Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -12 oC

Ахсынньы 19 күнүгэр СӨ Ил Дархана Айсен Николаев Ил Түмэҥҥэ туһаайан этиитин оҥордо. Бүгүн ааҕааччыларбытыгар бу этии хайысхаларын билиһиннэрэбит.

Ахсынньы 19 күнүгэр СӨ Ил Дархана Айсен Николаев Ил Түмэҥҥэ туһаайан этиитин оҥордо. Бүгүн ааҕааччыларбытыгар бу этии хайысхаларын билиһиннэрэбит.

«Билигин биир улахан соругунан – байыаннай сулууспалаахтар дьиэ кэргэттэрин өйөөһүн, кинилэргэ кыһамньы буолар», – диэн Айсен Николаев киирии тылыгар эттэ. Анал байыаннай дьайыыга сылдьар дьон дьиэ кэргэттэрэ өрөспүүбүлүкэттэн 200 тыһ. солк. биир кэмнээх көмөнү ылбыттара, маны таһынан федеральнай эбии социальнай өйөбүл дьаһаллара олохтоммуттара. Муниципалитеттар эмиэ биирдиилээн дьиэ кэргэттэргэ көмөлөһөллөр. Бу өттүгэр ыытыллар үлэлэр Ил Дархан тус хонтуруолугар сылдьарын эттэ.

Айылҕа харыстабыла

Быйылгы 2022 сылы 2021 сылы кытта тэҥнээтэххэ, ойуур баһаара үс төгүл аҕыйаабыт, оттон уот иэнэ 14 төгүл аччаабыт. 2023 сылга ойуур баһаарын бохсуу үлэлэрин бэлэмнэниитэ номнуо саҕаламмыт. Сүрүн үлэ ойуур баһаарын сэрэтиигэ уонна суһаллык дьаһанарга ыытыллар. Көрүү- истии зонатын улаатыннарыы, РФ Айылҕа харыстабылын министиэристибэтин уонна «Рослесхоһы» кытта бииргэ үлэлээһин салҕаныа.  Быйыл Саха Сиригэр ойуур баһаардарын умуруорууга  үп көрүллүүтэ 5,5 төгүл  үрдүүрэ ситиһиллибитин түмүгэр,  федеральнай бүддьүөттэн  1,6 млрд солк. тыырыллыбыт. Өрөспүүбүкэ бүддьүөтүттэн тустаах сыалга  үп көрүллүүтэ 2,5 төгүл үрдээбит. Быыһыыр сулууспа аэромобильнай бөлөҕө тэриллэрэ ситиһиллибит.

Доруобуйа харыстабыла

COVID-19 ыарыыттан өлүү орто көрдөрүүттэн 3,6 төгүл намыһах. Ол эбэтэр, дойду үрдүнэн биир саамай намыһах көрдөрүү буолар. Бу көннөрү сыыппаралар буолбатахтар - өрөспүүбүлүкэбит тыһыынчанан киһитин быыһааммыт олоҕо. 2023 сылга  өрөспүүбүлүкэ Аартыка зонатыгар мэдиссиинэ көмөтүн саҥа көрүҥэ үлэҕэ киириэҕэ. Бу көрүҥҥэ олоҕуран телемэдиссиинэни сайыннарыахтара уонна анал исписэлиис быраастар көһө сылдьан үлэлиир буолуохтара. Эрэгийиэннээҕи көһө сылдьар биригээдэ Киинэ тэриллэн, Аартыка олохтоохторун доруобуйаларын туругун тохтоло суох диспансернай кэтээн көрүүтэ ыытыллыаҕа. Кэнники биэс сылга өрөспүүбүлүкэҕэ 65 биэлсэр-акушер пууна уонна быраас амбулаторията аһылынна, 124 мэдиссиинэ тэрилтэтэ  өрөмүөннэннэ. Бу күннэргэ  Бүлүүгэ балыыһа комплексын бастакы уочарата үлэҕэ киириэҕэ, Тааттаҕа, Чурапчыга, Уус Маайаҕа уонна Муомаҕа  киин балыыһалары тутуу саҕаланна.  2023 сылга  Аммаҕа поликлиника, Бүлүүгэ, Намҥа уонна Ньурбаҕа эмтиир куорпустар, Майаҕа уонна Сангаарга балыыһа комплекстара тутуллуохтара. Нерюнгригэ доруобуйа харыстабылын эбийиэктэрэ саҥардыллаллар.

