Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -11 oC

Бэс ыйын 15 күнүгэр Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Антонина Григорьева видео-кэнпириэнсийэ көмөтүнэн Саха сирин улуустарын уонна куораттарын быыбарданар уорганнарын бэрэссэдээтэллэрин кытта мунньахтаата. Онно от ыйын 1 күнүгэр буолаары турар историческай суолталаах куоластааһыҥҥа сыһыаннаах тэрээһин уонна бэлэмнэнии боппуруостара көтөҕүлүннүлэр.

Бэс ыйын 15 күнүгэр Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Антонина Григорьева видео-кэнпириэнсийэ көмөтүнэн Саха сирин улуустарын уонна куораттарын быыбарданар уорганнарын бэрэссэдээтэллэрин кытта мунньахтаата. Онно от ыйын 1 күнүгэр буолаары турар историческай суолталаах куоластааһыҥҥа сыһыаннаах тэрээһин уонна бэлэмнэнии боппуруостара көтөҕүлүннүлэр.

Улуустар уонна куораттар бэрэстэбиитэллэрин сэргэ Ил Түмэн судаарыстыбаннай мунньаҕар “Биир ньыгыл Арассыыйа” баартыйа фракциятын салайааччытын солбуйааччы Иван Данилов, судаарыстыба тутуутугар уонна сокуону оҥорууга сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Алексей Еремеев, бэйэни салайыныы боппуруостарыгар сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлин солбуйааччылара Михаил Гуляев, Андрей Дорогань, “Ил Түмэн” издательскай дьиэ генеральнай дириэктэрэ-кылаабынай эрэдээктэрэ, норуот дьокутаата Мария Христофорова, Ил Түмэн анаалыстыыр салаатын начальнигын солбуйааччы, бэйэни салайыныы боппуруостарыгар сис кэмитиэт старшай референа Георгий Иванов кытыннылар. 

Саҥа кэрдиис кэм саҕаланыа...

Мунньах кыттыылаахтарыгар Антонина Григорьева: “Арассыыйа аныгы историятыгар уһулуччу суолталаах уонна масштабтаах куоластааһын буолуор диэри олус кылгас кэм хаалла. Төрүт сокуоҥҥа киириэхтээх көннөрүүлэр дойду историятын саҥа кэрдиис кэмин саҕалыахтара”, – диэн тоһоҕолоон бэлиэтээтэ.

От ыйын 1 күнүгэр бүтүн Арассыыйа үрдүнэн Төрүт сокуон көннөрүүлэригэр куоластааһын ыытыллыа. Биллэн турар, туох баар бары санитарнай ирдэбиллэри тутуһан туран. Күн бүгүн дойдуга эпидемиологическай балаһыанньа уустугунан сиэттэрэн, бэс ыйын 25 күнүттэн номнуо эрдэттэн куоластааһын саҕаланыа. Онон аҕыйах күн хаалла. Үгэс курдук, олохтоох бэйэни салайыныы уорганнара дьоҥҥо-сэргэҕэ, нэһилиэнньэҕэ быдан чугастар. Инньэ гынан буолаары турар быыбарга сүрүн оруолу оонньуохтара.

Билигин биһиги хаһааҥҥытааҕар да ордук күүскэ өрөспүүбүлүкэбит Ил Дарханын Айсен Сергеевич Николаев тула сомоҕолоһорбут ирдэнэр. Онон бары куоластааһыҥҥа көхтөөхтүк кыттарбытыгар, гражданскай ытык иэспитин төлүүрбүтүгэр эрэллээхпин,  – диэн Антонина Афанасьевна санаатын үллэһиннэ.

Түөрт булгуччулаах сорук

Антонина Афанасьевна куоластааһыны ситиһиилээхтик ыытарга быһаччы сыһыаннаах түөрт булгуччулаах сорукка болҕомтотун уурда.

1-кы сорук. Быыбары тэрийии, дьону түмүү

Өрөспүүбүлүкэҕэ уустук эпидемиологическай балаһыанньа үөскээбитинэн салайтаран, куоластааһыҥҥа дьон анал кыраапыгынан кэлэн кыттарыгар сүбэлииллэр. Маннык дьаһал элбэх киһи биир кэмҥэ, биир сиргэ мустарын бопсуоҕа. Ол курдук, дьону олорор сирдэринэн эбэтэр үлэлиир хайысхаларынан арааран быыбардыыр учаастактарга ыҥырыахтара.

