Уопсастыба

Күндү күтүөт

Василий хорсун-хоодуот дьонноох-сэргэлээх хотугу сир хонноҕор, Абый улууһун Кэбэргэнэнэтигэр 1970 сыллаахха кэрэ айылҕа уһуктар, кус-хаас кэлэр, бары барыта тупсар-торолуйар кэмигэр, бэс ыйын 5 күнүгэр Мария Григорьевна, Василий Петрович Черовтарга күн сирин көрбүтэ. Сытыы-хотуу уолчаан барыны бары билиэн-көрүөн баҕата кыра эрдэҕиттэн биллибитэ.

Орто оскуоланы ситиһиилээхтик бүтэрэн, дьоллоох Дьокуускай куоракка култуура кэллиэһигэр үөрэнэ киирбитэ. Сунтаар улууһун Бордоҥ нэһилиэгин ытык-мааны ыалын, Өрүүнэ уонна Баһылай Спиридоновтар, күҥҥэ көрбүт соҕотох оҕолорун Машеньканы таба көрөн кэргэн ылан, 1992 с. ыал буолбута. Кэргэнин дьонун көрдөһүүлэринэн, кинилэр араспаанньаларын ылыммыта. Урутаан эттэххэ, Василий Степанович ийэ, аҕа кынныларын чиэстээхтик көрөн- истэн, тиһэх суолларыгар атаарбыта, тиһэх дьиэлэрин-уоттарын уус киһи сиэринэн оһуордаан-мандардаан тэрийбитэ.

Үөрэхтэрин бүтэрэн кэлиэхтэриттэн, Василийдаах Мария Бордоҥнооҕу «Айыллаан» социальнай-култуурнай кииҥҥэ атыттарга холобур буолар курдук үлэлээн-хамсаан кэллилэр. Тоҕо мин атын кулууптарга холобур буолар курдук диирбин сорохтор өйдөөмүөхтэрин сөп. Тоҕо диэтэххэ, кинилэр сырыы аайы уратытык киэргэммит сыананы, уоту-күөһү, көстүүнү, кэнсиэри көрө үөрэммиттэр.

Спиридоновтар айымньылаах үлэһит буоланнар, култуура үлэһитигэр аналлаах араас ааты-суолу барытын ылыахтарын ыллылар. 2014 сыл кинилэргэ үс бүк үөрүүлээх этэ: «Айыллаан» СКК Арассыыйа Бэрэсидьиэнин гранын ылбыта, Мария Васильевна «РФ култууратын бастыҥ үлэһитэ», Василий Степанович «СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ» аатынан бэлиэтэммиттэрэ. Бу сыанабыллар кинилэр хайдах үлэлииллэрин туоһулара. Нэһилиэк дьоно ытыктабылларын бэлиэтигэр, Василий Степановиһы хаһыс да төгүлүн дьокутаатынан таллылар.

Күндү күтүөт Василий тугу сатыырый диир ордуга дуу, тугу сатаабатый диэн ыйытар судургута дуу?! Василий элбэх талааннаах, айылҕа биэрдэҕинэ биэрэр да эбит, аны ол талааннара барыта олохтоохтор, дириҥнэр, олус үчүгэйдэр.

Уус Баһылай

Маһы ыллатар уус. Бэйэтэ эт илиитинэн дьоннорун эргэ дьиэлэрин тиэрэ тардан баран, икки этээстээх дьиэни тутан дьэндэтэн кэбиспитэ. Ол оһуорданан-мандарданан, өрөспүүбүлүкэ 100 бастыҥ мас тутууларын кэккэтигэр киирбитэ. Дьиэ таһыгар оҕо оонньуур былаһааккатыгар батарым буоллар, бэйэм да киирэн олоруом этэ, бу кырааската дьэрэкээнэ, оһуора-мандара нарына остуоруйа дойдутун санатар. Субу үргэн сүүрүөх курдук туртастар, табалар, көтөн дайыах курдук куба сибэкки иһиттэрэ ама, тугу киэргэппэт буолуохтарай?! Бу сиэдэрэй тутуулар биир оннук сиэдэрэй оһуор-ойуу олбуорунан төгүрүтүллэн тураллар.

