксуйаны таҥастааһын туһунан сырдатар-үөрэтэр сэминээрдэри оҥордо. Ил Түмэҥҥэ төрүт олохтоох хотугу омуктар дьокутааттарын Ассамблеятын мунньаҕа ыытылынна. Уопсастыбаннай доруобуйа киинигэр дэлэгээттэр доруобуйаларын туругун көрдөрүннүлэр.

Кулун тутар 19 күнүгэр А.Е. Кулаковскай-Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтигэр тэриллибит «Аартыка эйгэтэ-2025» диэн VII Эрэгийиэннэр икки ардыларынааҕы быыстапка-дьаарбаҥкаҕа 18 улуустан уран тарбахтаах иистэнньэҥнэр уонна уустар үлэлэрэ туруорулунна.

Бу күн сийиэс сүрүн дьаһаллара: сарсыарда өттүгэр Бырабыыталыстыба 2 №-дээх дьиэтигэр төгүрүк остуол, күнүстэн киэһэ Бырабыыталыстыба 1 №-дээх дьиэтигэр пленарнай мунньах буоллулар.

Төгүрүк остуолга

Табаны иитиини сайыннарыы тирээн турар боппуруостарын тула тэрилибит төгүрүк остуолу Табаһыттар өрөспүүбүлүкэтээҕи IV сийиэстэрин тэрийэр хамыыһыйа салайааччыта, Бырабыыталыстыба Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Сергей Местников иилээн-саҕалаан ыытта.

Бастакынан тылы ылбыт тыа хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл бэлиитикэтин миниистирэ Артем Александров өрөспүүбүлүкэҕэ табаны иитии туругун, табаһыттарга көрүллэр өйөбүллэр уонна инники былааннар тустарынан сыыппараларга тирэҕирэн сиһилии билиһиннэрдэ. 2017 с. ыытыллыбыт Табаһыттар III сийиэстэригэр салааны өйөөһүн мэхэньиисимэ таба ахсаанын элбэтэргэ, хаһаайыстыбалары бигэтитэргэ ананан оҥоһуллубут буоллаҕына, билигин бородууксуйаны оҥорор таһымҥа тахсар сорук турар. Ол иһин Аартыка улуустарыгар Эргиэн-логистика кииннэрэ тэриллэллэр, модульнай эт сыахтара тутуллаллар.

Бэтэринээрийэ билимин дуоктара, ТХНЧИ дассыана Николай Винокуров табаны эмтээһин, АГАТУ проректора Аян Нюкканов каадыры бэлэмнээһин туһунан сырдаттылар. Муома улууһун Улахан Чыыстай нэһилиэгин баһылыга Павел Мараказов дьиэ кэргэнинэн үлэлиир общиналар табаларын элбэтэн, көрдөрүүлэрин тупсаран иһэллэрин кэпсээн туран, бу холобуру каадыры бэлэмнээһин биир хайысхатын быһыытынан болҕомтоҕо ыларга эттэ.

Бырамыысыланнас уонна геология миниистирин солбуйааччы Антон Андросов иһитиннэрбитинэн, өрөспүүбүлүкэ сиригэр-уотугар үлэлииргэ лиссиэнсийэ ылбыт бырамыысаланнай тэрилтэлэр Бырабыыталыстыбаны уонна улуустары кытары сөбүлэһии түһэрсэн, социальнай эппиэтинэстээхтик үлэлииллэр, олохтоохтору үлэнэн хааччыйаллар, тэрилтэлэргэ көмөлөһөллөр эбит. Ол эрээри, дэлэгээттэр «АЛРОСА», «Эльгауголь», «Прогноз-Серебро» («Полиметалл») курдук хампаанньалар эрэ эбэһээтэлистибэлэрин толороллорун бэлиэтээтилэр, лиссиэнсийэ биэриитин кубуотанан хааччахтыыры ирдээтилэр. Дьааҥы улууһун дьокутааттарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Екатерина Ноговицына маннык эттэ:

– Биһиги улууспутугар сир баайын хостуур уонна чинчийии ыытар артыаллар элбэхтэр, хас да артыал таба уонна сылгы мэччирэҥнэриттэн чугас үлэлииллэр, сорохторо ханан сылдьалларын олохтоохтор өссө билбэппит даҕаны. Маннык тэрилтэлэр улууһу кытары сөбүлэһии түһэрсэн эрэ баран үлэлииллэрин сокуонунан бигэргэтиэххэ. Табаҕа улахан кутталы адьырҕа кыыллар, бөрөлөр оҥороллор, хаһаайыстыбалар бултаһа сатыыллар да, оттук-уматык сыаната үрдүү турара охсор. Улуус ону барытын үбүлүүр кыаҕа суох, ол иһин, сокуоҥҥа уларытыы киллэрэн, дьааты туттары көҥүллүүргэ уолдьаста. Дьоҕус кэмпилиэктээх буоланнар, агрооскуолаларбыт өйөбүлгэ тиксибэттэр, онон Аартыка дьоҕус кэмпилиэктээх агрооскуолаларыгар өйөбүлү киин улуустар агрооскуолаларын кытары тэҥҥэ көрөргө этэбин. Каадыры миэстэҕэ бэлэмниир көдьүүстээх, хотугу улуустарга тустаах хайысхаларынан араас куурустары тэрийэргэ Баатаҕайга баар каадыры бэлэмниир «Аартыка» киини туһанар кэскиллээх буолуоҕа.