Быыбарга куоластааччы уопсай ахсааныттан 55 %-тан итэҕэһэ суох кэлэн кыттарын толору хааччыйыахтаахпыт. Онтон  65 %-тан итэҕэһэ суох киһи “сөпсөһөбүн” диэн куоластаатаҕына, көннөрүүлэр олоххо киириэхтээхтэр. Билигин социологическай чинчийии көрдөрөрүнэн, Арассыыйа олохтоохторун 50 %-на көннөрүүлэри өйүүр, 26 %-на –  утарар, 24 %-на – хоруйдуурун ыарырҕатар. Итиннэ сүрүннээн 18-тан 34-гэр диэри саастаах ыччат саараҥныы сылдьар эбит. Онон ити араҥаҕа туһаайан күүстээх аҕытаассыйа үлэлэрэ барыахтаахтар. Күн бүгүн “Биир ньыгыл Арассыыйа”, ЛДПР уонна “Сиэрдээх Арассыыйа” баартыйалар анал дуогабар түһэрсэн, нэһилиэнньэҕэ сөптөөх иһитиннэриилэри тиэрдэргэ тустаах үлэлэри ыытан саҕалаатылар, – диэн Антонина Афанасьевна кэпсээтэ.

2-с сорук. Өйдөтүү, быһаарыы

Улуустар уонна куораттар күн бүгүн өйдөтүү уонна көннөрүүлэри сиһилии лоп курдук быһаарыы үлэлэрин күүһүрдүөхтээхтэрэ этилиннэ.

– Хас биирдии норуот дьокутаата араадьыйанан, күөх экранынан, хаһыатынан уонна сайтарынан кэмэнтээрийдэри биэриэхтээх. Улуустарга уонна куораттарга дьокутааттар быыбардыыр учаастактарыгар, быыбардааччыларын икки ардыларыгар көннөрүүлэри сырдатар, быһаарар, өйдөтөр үлэлэрин өссө күүһүрдүөхтээхтэр. Нэһилиэнньэ норуот итэҕэллээх дьонун санааларын, тус көрүүлэрин истиэн баҕарар. Кырдьыктаах, сиһилии, лоп бааччы иһитиннэриилэри күүтэллэр. Онон ити хайысхаҕа күүскэ ылсыаххытын наада. Ил Түмэн анаалыстыыр салаата сахалыы уонна нууччалыы тылларынан өйдөбүнньүктэри (памяткалары) оҥордо. Аны туран, “Комсомольская правда” хаһыат анал таһаарыылара улуустарынан тарҕаннылар. “Ил Түмэн” хаһыат анал нүөмэрдэри таһаара турар, онон иһитиннэрии өттүгэр кыһалҕалаах улуустарга аҕытаассыйа матырыйаалларын тиэрдэн биэрэргэ бэлэммит, – диэн Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин солбуйааччы иһитиннэрдэ. 

3-с сорук. Көмүскэллээх буолуу

“Хоруона” хамсыга өссө да кыаҕын былдьата илик. Ол да буоллар, хас биирдии киһи бэйэтин гражданскай ытык иэһин төлүүрэ, санаатын биллэрэрэ наада. Онон хас биирдии улуус уонна куорат анал дьаһаллары ылынан, эпидемиологическай өттүнэн сэрэхтээх буолуу миэрэлэрин тутуһан, куоластааһыны үрдүк таһымнаахтык ыытыахтаах. Холобур, ирдэбилинэн быыбардыыр учаастакка чаас устата 8-10 киһи киирэн тахсара көҥүллэнэр эбит. 

4-с сорук. Кэтээн көрүү

Ханнык баҕарар быыбар сокуоннай (легитимнэй) буоларыгар куоластааһын кэмигэр биир да сокуону эбэтэр бэрээдэги кэһии тахсыа суохтаах. Ону кэтээн көрөөччүлэр хааччыйыахтаахтар.

Өрөспүүбүлүкэ уопсастыбаннай палатата кэтээн көрөөччүлэртэн сайабылыанньалары хомуйуутун тохтотто. Билигин барыта 1700 кэтээн көрөөччү бигэргэннэ. Бу дьон бэс ыйын 17-19 күннэригэр анал үөрэҕи барыахтара, – диэн Антонина Афанасевна биллэрдэ.

