Уопсастыба

Саҥа кинигэ биһирэмигэр суруйааччы үөлээннээхтэрэ – биир дойдулаахтара, бииргэ үөрэммит, үлэлээбит, алтыспыт доҕотторо, суруналыыстар, суруйааччылар, учууталлар, учуонайдар, ырыаһыттар, муусука эйгэлээх дьон кытыннылар. Дьоро киэһэни иилээн-саҕалаан ыыппыт тыл билимин дуоктара Валентина Семенова ааптар олоҕун, айар үлэтин билиһиннэрдэ.

– Борис Павлов үөрэҕин бүтэрэн баран, бастаан улуус хаһыатыгар, онтон өрөспүүбүлүкэ хаһыаттарыгар үлэлээбитэ. Ыстатыйаларын түмэн, «Бэйэм кэммэр командировка» диэн кинигэни бэчээттэппитэ, салгыы «Американскай трагедия» диэн кэпсээннэрин кинигэтинэн соһуппута, кэлин кинигэ таһаарааччы буолбута, «Көмүөл» кинигэ кыһатын төрүттээн, күн бүгүҥҥэ диэри үлэлии сылдьар. Онтон аны поэт буолан турбута, буолаары буолан, ураты куоластаах, кырдьыксыт, биһиги кэммит суобаһа уонна куолаһа буолла диэхпитин сөп. Биһиги, 1980-1990-с сс. ыччат бэрэстэбиитэлин быһыытынан, кэм кырдьыгын дьоҥҥо тиэрдэр сыаллаах-соруктаах үлэлиир. Бэйиэт төрөппүттэрин, дьиэ кэргэн тапталыгар, биир дойдулаахтарын эрэлигэр үөскээбитэ биллэр, ол иһин, кини олоҕу оҕолуу сырдыктык, инникигэ эрэллээхтик көрөр. Ол иһин, кини санаата көҥүл. Дьон саҥатыгар, ким эрэ тугу эрэ этэригэр наадыйбат. Кэмҥэ, былааска сөп түбэһэ сатаабатах көҥүл куттаах киһи. Борис Кэм хоһоонноругар төрөөбүт дойдуга таптал, тыа сиригэр, ахтылҕан мэлдьи баар, кини олоҕу тыа, саха киһитин хараҕынан көрөр. Кини айымньыта бөлүһүөктүү тыыннаах лирика. Сороҕо хайдах эрэ импрессионист худуоһунньуктар хартыыналарыгар майгынныыр курдук. Сороҕо соччо өйдөммөт эрээри, таайтарыылаах, таба туттарбат, ол эрээри, син биир кэрэ. Мин санаабар, Арбита уонна Сиэн Өкөр айымньыларын сабыдыаллара баар, -- диэтэ.

Дьоро киэһэ «буруйдааҕын» биир дойдулаахтар ааттарыттан Арассыыйа Федерациятын уопсай үөрэхтээһинин бочуоттаах үлэһитэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэхтээһинин туйгуна, Байаҕантай нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, Томпо улууһун Сэбиэтин дьокутаата Алексей Павлов эҕэрдэлээтэ:

– Өбүгэлэриҥ дойдута, Үөгэн, олохтоохторун ааттарыттан саҥа кинигэҥ күн сирин көрбүтүнэн итиитик-истиҥник эҕэрдэлиибин. Эн үйэлэр кирбиилэригэр олох укулаата уларыйар быыһык кэмигэр саха уус-уран литературатыгар сонун кэпсээннээх, ураты тыллаах-өстөөх суруналыыс уонна суруйааччы буолан, киэҥ эйгэҕэ киирбитиҥ. Дойдуҥ дьоно онон киэн туттабыт, инниҥ хоту эрэллээхтик хардыылаан, олоҕу кытары тэҥҥэ хаамсаргыттан астынабыт. Эйиэхэ уонна эн чугас дьоҥҥор чэгиэн-чэбдик доруобуйаны, этэҥҥэ буолууну, уйгуну-быйаҥы, дьолу-соргуну баҕарабыт!

Саха судаарыстыбаннай университетын историко-филологическай факультетын «Саха салаата – 81» бөлөххө үөрэммиттэр бэһиэ буолан кэлэн, үөрэммит сылларын истиҥник-иһирэхтик аҕыннылар.