«Айыллаан» сыанатын, иһин-таһын киэргэлин этэ да барыллыбат. Спиридоновтар иккиэн өҥү-дьүһүнү бэркэ дьүөрэлиир буоланнар олус үчүгэйдик суруйаллар, уруһуйдууллар.

Байанайдаах Баһылай

Үрүҥ көмүс хатырыктааҕы субуйар балыксыт. Бордоҥ Бүлүү өрүс үрдүгэр турара хоту дойду уола саҥа сиргэ түргэнник олохсуйарыгар төрүөт буолбута. Дьонун-сэргэтин балыгынан толору хааччыйарын таһынан, Василий кэлэктиибин уолаттарын кытары Сунтаарга балык киллэрэн атыылаан, кулууптарыгар эбии дохуот киллэрэллэр, онон бырааһынньыктарыгар араас бириистэри туруораллар.

Кыптыый кынаттааҕы үрдүнэн аһарбат сааһыт, кусчут. Күһүн кус көҥүлэ буолла да, хаар түһүөр, өрүс кыдьымахтаныар диэри, мотуордаах оҥочонон сылдьан бултаан-алтаан, кыһыҥҥы туманнаах киэһэлэргэ эмис кус миинин иһэн бурулатара бэйэтэ туспа кэпсээн. Бордоҥ кырдьаҕастара, ыаллара күтүөттэрин байанайыттан элбэхтэ тииспит буолуохтаахтар.

Бильярдист

Ордук кэнники кэмҥэ бильярд успуорда тыа сиригэр киэҥник тэнийдэ. Онуоха Василий Спиридонов курдук фанаттар өҥөлөрө улахан. Урукку өттүгэр, туох да кистэлэ, киэргэтиитэ суох, дэриэбинэ эр дьоно харааска, хочуолунайга мустар, аһыы да утаҕы амсайар этилэр. Билигин дьиэтээҕи түбүктэрин бүтэрээт, суунан -тараанан, маанытык таҥнан кулуупка мустан бильярдыыллар. Биэнсийэ, хамнас кэллэҕинэ, харчы бырахсан оонньоон, ким эрэ сүүйэн үөрүү-көтүү, сэһэн-сэппэн буолаллар.

Биир интэриэстээхтэр өссө кулууптаахтар, анал пуормалаахтар. Эдэр солбуктар үүнэн иһэллэр. Бордоҥнор улууска биир күүстээх хамаандалаахтар. Сылын аайы ыытар күрэхтэригэр бириистэрин барытын Василий Степанович бэйэтэ туруорар, булар-талар. Күннээҕи олоххо-дьаһахха наадалаах, үчүгэй бириистэри туруорар буолан, кэлээччи да элбэх буолар. Сойбот чэйдээх , итии астаах буфет түүннэри үлэлиир.

Ырыаһыт, мелодист

Василий Спиридоновы билбэт киһи улууска, өрөспүүбүлүкэҕэ суоҕа чахчы. Билигин хит буолан ылланар «Таптыыбын» диэн ырыатын эдэр эрдэҕинэ, таптал уотугар умайа сылдьан суруйбута. Онтон үлэҕэ-хамнаска үтүрүйтэрэн, ырыаны айара умнулла быһыытыйбыта.