Түмүк оннугар

Сүбэ мунньаҕы түмүктээри туран, Антонина Афанасьевна хас биирдии киһи дойду олоҕор уһулуччу суолталаах быыбарыгар кэлэн көхтөөхтүк кыттарыгар, гражданскай иэһин толороругар эрэллээҕин биллэрдэ.

“Бу күн бары сомоҕолоһон, Улуу Арассыыйа инники сайдар кэскилин быһаарыахпыт, ол олугун ууруохпут” диэн чопчулаан эттэ.

Бэрэссэдээтэллэр этиилэриттэн

Мунньах кэмигэр хас биирдии улуус уонна куорат быыбардыыр уорганын бэрэссэдээтэлэ куоластааһыҥҥа миэстэтигэр туох үлэ-хамнас бара турарын, итиэннэ сүрүн кыһалҕалар тустарынан иһитиннэрии оҥордо.

Альберт Семенов, Дьокуускай дууматын бэрэссэдээтэлэ:

– Дьокуускайга өрөспүүбүлүкэ быыбардааччытын 1/3 олорор. Онон бэлэмнэнии өттүгэр күүстээх үлэ бара турар. Анал суһал ыстаап үлэлиир. Онно Дьокуускайтан талыллыбыт Ил Түмэн дьокутааттара, куорат дууматын дьокутааттара, “Биир ньыгыл Арассыыйа” баартыйа актыбыыстара, “Эдэр гвардия”, о.д.а. киирэллэр. Сүрүннүүр үлэни СӨ инновацияҕа уонна сыыппара сайдыытыгар миниистирэ Анатолий Семенов иилээн-саҕалаан ыытыаҕа. Күн бүгүн быһаарыы, өйдөтүү үлэлэрин күүһүртүбүт. Ол гынан баран олохтоохтор уһуннук салҕанан бара турар хааччыйыыттан, дьиэҕэ олорууттан аһара сылайбыттара биллэр. Урбаан эйгэтигэр настарыанньата түспүт киһи элбэҕэ дьиксиннэрэр. Онон хаалбыт кылгас кэм иһигэр дьон санаатын көтөҕөр, быыбарга көҕүлүүр дьаһаллары толкуйдуубут. Нэһилиэнньэ историческай суолталаах куоластааһыҥҥа быһаччы кыттарын өйдүүрүн курдук дьаһаныахтаахпыт.

Биир идэлээхтэрбиттэн, улуустар мунньахтарын бэрэссэдээтэллэриттэн, Дьокуускайга олорор биир дойдулаахтарын түмсүүлэрин кытта ыкса үлэлэһэллэригэр көрдөһөбүн.

Николай Николаев, Үөһээ Бүлүү улууһун дьокутааттарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ:

– Улууска анал ыстаап тэриллибитэ. Ааспыт нэдиэлэттэн быыбардыыр учаастактар үлэлэрин саҕалаабыттара. Күн бүгүн бары бэлэмнэр. Аҕытаассыйа өттүгэр нэһилиэнньэни кытта быһаччы үлэлиибит. Эмиэ ааспыт нэдиэлэҕэ улуус баһылыга Владимир Поскачин салалтатынан үлэлиир бөлөх тэрийэн биэс суола-ииһэ суох, чиэски бөһүөлэктэргэ сырыттыбыт. 50-нуу кэриҥэ киһилээх актыып мунньахтарын тэрийдибит. Билиҥҥитэ 9 бөһүөлэккэ сырыттыбыт, аҕытаассыйалаатыбыт. Бу күннэргэ бары нэһилиэктэри хабар былааннаахпыт. Арай билигин дьиэҕэ олоруу эрэсиимигэр олорор 300-чэкэ нэһилиэнньэлээх Хомустаах бөһүөлэгин эрэ тумнар былааннаахпыт. Ол эрээри, онно олохтоох актыыбы сорудахтыахпыт. Биллэн туран, испиэһэктэри чуолкайдыы сылдьабыт. Атын сиргэ барбыт дьону сотобут, тиийбит сирдэригэр сайабылыанньа биэрэн куоластыылларын курдук үлэни-хамнаһы ыытабыт.