– Борис бастакы уонна бэһис куурустарга үөрэнэ сылдьан, саас эркин хаһыатын оҥорбута. Хаартыскабытын сыһыаран баран, хас биирдиибитигэр наһаа истиҥ тыллардаах хоһоону анаабыта. Төрдүс кууруска оҥорбут альбоммутугар «Тардыһыҥ үрдүккэ, талаһыҥ сырдыкка, Сэргэлээх тиэрдиэҕэ эрэллээх ыллыкка» диэн суруйбута. Дьэ кини оччолортон суруналыыс буолар, фотоаппараат тутан баран сири-дойдуну кэрийэр баҕалаах, инники өттүгэр үчүгэйи, кэскиллээҕи эрэ ыралыыр этэ уонна оннук да олорон, үлэлээн-хамсаан, айан-тутан кэллэ. «Байҕал алгыһа» диэн хоһоонунан таһааран, мин кинини улуу Байҕалтан өбүгэлэрин алгыһын ылбыт суруйааччы быһыытынан сыаналыыбын, – диэтэ учуутал, суруйааччы Ирина Харайданова-Сэгэлдьийэ Чээлэй.

Ити курдук бииртэн биир үтүө тыллар этиллэн истилэр. Гуманитарнай чинчийии институтун научнай үлэһитэ Саргылаана Ноева саҥа кинигэҕэ ырытыы оҥордо. Борис Кэм үрдүк үөрэҕи бүтэрээт үлэлээбит сириттэн, Чурапчыттан, уонна кинигэ кыһатынан, айар үлэтинэн мэлдьи алтыһар доҕотторо, Таатта, Нам улуустарыттан айар түмсүү чилиэннэрэ, уопсастыбанньыктар  эҕэрдэлээтилэр.

– «Радиоприемникпын холбуубун» диэн хоһоону ааҕаат, «һык» гына түстүм. Аан дойду айдааныттан-куйдааныттан сылайбыт, тэлэбиисэри да көрбөт, араадьыйаны да истибэт, күннээҕи олох кырдьыгыттан-сымыйатыттан хал буолбут, ол гынан баран, аттыбар өйдүүр, өйүүр киһи баар буоларыгар баҕаран, «бу мин санаам, бу мин туругум ээ», -- диэн Борис Кэм долгунугар олорсо түстүм. Биир кэмҥэ устудьуоннаабыт, биир салгынынан тыыммыт, биир санааҕа кэлбит айар үлэҕэ аргыһым Борис Павлов «Атах балай» диэн кинигэтин сүрэхтэнииитигэр сылдьан дуоһуйдум, дьоллоннум. Санныбар түспүт элбэх хаары, эдэр сылдьан суһуохпун кэннибэр илгэрим курдук, илгэн кэбиһэн баран: “Эн миигин умнумаар, Сэргэлээх!” -- диэн ыллыы-ыллыы, күөлү кыйа дьаарбайыахпын, эдэр сааһым доҕотторун кытары сэһэргэһиэхпин баҕардым... Борис Кэм диэн айар аатын мээнэҕэ ылымматах. Кини мин кэмим киһитэ, ол иһин кинини олус үчүгэйдик өйдүүбүн. Кини биһиги көлүөнэ түһүүлээх-тахсыылаах олоҕун туоһута. Эттилэр ээ, культовай, моднай, новатор поэт диэн. Новатор... Рифмата, ритма сөп да түбэспэтэр, сааһыланан тахсар тыллар хайдах курдук күүстээхтэрий, киһи өйүгэр хатаналларый! – диэтэ учуутал, суруйааччы, педагогика билимин хандьыдаата Оксана Гаврильева-Айсана.

Устудьуоннуур сылларыгар Борис Кэм биллиилээх литературнай кириитик Егор Шестаков-Эрчимэн салайар «Сэргэлээх уоттара» куруһуогар дьарыктаммыта, М.К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет бэрэстэбиитэллэрэ, билиҥҥи «сэргэлээхтэр» ол кэми санаппыттара долгутуулаахтык иһилиннэ.

Дьоро киэһэ үөрүүтүн ырыаһыттар Бүөккэ Бөтүрүөп, Николай Прокопьев, Андрей Замятин үрдэттилэр. Борис Кэм хас да хоһоонугар Бүөккэ Бөтүрүөп ырыа айбыт. Оттон Ырыа айааччылар өрөспүүбүлүкэтээҕи сойуустарын чилиэнэ, «Чараҥ суугуна» диэн Чурапчы мелодистарын түмсүүтүн салайааччы, бард-ырыаһыт  Марианна Макарова 17 хоһоону ырыа гынан көтүппүт! Гитараҕа доҕуһуоллатан олортон хаһы да ыллаан иһитиннэрбитэ биһирэми бэркэ байытта. Үс чаас биллибэккэ ааста.

Хаартыскаҕа Эльдар Садовников түһэриитэ