Бэлиитикэ

Кэпсэтиини Ил Түмэн наукаҕа, үөрэххэ, култуураҕа, иһитиннэрэр маассабай сириэстибэлэргэ уонна уопсастыбаннай тэрилтэлэр дьыаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Феодосия Габышева иилээн-саҕалаан ыытта.

Кыһалҕабыт биир

Курултай Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Тамара Тансыккужина бүгүҥҥү сэһэргэһии икки өрөспүүбүлүкэ парламеннарын бииргэ үлэлииргэ сөбүлэһиилэрин чэрчитинэн тэриллэрин, уопуту атастаһарга, тирээн турар боппуруостары сүбэнэн быһаарарга тирэх буоларын бэлиэтээтэ. Ааспыт күһүн Дьокуускайга кэлэ сылдьан кини Ил Түмэн үлэтин кытары билсибитин, саха парламена оҥорбут олимпийскай, параолимпийскай, сурдолимпийскай оонньуулар, «Үтүө дьулуур оонньууларын» чөмпүйүөннэригэр, призердарыгар ый аайы бэриллэр босуобуйаны олохтуур туһунан сокуонун итиэннэ “Чөл олохтоох тыа сирэ” хамсааһын холобурдарынан Башкоркостаҥҥа тустаах сокуоннар ылыллан эрэллэрин кэпсээтэ.

Курултай үөрэххэ, култуураҕа, ыччат бэлиитикэтигэр уонна успуорка сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Раиль Асадуллин, үөрэх министиэристибэтин каадыр бэлиитикэтигэр салаатын начаалынньыга Максим Кумызов Башкоркостаҥҥа педагогтары социальнай өттүнэн өйөөһүн дьаһалларын туһунан иһитиннэрдилэр.

Хамнас намыһах (ортотунан 36818 солк.) буолан, учуутал идэтэ кэрэхсэбилэ суох аатырар, үгүс оскуолаларга каадыр тиийбэт, инньэ гынан учууталлар 1,5-лыы ноҕуруускаҕа сылдьаллар. Учуутал идэтин ыстаатыһын үрдэтэр, учууталлары олохсутан үлэлэтэр сыалтан өрөспүүбүлүкэ салалтата өйөбүл араас көрүҥнэрин оҥорор эбит. Ол курдук, анал орто уонна үрдүк үөрэҕи бүтэрэн оскуолаҕа үлэлии тиийэр эдэр учууталга биир кэмнээх төлөбүр оҥоһуллар, хамнаһыгар үс сылга үрдэтиллибит коэффициент ааҕыллар, тыа сирин уонна оробуочай бөһүөлэктэр учууталларыгар 25 %-наах эбии төлөбүр көрүллэр, өрөспүүбүлүкэ Баһылыгын грана Бүтүн Арассыыйатааҕы, эрэгийиэннэр икки ардыларынааҕы олимпиадаларга бастаабыт үөрэнээччилэр, БКЭ-ҕэ 100 баалы ылбыт оскуоланы бүтэрэр оҕолор учууталларыгар ананар. Судаарыстыбаннай аттестацияны итиэннэ башкир тылын эксээмэнин ыытарга кыттыбыт педагогтарга эбии харчы бэриллэр. «Земскэй учуутал» бырагырааманан 2020 с. – 55 учуутал, 2021 с. – 48 учуутал, 2022 с. – 43 учуутал тыа сиригэр үлэлии барбыттар. 2019 сылтан тыа оскуолаларын эдэр учууталларыгар сыллата 100 грант көрүллэр, биир грант суумата 690 тыһ. солк.

– Хамнаһы үрдэтэ сатаан, учууталларга араас ноҕуруусканы сүктэрэ-сүктэрэ, ыстаапканы быдан куоһарар көҕүлүүр төлөбүрдэри оҥоробут. Бу – дойду үрдүнэн турар кыһалҕа. Онон, тарыып ыстаапката улааттаҕына эрэ, учуутал хамнаһын боппуруоһа быһаарыллыаҕа. ОДьКХ өҥөтүн төлөбүрэ, олорор дьиэни тупсарыы, ипотекаҕа өйөбүл, доруобуйаны чэбдигирдии кыһалҕалара эмиэ бааллар. Ону барытын кэпсэтии түмүгүнэн ылыллар өрөсөлүүссүйэҕэ тиһэммит, федеральнай биэдэмистибэҕэ киллэриэҕиҥ, – диэтэ Раиль Асадуллин.

Бырагыраамаларга тирэҕирэн

Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр бу хайысханан ыытыллар үлэ туһунан иһитиннэриини үөрэх уонна наука миниистирин бастакы солбуйааччы Алевтина Аргунова оҥордо.

Башкоркостан дьокутааттарыгар анаан, өрөспүүбүлүкэ сирин-уотун 40 %-на хотугу эргимтэ таһыгар сытарын, Аартыка зонатыгар 13 улуус киирэрин кэпсээтэ. Тыа сиригэр, чуолаан, Аартыка улуустарыгар иитэр-үөрэтэр үлэһиттэри олохсутан үлэлэтэр сыалтан 2019 сылтан Ил Дархан Айсен Николаев сорудаҕынан «Аартыка учуутала» бырайыак оҥоһуллан, эдэр учууталларга биир кэмнээх босуобуйа, айан ороскуота төлөнөр. Бырайыак чэрчитинэн, Аартыкаҕа уонна хотугу улуустарга тиийбит эдэр учууталлар үлэлэрин түмүгэ номнуо көстүбүт: БКЭ-ни туттарыы хаачыстыбата тупсубут, орто оскуоланы бүтэрээччи ахсаана быдан элбээбит.

