Экэниэмикэ

Кэмигэр көмө оҥоһуллан

– Ааспыт сайын курааннаан уонна ойуур баһаардара тураннар, кыстыыр от 86 %-а эрэ хааччыллан, хаһаайыстыбалар холбоон 46 тыһ. туонна оту атыылаһарга күһэллибиттэрэ. Ол эрээри, сөптөөх көмө оҥоһуллан, күн бүгүн бас билии көрүҥүттэн тутулуга суох өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 213 828 ынах сүөһү, ол иһигэр 78 069 ыанар ынах, итиэннэ 189 491 сылгы, ол иһигэр 120 129 биэ, кыстыгы туораан эрэллэр. Былырыыҥҥы сыл туһааннаах кэмин кытары тэҥнээтэххэ, ынах сүөһү уопсай ахсаана 3 %-ынан аҕыйаабыт, ол эрээри ыанар ынах 0,4 %-ынан элбээбит, сылгы уопсай ахсаана 3,6 %-ынан аҕыйаабыт, биэ ахсаана 2,8 %-ынан элбээбит.

Ыһыы иэнэ кэҥэтиллэр

– Кыстык бүтүүтэ ыһыы үлэтэ күөрэйэр. Быйыл сааскы ыһыы үлэтэ 49,2 тыһыынча гектар иэннээх бааһынаҕа былааннанар. Ити иһигэр – 10,7 тыһыынча гектарга бурдук, 30,5 тыһыынча гектарга сүөһү сиир култуурата, 6,5 тыһыынча гектарга хортуоппуй уонна 1,372 тыһыынча гектарга аһаҕас буорга үүнэр оҕуруот аһа. Итинэн ыһыы иэнэ кэҥэтиллиэҕэ: бурдук ыһыыта 700, сүөһү сиир култууратын ыһыы 1000 гектарынан, хортуоппуйу олордуу 5 %-ынан, оҕуруот аһын олордуу 2-3 %-ынан.

Бурдугу уонна сүөһү сиир култууратын ыһыыга 4 742 туонна сиэмэни хааччыйарга «Туймаада ҮАПК» уонна «Амматааҕы» АУо-лар, «Якутагротрейд» уонна «Агрокорм» ХЭТ-тэр курдук тэрилтэлэри кытары дуогабар түһэрсиллэн, 75 %-а хаһаайыстыбаларга тиэрдилиннэ, ордубута айаннаан иһэр. Хортуоппуй сиэмэтин улахан өттө кэллэ, хаалбыта тимир суолунан аҕалыллан иһэр. Уоҕурдууга быйыл аан бастаан Арассыыйа Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтиттэн 33 мөл. солк. көрүллэн, 1100 туонна уоҕурдуу (760 туонна азофоска, 160 туонна карбамид, 180 туонна диаммофоска) сакаастанна.

Кураантан көмүскэнии

– Быйыл да кураан буолар чинчилээх. Ыаллыы эрэгийиэннэрбитигэр ойуур баһаардара саҕаланан эрэллэр. Былырыыҥҥы хатыламматын туһугар өрөспүүбүлүкэ салалтата эрдэттэн дьаһал ылан, хайысхаларынан сорудахтары биэрэн, үлэ ыытылла турар. Олортон биирэ – ыһыы кэнниттэн, ол эбэтэр ыам ыйын бүтүүтүттэн саҕалаан, от-бурдук үүнүүтүгэр көмөлөһөр, итиэннэ ойуур баһаара туруутун сэрэтэр-бохсор сыалтан сөҥүүнү искусственнайдык түһэрии буолар. Күнү-дьылы кэтээн көрөр сулууспа управлениета киин, илин эҥээр уонна Бүлүү эргин улуустарга былыт ханан тахсарын биллэрдэр эрэ, онно сөмөлүөт тиийэн, былыты хомуйан аҕалан ардаҕы түһэриэҕэ. Бу үлэҕэ анаан Киин аэрологическай обсерватория «Як-42Д» сөмөлүөтэ кэллэ. Ону таһынан өрөспүүбүлүкэ «Ростех» корпорацияҕа сакаастаан, анал тэрилинэн сэбилээн, ардаҕы искусственнайдык түһэрэр «Ан-26» сөмөлүөтү бэлэмнии сылдьар. Бэрэсидьиэн Владимир Путин ыам ыйын 10 күнүгэр баһаары бохсууга быһа сибээһинэн ыыппыт мунньаҕар Айсен Николаев бу хайысханан үлэни күүһүрдэргэ, онуоха Ойуур кодексыгар уларытыылары киллэрэргэ, итиэннэ эрэгийиэннэр икки ардыларынааҕы уонна федеральнай таһымнаах ыксаллаах быһыы-майгы эрэсиимин биллэрии мэхэньиисимин уларытарга этии оҥордо.