Экэниэмикэ

Өрөспүүбүлүкэ экэнэмиичэскэй сайдыы хайысхатыгар Уһук Илиҥҥи уокурукка бастакы күөҥҥэ сылдьар. Уокурукка 1 трлн 622 млрд солк. суумалаах эрэгийиэннээҕи баалабай бородуукта кээмэйин 2021 сылга улаатыннардыбыт. Быйыл эрэгийиэннээҕи баалабай бородуукта суумата улаатыыта 8 бырыһыантан итэҕэһэ суох сыаналанар. Бырамыысыланнас салаатыгар 2022 сылга 272,9 млрд солк. дохуот быһыытынан киирбит. Ити 2018 сыллааҕы  бүддьүөтү кытта тэҥнээтэххэ 45 %-нан элбэх. Өрөспүүбүлүкэ экэниэмикэтэ туруктаах буоларын инниттэн, тырааныспар уонна энергетическэй каркастарын оҥорон таһаарар сорук туруорулунна. Дойду Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин сорудаҕынан, 2030 сылга «Лена», «Бүлүү» уонна «Халыма» федеральнай суолларынан сылы эргиччи тохтоло суох сырыынан хааччыллыахтаах. Тутаах бырайыак - Өлүөнэ өрүс күргэтэ. Бырамыысыланнас эйгэтин сайдыыта эниэргийэҕэ кубулутар саҥа көрүҥнэрин көрдүүрү эмиэ ирдиир. Билигин баар кыамталар тус үлэҕэ эрэ эппиэттииллэр. Ниэп-гаас уонна алмаас хостуур эрэгийиэн арҕааҥы оройуоннары хааччыйар инниттэн, Ленскэй куоракка 550 МВт электростанцияны тутуу былааннанар. Саха Сирин соҕуруу өттүгэр Нерюнгритааҕы ГРЭС 430 МВт кыамтата кэҥиэҕэ. Саха Сиригэр дьоҕус урбаанынан дьарыктанар киһи ахсаана 122 тыһ.  диэри элбээтэ. Экэниэмикэҕэ дьарыктаах буолуу хайысхатыгар нэһилиэнньэ түөрт гыммыт биирэ хабылынна. Бу өттүгэр өрөспүүбүлүкэ Уһук Илин уокурукка үс бастакы ахсаанын иһигэр киирэр.

Сыыппара сайдыыта

Алтынньы 4 күнүгэр «Аартыка эниэргийэтэ» бырайыагы олоххо киллэриигэ Арассыыйа сыыппараны уонна экэниэмикэни сайыннарыытын министиэристибэтин кытары сөбүлэһии түһэрсиллибитэ. Бырайыак быһыытынан 2025 сылга диэри 7 тыһ. км уһуннаах интэриниэт ситимэ тутуллуоҕа. Аартыка  олохтоохторо түргэн интэриниэт уонна эрэллээх мобильнай сибээһинэн хааччыллыахтара.  Аҥардас ИТ-пааркаҕа тыһыынчаттан тахса үлэ миэстэтэ тэриллэн, 420 мөл. солк. үп-харчы көрүллэн, уопсай дохуот 5 млрд. солк. кэриҥэ тэҥнэстэ.

Тыа хаһаайыстыбыта

Тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар табаары оҥорооччулары субсидиялааһын элбээтэ. Кэтэх хаһаайыстыбаларга биирдии ыанар ынах төбөтүн ахсын субсидия быһыытынан 1,3 млрд солк. көрүлүннэ. Бородууксуйаны оҥорон таһаарыыны улаатыннарар чааһыгар, көмөнү күүһүрдүөххэ наада. Тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар бородууксуйаны оҥорооччуларга уонна биирдиилээн дьоҥҥо тыа хаһаайыстыбатын өйүүр пуонда нөҥүө түргэнник ситэр дьиэ кыылын ылыыга сайаапка түһэриэххэ.

Суол-иис

«Куттала суох хаачыстыбалаах суол» национальнай бырайыагынан суол өрөмүөнэ уонна тутуута муҥутуур тэтимҥэ таҕыста. 2018 сыллаахха суол тутуута икки төгүл улаатта. 2,5 тыһ. км суол уонна 47 күргэлэр тутулуннулар. Быйыл 582 км айан суола уонна 7 күргэ үлэҕэ киирдэ. Ил Дархан Аартыка уустук усулуобуйатыгар үлэлиир дьону өйүүр олус суолталааҕын бэлиэтээтэ. Бу оройуоннарга 2023 сыл бастакы күннэриттэн чэпчэтиилээх билиэтинэн көтөр наадалааҕын эттэ.

Хаарбах дьиэлэртэн көһөрүү

Дьону хаарбах дьиэлэртэн көһөрүү бырагыраамата болдьоҕун урутаан иһэр. Куораттарга уонна улуустарга бу бырагырааманан 191 элбэх кыбартыыралаах дьиэ тутуллан үлэҕэ киирбит. 2023 сылга өссө 72 дьиэ үлэҕэ киирэрэ күүтүллэр. Өрөспүүбүлүкэҕэ хаарбах туруктаах дьиэлэртэн саҥа кыбартыыраларга 23460 киһи көһөрүллүбүт. 3,5 тыһ. тахса ыал дьиэ ыларыгар үп-харчы көрүллүбүт.

Экология

Быйыл 60-ча муниципалитеттарга 170-тан тахса түөлбэ тупсарылынна. Бу хаһан да буолбатах хамсааһын диэн Айсен Николаев бэлиэтээтэ. «Ыраас уу» федеральнай бырайыагынан кэлэр сылга өссө биэс уу ыраастыыр станция Бэрдьигэстээххэ, Сунтаарга, Аллараа Бэстээххэ, Алдаҥҥа уонна Аммаҕа үлэҕэ киириэҕэ.  Сыл устата «Сахатранснефтегаз» хампаанньа  230 км тахса гаас ситимин киллэрдэ. 2,5 тыһ. тахса ыал дьиэлэригэр гаас киллэриллибит.

Аартыка сайдыыта

Федеральнай министиэристибэ өйөбүлүнэн Аартыка улуустарыгар 13 эргиэн-логистика Кииннэрэ тэриллиэхтэрэ. Олортон билигин биэс Киин хайыы-үйэ үлэлии турар. Ил Дархан Аартыка министиэристибэтигэр туһаайан эһиил түөрт эргиэн-логистика Киини үлэлэтэн, өссө эбии икки тутууну саҕалыырыгар сорудахтаата.

Үөрэх

2018 сылтан өрөспүүбүлүкэ куораттарыгар уонна улуустарыгар барыта 36 оскуола уонна 66 оҕо уһуйаана тутуллубут. Бу сыл түмүгүнэн өссө 14 оскуола уонна 7 оҕо уһуйаана үлэҕэ киирэрэ былааннанар. Быйыл 38 оскуола хапытаалынай өрөмүөнэ түмүктэннэ. Эһиил өссө 57 оскуола өрөмүөннэниэҕэ. 2023 сылга 19 оскуола уонна алта оҕо уһуйаана тутуллуохтара.  2024 сылга дойдуга үөрэҕирии эйгэтигэр 15 бастыҥ эрэгийиэн кэккэтигэр киирэргэ күүстээх үлэ ыытыллыахтааҕын Ил Дархан сорук быһыытынан туруорда. Уопсай үөрэхтээһиҥҥэ оҕолор чахчы хаачыстыбалаах уонна аныгы билиини ылалларыгар билиҥҥитэ туох даҕаны уларыйыы бара илик курдук көстөр. Үөрэх уонна билим министиэристибэтэ маны улахан болҕомтоҕо ыларыгар эттэ.

Тутуу

Кэнники биэс сылга өрөспүүбүлүкэ араас муннуктарыгар 39 саҥа култуура киинэ, кулууп, бибилэтиэкэ аһылынна. Эһиил 12 култуурунай киин тутуута түмүктэниэҕэ. Үүнэр 2023 сылга саҥа улахан бырайыактар былааннаналлар. “Орто Сала” диэн Алдан оройуонугар эко-паарка тутуллуоҕа. Ленскэйгэ Ойуунускай аатынан уулусса тупсарыллыаҕа, Өлүөхүмэҕэ куорат паарката оҥоһуллуоҕа. “Уһук Илиҥҥэ 1000 тиэргэн” бырайыак салгыы үлэлиэҕэ.

Дьиэ кэргэн

Сыл саҕаланыаҕыттан күн бүгүҥҥэ диэри 11 547 оҕо күн сирин көрбүт. «Үйэ оҕолоро»  бырагыраама өссө биэс сылга уһатылынна. «Ийэҕэ махтал» бэлиэ иһин 100 тыһ. солк. биир кэмнээх харчы төлөнүөҕэ.  Ону тэҥэ, маннык бэлиэлээх ийэлэр “Үлэ бэтэрээнэ” аатын тэҥинэн ылыахтара. Оттон “Дьоруой ийэ”, “Ийэ Албан аата” 1,2,3 истиэпэннээх мэтээли ылбыт дьахталлар, Аартыка оройуоннарыгар олорор уонна 4-тэн элбэх оҕолоох ийэлэр “Үлэ бэтэрээнэ” ааты ылар ирдэбилгэ ыстаастара 20-тэн 10 сылга диэри көҕүрүүр. Оҕону эпиэкэҕэ уонна иитэ ылбыт дьиэ кэргэттэргэ төлөбүр тиийинэн олоруу алын кээмэйиттэн итэҕэһэ суох улаатыннар наадатын бэлиэтээтэ.

2023 сыл Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр Үлэ сылынан биллэриллиннэ! Онон бары харыбытын ньыппарынан дойдубут сайдарын туһугар күүстээх үлэҕэ турунуоҕуҥ!

 

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением
Лента новостей

Суоппар буолар уустугурда

Муус устар 1 күнүттэн байаҥкамаат бэбиэскэтиттэн куотунар дьону тырааныспары ыытар…
28.03.24 17:19
Лента новостей

Интерактивнай быыстапка

«Арассыыйа – Мин устуоруйам» мультимедийнай устуоруйа пааркатыгар кулун тутар 20 күнүттэн…
28.03.24 16:23