2006 с. олоххо киллэриллибит «Тыа сирин оскуоларыгар үлэлиир педүлэһиттэри уонна Аартыкаҕа, хотугу улуустарга үлэлиир доруобуйа харыстабылын үлэһиттэрин олорор дьиэнэн хааччыйыы» бырагырааманан Аартыкаҕа уонна хотугу улуустарга биэс сыл үлэлээбит учууталларга бүддьүөттэн биир хостоох толору хааччыллыылаахучууталлары бэлиэтээһин тиһигин уонна идэҕэ куонкурустар тустарынан кэпсээтэ. Бэрэсидьиэн ыам ыйынааҕы ыйааҕын чэрчитинэн хамнаһы үрдэтии хайдах ыытылларын быһаарда, онно хабыллыбатахтар хамнастарын үрдэтэр үлэ салҕанарын эттэ.

Идэлээх сойуустар этиилэрэ ыйааһыннаах 

Саха Өрөспүүбүлүкэтин идэлээх сойуустарын Федерациятын бэрэссэдээтэлэ Николай Дегтярев ыам ыйынааҕы ыйаахха хабыллыбатах кэккэ араҥа үлэһиттэр хамнастара быстар намыһаҕын ыйда.

– Логопед, психолог, тьютор, социальнай педагог, бибилэтиэкэр уонна дефектолог хамнастара үлэ төлөбүрүн алын кээмэйигэр эрэ тэҥ. Биһиги бу туһунан суруйан, бырабыыталыстыбаҕа итиэннэ Үөрэх уонна наука министиэристибэтигэр түһэрбит сурукпутугар иитэр-үөрэтэр үлэһиттэр хамнастара бэрт элбэх көрдөрүүттэн тутулуктааҕын туһунан хоруйу туппуппут. Итинник быһаарыыга төрүт сөбүлэспэппит. Үөрэх уонна наука министиэри-

стибэтэ Үлэ уонна социальнай сайдыы министиэристибэтин кытары бу үлэһиттэр хамнастарын таһымын уопсай үөрэхтээһин үлэһиттэрин орто хамнаһыгар тэҥниир туһунан боппуруоһу көрөннөр, хамнас балаҕан ыйын 1 күнүттэн үрдэтиллэрин ситиһэллэригэр этэбит. Дьиҥинэн, кыһалыннахха, суоттааһыны нэдиэлэ иһинэн оҥорон, от ыйын 1 күнүгэр, быйылгы сыллаах бүддьүөт уларытыытын иккис түһүмэҕэр киллэриэххэ сөп. Куулайбыт кыһалҕаны уһатар-кэҥэтэр наадата суох, – диэтэ Николай Дегтярев.

Салгыы уопсай уонна оскуола иннинээҕи үөрэхтээһин педагогтарын хамнастарыгар тохтоото, кылаастарга араарыыга хамнас кээмэйэ намтыырын бэлиэтээтэ, ОДьКХ өҥөтүн ороскуоттарыгар, БКЭ-ни тэрийэргэ-ыытарга кыттар педүлэһиттэргэ эбии толуй-ар төлөбүр, санаторий-куруорка эмтэнэргэ чэпчэтии көрүллэрэ уолдьаспытын эттэ.

Үөрэх үлэһиттэрин идэлээх Сойуустарын өрөспүүбүлүктээҕи кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Янина Щепанская учуутал бириэмэтин үгүс өттүн иитэр-үөрэтэр үлэ буолбакка, кумааҕы балакыытата ыларын туһунан эттэ. Оскуола дириэктэрин иитэр-үөрэтэр үлэҕэ солбуйааччылар, кылаас салайааччылара, учууталлар булгуччулаах биэс көрүҥ отчуоту таһынан, федерация, эрэгийиэн, муниципалитет, биэдэмистибэ уо.д.а. отчуоттарыноҥороллоро ирдэнэр. Ону аҕыйатары модьуйда.

Кинини ситэрэн үөрэх уонна наука үлэһиттэрин идэлээх Сойуустарын Дьокуускай куораттааҕы кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Зоя Окоемова «Учуутал туһунан сокуону» сөргүтэргэ, хамнас тирэх чааһын (тарыып ыстаапкатын) үрдэтэргэ, биэнсийэҕэ тахсар үөрэх үлэһиттэригэр «выходной босуобуйа» боппуруоһун көрөргө эттэ.

Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Антонина Григорьева кэпсэтиигэ баар итэҕэстэр ыйыллыбыттарын эттэ. “Арассыыйа Федерациятыгар үөрэхтээһин туһунан сокуон” ылылларыгар Саха Сирэ, Башкоркостан уонна Татарстан туруулаһаннар, уһуйааҥҥа уонна оскуолаҕа төрөөбүт тылынан үөрэтэр туһунан ыстатыйа киллэриллибитин санатан, маннык бииргэ үлэлиир көдьүүстээҕин бэлиэтээтэ.

* * *

Төгүрүк остуол түмүгүнэн икки бөдөҥ өрөспүүбүлүкэ парламентарийдара өрөсөлүүссүйэҕэ киирбит этиилэри учуоттуурга быһаардылар.

Василий Кононов (Ил Түмэн) түһэриилэрэ уонна Башкоркостан Курултайын сайтын хаартыскалара туһанылыннылар.