Уопсастыба

Уһун, тымныы кыһын кэнниттэн көс олохтоох эбэҥкилэр эрдэттэн болдьохтоох сирдэригэр мустаннар, бырааһынньык тэрийэллэрэ. Дьэ онно көрсөннөр, кинилэр сонуннарын үллэстэллэрэ, оҕолорун сиэргэ-туомҥа, төрүт үгэстэргэ уһуйаллара.

Бакалдын бырааһынньыга өрөспүүбүлүкэ таһымынан 1991 сылтан бэлиэтэнэр буолбута. Үгэс быһыытынан, үс күн устата эбэҥкилэр Дьокуускай куорат Кэҥкэмэ сиригэр мусталлар. Күнү көрсүһүү, ыраастанныы сиэрин-туомун толороллор, уокка ас кээһэн сир, үрэх, булт иччилэриттэн өлгөм булду, быйаҥ олоҕу көрдөһөллөр, Дэвэйдэ үҥкүүгэ эргийэллэр.

Билиҥҥи Бакалдын биир сүрүн уратытынан эбэҥкилэр түөлбэлээн олорор улуустара сылын аайы атастаһа сылдьан тэрийэллэрэ буолар. Холобур, былырыын Булуҥ улууһа тэрийбитэ, онтон быйылгы Бакалдыны Уус Маайа улууһа ыытта. Эһиилги бырааһынньыгы Нерюнгри улууһа тэрийиэхтээх.

Сиэр-туом

Бастакы күн «Кэнкуме бираду хиргэчин» («Кырдьаҕас Кэҥкэмэ үрэх») диэн бырааһынньык сирин-уотун алҕыыр суор-туом ыытылынна. Ол кэнниттэн Бакалдын кыттыылаахтара урикит-суртарын оҥостуннулар. Салгыы эбэҥкилэр ыалдьытымсахтарын көрдөрөр «нимат» диэн бултаммыт эти, балыгы үллэстэр үгэс сиэрэ-туома ыытылынна.

Иккис күн үүнүүтэ бырааһынньык саҕаламмытын бэлиэтээн, норуот ырыаһыта, олоҥхоһут уонна эбэҥки нимниканын толорооччу Валентин Исаков, Күп нэһилиэгин «Чээчэбил» ансаамбылын салайааччы Алена Барашкова күнү көрсүү сиэрин-туомун толордулар. Салгыы Ытык Табанан эҕэрдэлээһин үгэһинэн Бакалдын кыттыылаахтарын, ыалдьыттарын алҕаатылар. Чичипкавун (ыраастаныы) сиэрэ-туома толорулунна. Улганни сиэринэн-туомунан маска салама ыйааннар, иччилэргэ сүгүрүйдүлэр. Энекан Того уот иччитин аһатан уонна Сэвэк-Мону (Ытык маһы) күндүлээн, Үрдүкү таҥараттан, сир, уу иччилэриттэн ситиһиини, дьолу, дороубуйаны, дьиэ кэргэн этэҥҥэ буолуутун көрдөһөн, Имты (уоту аһатыы) сиэрин толордулар.

Бырааһынньык үгэнэ

Бакалдын үөрүүлээх чааһа Уус Маайа улууһун устуоруйатын сэһэргиир уус-уран дьүһүйүүттэн саҕаланна. Ыалдьыттар эбэҥки үгэс буолбут олоҕун-дьаһаҕын билистилэр, «Муус Хайа» эрэстэрээн шеф-асчыта Николай Атласов балык арааһынан астаабыт эбэҥкилии бүлүүдэтин  амсайдылар.

Сүрүн болҕомто өбүгэлэрбит бойобуой үгэстэрин салгыыр Анал байыаннай дьайыы кыттыылаахтарыгар уурулунна. Аҕа дойду Улуу сэриитин сылларыгар эбэҥки норуотун хорсун быһыытын билиҥҥи дьоруойдар өйөбүллэрин кытта дьүөрэлиир тэрээһиннэр ыытылыннылар. Ол курдук, өрөспүүбүлүкэтээҕи «Победа за нами!» аахсыйа ааспыт уонна билиҥҥи кэми ситимнээтэ. Аатырбыт бэргэн ытааччы И.Н. Кульбертинов аатынан пневматическай бинтиэпкэнэн ытыыга күрэхтэһии буолла.

«Аятку урикит» («Сурт ыалдьыттары ыҥырар») көс дьон тохтоон ааһар сирдэрин киэргэтиигэ, национальнай көстүүмү көрүүгэ, «Эвэды икэлэн» (эбэҥки эргиир үҥкүүтүн) итиэннэ «Бакалдын көмүс куолаһа» ырыа  куонкурустара мустубут дьон сэҥээриитин ыллылар. Хоһуун уолаттар «Бэркэ Бэе», кэрэ кыргыттар «Аякчана» куонкурустарга кытыннылар.

Үс күн устата Кэҥкэмэ туонатыгар ырыа дьиэрэйдэ, үҥкүү үҥкүүлэннэ, уус-уран оҥоһук быыстапката турда. Биллиилээх баянист-виртуоз Владимир Боярскай байаана мустубут дьону сэргэхситтэ.

Кытыгырастар, бэргэннэр, күүстээхтэр «Амтыл эвинтын» национальнай успуорт оонньууларыгар күрэхтэстилэр. «Мауткат» (маамыктаны быраҕыы), «Хима сирга» (наартаны ыстаныы), «Нирукат» (дьарҕааны бултааһын – үрдүгү тэбии), «Ӈорчан» (тустуу), «Куркат» (мас тардыһыыта) күрэхтэһиилэргэ   бастыҥнары быһаарддылар, «Сониӈилӈи эвир» национальнай дэгит күрэскэ муҥутуур кыайыылааҕы чиэстээтилэр.

* * *

Бу курдук эбэҥкилэр үгэстэрин өрө тутан Бакалдыны бэлиэтээтилэр. Үтүө үгэс симэлийбэккэ көлүөнэттэн-көлүөнэҕэ бэриллэ туруохтун.

Антонина НЕУСТРОЕВА.

Хаартыскалар Айталина Аргунова уонна Евсей Лугинов түһэриилэригэр