Уопсастыба

Федеральнай таһымынан бырагыраама наада
Сүрүн иһитиннэриини тыа хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл бэлиитикэтин миниистирин солбуйааччы Прокопий Николаев оҥордо.
Ил Дархан стратегическай ыйааҕын толоруу чэрчитинэн, 2024 с. ахсынньыга «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Аартыкатааҕы түбэтигэр 2035 сылга диэри тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыы кэпсиэпсийэтэ» оҥоһуллубута. Кэнсиэпсийэҕэ тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын икки төгүл улаатыннаран, олохтоох аһынан-үөлүнэн хааччыллыы таһымын үрдэтэри ситиһэргэ хаһаайыстыбалары бөҕөргөтөр, өйөбүл ырычааҕын тупсарар сорук туруоруллубут.
Кэлиҥҥи биэс сылга таба ахсаана бытааннык эрээри, эрэллээхтик эбиллэр. Өйөбүл зоналарынан тыырыллан оҥоһуллар, ол курдук, өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн биир табаҕа субсидия кээмэйэ быйыл 19 %-ынан үрдэтиллэн, туундара зонатыгар 6 365 солк., тайҕа зонатыгар 10 500 солк. буолбут. Таба иитиитигэр 106 хаһаайыстыба идэтийэр, олорго 1 000 киһи (900 табаһыт, 100 чуумсук) үлэлииллэр. Күн бүгүҥҥү туругунан, 164 тыһыынча табалаахпыт. Ордук элбэх таба Усуйаанаҕа (33 тыһыынча), Анаабырга (21 тыһыынча), Булуҥҥа (16,5 тыһыынча) баар.
2022 сылтан таба салаатын өйөөһүҥҥэ 1 млрд. көрүллэр, быйыл 1 млрд. 352 мөл. солк көрүллүбүт. Бу үп 80 %-а хамнас төлөбүрүгэр уонна нолуоктарга, ордубута оттукка-уматыкка, эмтиир-сэрэтэр үлэҕэ, бөрөнү утары охсуһууга, анал таҥаһынан, тэрилинэн хааччыллыыга туһаныллар. Баазаны хаҥатыы үлэтэ былааннаахтык ыытыллар. Кэлиҥҥи биэс сылга 61 хараал, элбэх күрүө-хаһаа тутулубут. 6 760 таба, 205 маршрутнай дьиэ, көһө сылдьар вагон, 41 вездеход, 48 квадрокоптер, 25 араадьыйа ыстаансыйа атыылаһыллыбыт. Элбэх табалаах хаһаайыстыбалар эккэ үлэлииллэр, 9 модульнай буойуна баар: Усуйаанаҕа үс уонна Анаабырга, Аллараа Халымаҕа, Булуҥҥа, Кэбээйигэ, Томпоҕо, Эбээн Бытантайга биирдии. Кэлэр өттүгэр 12 буойунаны тэрийэр уонна тириини таҥастыыр кэмпилиэктэри атыылаһар сорук турар.  Ити курдук өрөспүүбүлүкэ бэйэтин кыаҕынан астыыр-таҥастыыр салааны сайыннарарга үлэлиир, ол эрээри, үп-харчы кырыымчык. Онон федеральнай таһымынан бырагыраама ылыллара наада. Иккиһинэн, бүддьүөт үбүнэн мэктиэлэммит соҕотуопкалыыр, астыыр-таҥастыыр тиһик тэриллэрэ кэм ирдэбилэ буолбут. Бу хайысхаҕа Эргиэн-логистика кииннэрэ күүскэ үлэлиэхтээхтэр. Оччотугар 2,5 тыһыынча туонна таба этэ соҕотуопкаланыаҕа, билигин бу көрдөрүү 800 туонна. Маны таһынан, килиимэт уларыйыытын дьайыытын үөрэтэр, племенной үлэни күүһүрдэр, аныгы технологиялары уонна хаһаайыннааһын саҥа ньымаларын киллэрэргэ үлэлиир, тайҕа уонна хайалаах тайҕа зонатыгар табаны хаайан көрүүгэ киирэр, хаһаайыстыбалар баазаларыгар этнографическай-экологическай туризмы сайыннарар, уо.д.а. сорук турар. Табаны далга хаайан көрүүгэ бастакы хардыы Нерюнги Иенгратыгар оҥоһуллан эрэр, ону билиһиннэрэр сыалтан кэлэр ыйга бу хаһаайыстыба баазатыгар табаһыттар көһө сылдьар мунньахтара ыытыллыаҕа.
Миниистири солбуйааччы дакылаатын түмүгэр каадыры бэлэмнээһин, дьону олохсутан үлэлэтиигэ туһаайыллыбыт социальнай өйөбүллэр (эдэр исписэлиистэргэ эбии төлөбүр, «Эдэр табаһыт» бырагыраама о.д.а.) тустарынан сырдатта.

Тыл — улуустарга

Салгыы тыл улуустарга бэрилиннэ (кинилэр видеокэмпириэнсийэ киэбинэн кытыннылар). Бэтэринээринэй эмтиир-сэрэтэр үлэ тиһигин быспакка ыытыллар буолан, уопсай турук куһаҕана суох эрээри, таба диэн айылҕа көҥүл кыыла, хаһан баҕарар араас ыарыыны хабар кутталлаах. 2023 сыл сайыныгар Анаабырга кыыл табалартан сыстан, биир ыстаада табалара саркаптозка (чесоткаҕа) ыалдьыбыттара, ону утары үлэ тута тэриллэн, билигин да салҕанар.