Анал байыаннай дьайыыга бастакынан бырааттара барбыттара. Ити кэмтэн Василий сонуннары сиһилии истэр, видеолары сирийэн көрөр, оннооҕор сэмээр бэлэмнэнэр уонна: «Дойдубун көмүскүү барыыһыбын, бырааттарбын кытта биир кэккэҕэ турдахпына сатанар», -- дэтэлиир буолбута. Ону: «Эн саастаах киһигин, сүрэххэр эпэрээссийэлээххин, икки кыра оҕолооххун, арай, баран өлөн хааллаххына хайдах буолабыт?» -- диэн этэн көрөрүм. Ол эрээри, кэргэнигэр кыра массыына ылбытыгар, дьиэҕэ сыһыары бэйэтэ аһыллар-сабыллар ааннаах харааһы туппутугар, ээр-сэмээр бэлэмнэнэр эбит диэн итэҕэйбитим.

Былырыын АБДь тиэмэтигэр суруйбут хоһооммар тута матыып айан ыллаабыта. Быйыл кыһын «Боотур – 22» этэрээккэ киирэн, биир ый бэлэмнэнэн баран, алта ыйга дуогабардаһан арҕаа барбыта. Саастаах диэн тыыл эргин хааллара сатаабыттарын истибэккэ, аптамаат сүгэн, инники кирбиигэ сырытта. Киһи ыксаллаах быһыыга-майгыга киирдэҕинэ, өйө-санаата, туттунуута барыта уларыйар. Онно тиийэн, төһө даҕаны ыллыы олорор соло суох буоллар, төбөтүгэр матыып бөҕөтө кутуллан киирэ турарыттан бэйэтэ да сөхпүт! Сороҕор ыксаан: «Маннык матыыпка хоһоонно суруй», – диэн миэхэ бассааптыыра, онон сүүрбэччэ ырыаны таһаардыбыт. Манна бааллар Аҕа дойдуну көмүскээччилэргэ анаммыт, көрсүһүү үөрүүтүн күүтэр, кыайыыга эрэл, итэҕэл, махтал, таптал ырыалара. Сорохторо уостан түспэт ырыалар буолуохтара диэн итэҕэйэбин.

Патриот

Хаһан, ханна да сырыттын төрөөбүт, оҕо сааһа ааспыт Абыйын, иккис дойду оҥостубут Сунтаарын ааттата сылдьар. Ыарахан кэмнэр бүрүүкээбиттэригэр, ис санаатыттан (ипотекаттан күһэллэн о.д.а. буолбатах) Ийэ дойдутун көмүскүү барда уонна онно инники күөҥҥэ сырытта. Бэргэн ытааччы буолан, сүүрбэччэ дрону суулларан, үгүс киһи тыынын быыһаата.

Кэлиэхтэрин биир ый иннинэ, эйэлээх олоххо арыый үөрэнниннэр диэн, тыылга таһаарар эбиттэр. Дьэ ол кэмҥэ Кыайыы күнүгэр анаммыт кэнсиэркэ кытынна итиэннэ Кэбээйиттэн сылдьар биир уоллуун саха сэргэтин ойуулаан-оһуордаан, саха буойуттарын санааларын көтөҕө, күүһүрдэ турдун, саха диэн омук баар диэн биллэрэ, киэн тутта, күөрэччи астылар.

Мин бу Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх үлэһитэ, АБДь буойуна Василий Степанович Спиридоновы бары өттүттэн арыйа сатаатым. Сиэрин ситэрэн биир суолу тоһоҕолоон бэлиэтээтэхпинэ сатанар. «Айыллаан» социальнай-култуурунай киин дьиэтэ ааспыт үйэҕэ тутуллубут, эргэрэн-эмэҕирэн, үйэтин моҥообут, көрүү-истии үчүгэйиттэн турар дьиэ. Анал байыаннай дьайыы кыттыылааҕа, нэһилиэк хаһыс да ыҥырыыга дьокутаата салайар, Арассыыйаҕа бастыҥ үлэлээҕинэн биллэр-көстөр култуура тэрилтэтэ саҥа дьиэлэнэрэ буоллар диэн хаһыс да төгүлүн, хас сылы быһа баҕарар баҕа санаабын тиэрдэбин.

Хаартыскалары ааптар ыытта.