Пленарнай мунньахха

Сийиэс пленарнай мунньаҕын арыйарыгар Бырабыыталыстыба Бэрэссэдээтэлэ Кирилл Бычков:

– Табаны иитии тыа хаһаайыстыбатын салаата буоларын таһынан, төрүт олохтоох хотугу омуктар култууралара, олохторун илгэтэ, өбүгэлэриттэн туппут нэһилиэстибэлэрэ, Аартыка уонна хотугу улуустар экэниэмикэлэрин төрдө. Табаһыттар сийиэстэрэ салааны сайыннарыыга, кыаллыбатаҕы быһаарарга, уопут атастаһарга тирэх буолар былаһаакка. Билигин, уларыйыы түргэн тэтиминэн барар кэмигэр, үгэс буолбут салаалары чөл хаалларарга, салгыы сайыннарарга күүспүтүн түмэрбит ирдэнэр, -- диэтэ.

Дохсун ытыс тыаһынан доҕуһуоллатан Үлэ Дьоруойа В.М. Кладкин аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэни Муома бастыҥ табаһыта, «Кукуин» аҕа ууһун общинатын биригэдьиирэ Аркадий Слепцовка туттарда.

«Аан дойду табаһыттара» ассоциация бэрэсидьиэнэ Сергей Харючи дириҥ ис хоһоонноох этиини оҥордо: «Биэс тыһыынча сыл анараа өттүгэр киһи кыыл табаны дьиэтитэн ииппитэ. Арҕааҥҥы омуктар билигин Сибиир уонна Уһук Илин төрүт олохтоох омуктарын олоххо тардыстар күүстэрин кистэлэҥин билэ сатыыллар да, ол күүс табаҕа баарын таайа иликтэр. Табалаах буоламмыт биһиги баччаҕа кэллибит, табалаахпыт тухары баар буолуохпут. Бу сийиэс саалатыгар эдэр табаһыттар бааллара туундараҕа, хайаҕа олох салҕанарын, норуоппут кэскиллээҕин көрдөрөр». Кытайтан Олугуя Эвенке куораттааҕы уокуруктан кэлбит Дай Гуанюнь бачча ыраах сиргэ биир санаалаахтарын көрсүбүтүттэн үөрэрин биллэрдэ, Саха сиригэр табаһыттарга улахан болҕомто ууруллар эбит, туризмҥа бииргэ үлэлиэхпитин сөп диэтэ.

Табаһыттар өрөспүүбүлүкэтээҕи ассоциацияларын бастакы бэрэсидьиэнэ Павел Мараказов ассоциация ааспыт сыллардаах үлэтин, кэлэр былаанын туһунан иһитиннэрдэ. Тыл этиитигэр дэлэгээттэр көхтөөхтүк кытыннылар. «Өлөөн» МУТ сүрүн зоотехнига, улуус Сугулаанын дьокутаата Марина Николаева ааспыт күһүн Таймыыртан тахсан иһэр кыыл табалар 2000 табаны сөрөөн илдьибит ыксаллаах кэмнэригэр тута көмөлөспүттэрин иһин Бырабыыталыстыбаҕа, министиэристибэҕэ, Ил Түмэн дьокутаата Елена Голомареваҕа махтанна. Бу нэдиэлэҕэ 120 табаны Усуйаанаттан ылбыттарын туһунан кэпсээтэ.

-- Табаны иитии бэлитиичэскэй суолталаах дьыала, таба хаһаайыстыбалара өрөспүүүлүкэҕэ 33 мөл гектар сири көрө-истэ сылдьаллар. Биһиги сирбитинэн 100 тыһыынча үөрдээх кыыл таба ааһар, ону учуоттаан хараал, бүтэй тутарга көмөлөһөргө, тиэхиньикэнэн, аргыс моойторуктарынан хааччыйарга итиэннэ кыыл таба миграциятын үөрэтэргэ этэбин. Ону таһынан көс ыал ыстаатыһын үрдэтэргэ граны сыл аайы көрөр, эт соҕотуопкатыгар киирэр хаһаайыстыбаларга дьоҕус буойунаны тутар, табаһыкка көрүллэр ыйдааҕы төлөбүр кээмэйин үрдэтэр итиэннэ үөрэх дьыла бүттэҕинэ табаһыттар оҕолорун ыстаадаларга таһаарарга, күһүн киллэрэргэ үбүлээһин наадатын өссө төгүл санатабын, – диэтэ улуус дьокутаата.

Сийиэс түмүгэр дэлэгээттэр өрөспүүбүлүкэ табаһыттарын сойууһун бэрэссэдээтэлинэн Альберт Колесовы (Эбээн Бытантай) бигэргэттилэр уонна Резолюция ыллылар. Резолюцияҕа былаһааккаларынан киирбит этиилэр, ол иһигэр, таба мэччирэҥин хаһаайыстыбаларга сыһыарарга тустаах сокуоннарга уларытыылары киллэрии, уо.д.а. учуоттаннылар.

Хаартыскаҕа Саргын Скрябин (ЯСИА) түһэриитэ.