-- 2023 сылы 23 889 табалаах түмүктээбит буоллахпына, саркапозтан сылтаан, 2024 сылы 21 306 табалаах түмүктээбиппит, инньэ гынан, субсидияҕа көрүллүбүт 119 мөлүйүөн солкуобай харчыттан 18 мөлүйүөнүн төннөрөргө күһэллибиппит. Н.Андросов аатынан муниципальнай-унитарнай тэрилтэ ааспыт сылга 20 туонна таба этин, 9 туонна балыгы соҕотуопкалаата, 43 туонна килиэби, 37 туонна үрүҥ аһы астаата. Өссө таһаарыылаахтык үлэлиэҕин астыыр тэрилэ эргэрбитэ, технолог, лабараан уонна зоотехник курдук исписэлиистэрэ суоҕа уонна суолбут-ииспит мөлтөҕө атахтыыр. Кэнсиэпсийэни олоххо киллэриигэ табаҕа страховка тиһигин киллэрэр, табаары оҥорууну өйүүр, таба этигэр субсидия олохтуур итиэннэ каадыры олохсутуга хамсатыылаах дьаһаллары тэрийэр сиэрдээх. Ону таһынан, федеральнай сокуоҥҥа уларытыы киллэрэн, МУТ-тары тыа хаһаайыстыбатын табаарын оҥорооччулар кэрискэлэригэр киллэрэн, кинилэр эбии үбүлээһиҥҥэ тиксэллэрин хааччыйар көдьүүстээх буолуоҕа, – диэтэ Анаабыр улууһун баһылыга Эдуард Платонов.

Биир идэлээҕин этиитин ситэрэн, Муома улууһун баһылыга Дмитрий Аммосов табаһыт бүддьүөттэн хамнаһын үрдэтэргэ, адьырҕа кыыллары бултаһарга көрүллэр харчыны элбэтэргэ эттэ. Араас артыаллар биллибэтинэн кэлэн, общиналар сирдэригэр сир баайын хостуулларынан, улууһу, нэһилиэги кытары дуогабар түһэрсибит эрэ артыалларга лиссиэнсийэни биэрэри туруоруста.

Табыгаһа суох  ырычаах

Томпо улууһуттан Погодаев аатынан аҕа ууһун общинатын баһылыга Мария Погодаева 2017 сыллаахтан киллэриллибит өйөбүл ырычааҕа табыгаһа суоҕун тоһоҕолоон бэлиэтээтэ.
– Сылаас кэбиниэккэ олорор учуонайдар этиилэринэн, табаһыт хамнаһа таба ахсаанынан көрүллэрин түмүгэр, 7000 эрэ солкуобай хамнастаах табаһыттар быстар дьадаҥы араҥаны хаҥаттылар. Аҕыс сыл устатыгар табаһыт ахсаана 1000 киһинэн аҕыйаата! Мин общинабар 6 ыстааты көҕүрэтэргэ күһэлинним, үс эрэ киһилээх хааллым. Ыстаадаларга урут дьиэ кэргэнинэн үлэлииллэрэ, табаһыт сылаас чуумҥа, бэлэм аска кэлэрэ, билигин ол суох! Бүтүн өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 185 эрэ көс ыал ордубут! Табатын ахсаанын аҕыйаппыт хаһаайыстыба субсидиятын төннөрөрө ирдэнэр, араас ыарыы турара, эһэ уонна бөрө элбээбитэ, дьон ыарахан усулуобуйаҕа үлэлиирэ аахсыллыбат. Дьэ уонна ким табаҕа үлэлиэн баҕарыай?! Көмө хотугу омуктары, кинилэр төрүт дьарыктарын өйүүргэ оҥоһуллуохтаах! Онон, ытыктабылаах дьокутааттар, табаһыт хамнаһын тиийинэн олоруу таһымынан быһаргытыгар көрдөһөбүн. Дьэ ол кэнниттэн ахсааны элбэтэр туһунан кэпсэтиэхпит.
Федерация Сэбиэтигэр киллэриэхпит
Норуот дьокутааттара уонна Уопсастыбаннай сэбиэт чилиэннэрэ дакылааччыкка үгүс чопчулуур ыйытыылары биэрэн, сиһилии хоруйдары иһиттилэр. Тыл этиитигэр көхтөөтүк кытыннылар. Александр Акимов Мария Погодаева этиитин өйүүрүн биллэрдэ, боппуруоһу Федерация Сэбиэтигэр туруорар наадатын бэлиэтээтэ. Тыа хаһаайыстыбатын бэтэрээнэ Василий Винокуров Аартыка 13 улууһуттан Ил Түмэҥҥэ түөрт эрэ дьокутаат баара олус аҕыйах, хас биирдии улуустан бэрэстэбиитэл наада диэтэ. Арассыыйа Билимин акадьыамыйатын эспиэрэ Александр Пахомов Дьиэ кэргэн уонна демография дьыалаларыгар судаарыстыбаннай кэмитиэти сөргүтэргэ эттэ. Ил Түмэн төрүт олохтоох, аҕыйах ахсааннаах хотугу омуктар боппуруостарыгар уонна Аартыка дьыалаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Елена Голомарева, Аартыканы сайыннарыыга уонна хоту норуоттар дьыалаларыгар миниистир Владимир Черноградский тустаах үлэлэрин-хамнастарын туһунан билиһиннэрдилэр.
– Федерация Сэбиэтэ от ыйын 16 күнүгэр Уһук Илини уонна Аартыканы сайыннарыы боппуруостарыгар ыытар мунньаҕар биһиги өрөспүүбүлүкэбит табаны иитии салаатыгар кэккэ боппуруостары киллэриэҕэ, онно эһиги бу бүгүҥҥү этиилэргит эмиэ учуоттаныахтара, – диэтэ Александр Акимов мунньаҕы түмүктүүрүгэр.

Хаартыска: Ил Түмэн пресс-сулууспата.