Үүтү туттарыы

– Былырыыҥҥыттан тыа хаһаайыстыбатын табаарын оҥорооччуларга, чуолаан үүтү тутуу салаатыгар, өйөбүл саҥа мэхэньиисимэ киирбитэ. Үүккэ көрүллэр субсидия 50 солк. диэри үрдэтиллэн (ол иннинэ 35 солк. этэ), биир киилэ үүт 60 солкуобайтан намыһаҕа суох сыанаҕа (50 солк. – субсидия, 10 солк. – соҕотуопкаһыт харчыта) тутуллубута, кэтэх ыаллар ыанар ынахтарын ахсыгар, ороскуот сорох чааһын толуйуу быһыытынан, 35 тыһ. солк. субсидия көрүллүбүтэ. Барыта 9 715 ыалга 1 млрд. 278 мөл. солкуобай көмө оҥоһуллубута! Кубуота 57 129 т үүккэ быһыллан, 2,8 млрд. солк. көрүллүбүтэ, ону таһынан соҕотуопкалыыр тэрилтэлэр бэйэлэрин суоттарыгар кэтэх ыаллартан 3,3 тыһ. т үүтү эбии тутан астаабыттара.

Быйыл бу мэхэньиисиминэн үлэ салҕанар – былаан 62 000 т үүккэ түһэрилиннэ, 3,1 млрд. солк. субсидия көрүллэн, 50 %-а тиэрдилиннэ. Күн бүгүҥҥү туругунан 8 251 т соҕотуопкаланна. Кэтэх ыаллар ыанньыктарыгар 35-тии тыһ. солкуобайы ыллылар. Итини таһынан соҕотуопкалыыр тэрилтэлэр кинилэртэн биир киилэ үүтү 20 солк. итэҕэһэ суох (10 солк. – субсидия харчыта, 10 солк. – соҕотуопсук харчыта) туталларыгар анаан, 172 мөл. солк. эбии көрүллүөҕэ, билигин Бэрээдэгэ оҥоһулла сылдьар. Улуустарга соҕотуопкаһыттар бэйэлэрин үптэринэн кэтэх ыаллартан үүт тутуутун саҕалаатылар.

– Артем Александрович, биһиэхэ ааҕааччыттан маннык ыйытыы киирбитэ: «Ковидтаан доруобуйам айгыраан, сүөһү көрөр кыаҕым суох буолан уонна сааһыран даҕаны, ынахпын «туттубутум», онон 35 тыһыынчаҕын төннөр дииллэр. Ол сөп дуо?» – диэн.

– Ити харчы олохтоох дьаһалта хаһаайыстыбаннай кинигэтигэр тохсунньу 1 күнүнээҕи чахчынан киллэриллэ сылдьар ынахха бэриллэр, онуоха бу ынах кэлэр кыстыкка эмиэ баар буолара ирдэнэр, оттон сүөһүлээх киһи «төбө харчытын» ылан баран, ынаҕын «туттубут» түбэлтэтигэр харчытын төннөрөр. Дьэ ити иһин «төбө харчытын» испииһэгэр хаһаайын өлөрөргө былаанныыр ынаҕын киллэртэриэ суохтаах. Оттон ынах оһолго, баһаарга былдьаммыт, уокка оҕустаран өлбүт түбэлтэтигэр, ону туоһулуур дьаһалта уонна бэтэринээр ыспыраапкаларыгар тирэҕирэн, харчы төннөрүллүбэт.

Астыыр-таҥастыыр салааҕа иккис саҥа хайысханан Аһылык технологиятын киинин чэрчитинэн, соҕотуопкалыыр-астыыр тэрилтэлэргэ инвентаризация ыытылла турара буолар. Бу үлэ түмүгэр хаһаайыстыбалар туруктара, сэбилэниилэрин таһыма быһаарыллыаҕа уонна онно олоҕуран, эбийиэктэри тутуу, саҥа технологиянан хааччыйыы былааннаахтык, кииннээн ыытыллар буолуоҕа.

355 сайылык

– Өбүгэлэрбит уһун тымныы кыһын кэнниттэн, сүөһүлэрин-астарын илдьэ, кыстыктарыттан сайылыкка көһөн тахсаллара. Холкуос, сопхуос саҕана сүөһү барыта сайылыктарга таһаарылларын түмүгэр, үүтү-эти оҥорууга үрдүк көрдөрүүлэр ситиһиллибиттэрэ. Ити үгэһи салгыыр сыалтан Айсен Николаев 2018 сыллаахха Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр ыам ыйын 22 күнүгэр Сайылык күнүн бэлиэтиир туһунан ыйааҕы таһаарбыта.

Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 355 сайылык, ол иһигэр 339 ыанньык, 16 субан сүөһү сайылыга баар. 257 сайылыкка электро-уот ситимэ баарыттан икки эрэ сайылыкка мэхэньисээссийэ суох. Дьэ бу сайылыктарга сайын устатыгар 40-50 тыһ. туонна үрдүк хаачыстыбалаах үүт ыанар. Быйыл чуолаан өрүс эҥээрдээх хаһаайыстыбалар сайылыкка эрдэ тахсыбыттара, маассабай тахсыы бу күннэртэн саҕаланыа.

Тыа сирин үлэһит дьонун Сайылык күнүнэн, самаан сайыммыт саҕаланар Ньукуолунунан итиитик-истиҥник эҕэрдэлиибин! Быйылгы ыарахан кыстыкка эһиги сыралаах үлэҕит түмүгүнэн, сүөһүбүт-сылгыбыт ахсаана улаханнык энчирээбэтэ. Билигин сайылыкка тахсаҥҥыт, айылҕа биэрэр быйаҥын, күөх мэччирэҥи көдьүүстээхтик туһанаргытыгар, чэгиэн-чэбдик сылдьаргытыгар баҕарабын!