Павел Сазонов, Мэҥэ Хаҥалас улууһун дьокутааттарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ:

– Улууска 24910 быыбардааччы баар. 34 быыбардыыр учаастак үлэлиэҕэ. Билиҥҥитэ бүллүтүөннэри, көмүскэнэр сириэстибэлэри, аҕытаассыйа матырыйаалларын ылан уонна тарҕатан олоробут. Быыбардыыр учаастактар бэрэссэдээтэллэригэр анал онлайн-үөрэҕи ыытабыт. Кылгастык эттэххэ, быыбары тэрийэргэ толору бэлэммит. Ол гынан баран, билиҥҥитэ Арассыыйа үрдүнэн коронавирус дьаҥынан ыалдьыбыттарга, кэтэбилгэ уонна бэйэни хааччахтаан кэтэнэн олорооччуларга хайдах куоластааһыны тэрийэр туһунан чопчу ыйыы-кэрдии суоҕа үлэни-хамнаһы атахтыыр. Ити боппуруоска туох эмэ быһаарыныы тахсарын күүтэбит.

Иван Попов, Нам улууһун дьокутааттарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ:

  – Күн бүгүн Нам улууһугар 128 коронавирус дьаҥынан  ыалдьыбыт киһи баара бигэргэннэ. Ити көрдөрүүнэн тыа сирин улуустарыгар инники күөҥҥэ сылдьабыт. Инньэ гынан билиҥҥитэ күүстээх болҕомтону быыбар кэмигэр сэрэхтээх буоларга уура сылдьабыт. Улуус уопсайа 15800 быыбардааччылаах. Онуоха 27 быыбардыыр учаастак үлэлиэҕэ. Хас биирдии учаастакка 3-түү агитаторы сыһыардыбыт. 

Бөһүөлэктэр баһылыктара анал кыраапыгы таһынан түөлбэнэн куоластааһыны тэрийэргэ этии көтөхпүттэрэ. Онон шатердары туруоруу эҥин боппуруостарын үөрэтэбит. Билиҥҥитэ нэһилиэнньэҕэ өйдөтүү, быһаарыы үлэтэ доҕолоҥнуур дуу дии саныыбын. Социальнай ситимнэринэн көннөрүүлэр ис хоһооннорун токурутар, “киртитэр” араас сымыйа иһитиннэриилэр кэлэллэр. Үгүс киһи олорго итэҕэйэн олорор. Онон социальнай ситимнэринэн нэһилиэнньэҕэ сиһилии өйдөтөр, тиийимтиэ тылынан лоп бааччы быһаарыылаах иһитиннэриилэри оҥорон тарҕатыахха наада диэн этиилээхпин. Ити чааһыгар бэйэбит өттүбүтүттэн араас биллэр-көстөр, ытыктанар дьоммут санааларын устан, суруйан ыыталыы олоробут.

Екатерина Ноговицына, Үөһээ Дьааҥы улууһун дьокутааттарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ:

– Улууска 22 быыбардыыр учаастак үлэлиэҕэ. Бүллүтүөннэр кэлбиттэрэ. Аҕытаассыйа матырыйаалларын тарҕата сылдьабыт. Көмүскэнэр сириэстибэлэргэ кыһалҕалары көрүстүбүт. Ыраах бөһүөлэктэргэ кэмигэр тиэрдибэт куттал үөскээтэ. Ол гынан баран, эрдэттэн хааччынан, бэйэлэригэр баар сириэстибэлэри тутталларыгар анал дьаһаллары ыыталаатыбыт. Бэс ыйын 17 күнүгэр уочараттаах сессиябытыгар Төрүт сокуон көннөрүүлэрин салгыы ырытыахпыт. Билиҥҥитэ улуус салалтата да, дьокутааттар да өйдөтүү, сиһилии быһаарыы үлэтигэр сүрдээх көхтөөхтүк кытта сылдьаллар, социальнай ситимнэринэн кэлэр сурах-садьык иһитиннэриилэри утары үлэлэри ыытабыт.

Татьяна Алфёрова, Өймөкөөн улууһун дьокутааттарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ:

– Улуус 6153 быыбардааччылаах. 16 быыбардыыр учаастак үлэлиэҕэ. Бүллүтүөннэр, аҕытаассыйа матырыйааллара, көмүскэнэр сириэстибэлэр кэлбиттэрэ. Онон улуус быыбары ыытарга толору бэлэм. Билигин бөһүөлэктэр баһылыктарын кытта быһаарыы, өйдөтүү үлэлэрин ыыта сылдьабыт. Аны туран, тэрилтэлэр салайааччыларын кытта бэс ыйын 25 күнүттэн 30 күнүгэр диэри куоластааһыны ыытарга анал кыраапык оҥордубут. Онно олоҕуран, быыбардааччылар бэйэлэрин анаммыт күннэригэр уонна чаастарыгар кэлэн куоластыахтара.

Пантелеймон Сыроватский, Орто Халыма улууһун дьокутааттарын мунньаҕын бэрэссэдээтэлэ:

– Орто Халыма улууһа 5900 быыбардааччылаах. Суһал ыстаап тэриллибитэ. Билигин аҕытаассыйаҕа күүскэ ылсан үлэлии сылдьабыт. Хас биирдии дьаһалта үлэһитэ уонна дьокутаат нэһилиэнньэҕэ өйдөтүү үлэтин ыытарыгар сорук ылбыта. Улуус хаһыатынан уонна социальнай ситимнэринэн көннөрүүлэри дьоҥҥо өйдөнүмтүө тылынан быһаара олоробут. Быыбарга элбэх киһи кэлэн кыттарыгар бүк эрэллээхпит.

Анатолий Антонов, Хаҥалас улууһун дьокутааттарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ:

– Күн бүгүн социальнай ситимнэринэн күүстээх үлэ барара ирдэнэр. Лоп курдук  быһаарыылаах матырыйааллары тарҕатар уолдьаста. Дьон ордук “ыарыылаахтык” ылынар уонна долгуйар көннөрүүлэригэр болҕомто ууруохха наада. Мөккүөрдээх боппуруостары сиһилии ойуулаан уонна ырытан суруйдахха, дьон сөптөөхтүк өйдүө дии саныыбын.

Билигин Хаҥалас улууһугар аҕытаассыйа өттүгэр систиэмэлээхтик үлэлэһэ сылдьабыт. Суһал ыстаап тэрийбиппит. Биир бэйэм улуус хаһыатыгар көннөрүүлэри быһаарар интервью биэрээри сылдьабын. Онно улууһум дьонугар бэйэлэрин гражданскай ытык иэстэрин толороллоругар, быыбарга кэлэн көхтөөхтүк санааларын биллэрэллэригэр ыҥырыы таһаарыам.

Алексей Еремеев, Ил Түмэҥҥэ судаарыстыбааннай тутууга уонна сокуону оҥорууга сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ:

– Дьон үксэ 2 көннөрүүнү сөбүлээбэт. Бастакыта, “судаарыстыбаны үөскэтэр норуот” диэни уонна иккиһинэн, 67-с ыстатыйаҕа этиллибит “федеральнай сир-уот” диэн өйдөбүлү. Итилэргэ биһиги кэмитиэппит сиһилии быһаарыыларын Ил Түмэн сайтыттан уонна youtube ханаалтан булан нэһилиэнньэҕэ тиэрдиэххитин сөп. Онно биир бэйэм быһаарыым эмиэ киирбитэ. Ону таһынан 67-с ыстатыйаҕа быһаарыыбын Саха НКИХ “Парламентский вестник” диэн биэриитигэр кэпсээбитим.

Дьиҥэр, көннөрүүлэри утары күүстэр дьиҥнээх өйдөбүллэр ис хоһооннорун аһара токурутан этэллэр-тыыналлар. Холобур, 67-с ыстатыйаҕа дойдубут федеративнай тутулун уларытар туһунан олох да этиллибэт. Бу көннөрүү дойду көмүскэллээх буолуутун кытта ситимнээх. Ыксаллаах түгэҥҥэ ханнык эмэ субъект сиригэр маннык таһымнаах сир-уот тэриллиэн сөбүн туһунан этиллэр. Ону лоп курдук сиһилии быһааран биэрдэххэ, дьон өйдүүр бөҕө буоллаҕа.

Мария Христофорова, норуот дьокутаата, “Ил Түмэн” издательскай дьиэ генеральнай дириэктэрэ-кылаабынай эрэдээктэрэ элбэх киһи социальнай ситимнэринэн, пабликтарынан көннөрүүлэр ис хоһооннорун токурутар араас иһитиннэриилэр, дьону булкуйар матырыйааллар тарҕаналларын бэлиэтээтэ. Онон иһитиннэрии өттүгэр хотторбот туһугар туох үлэ-хамнас барара нааданый? – диэн мунньах кыттыылаахтарыттан ыйытта. 

 

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением