Общество

Мунньаҕы Ил Түмэн наукаҕа, үөрэххэ, култуураҕа, сонуну киэҥник тарҕатар сириэстибэлэргэ уонна уопсастыбаннай тэрилтэлэр дьыалаларыгар  сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Феодосия Габышева иилээн-саҕалаан ыытта.

Сис кэмитиэттэр бэрэссэдээтэллэрэ, норуот дьокутааттара, СӨ үөрэххэ миниистирин маҥнайгы солбуйааччы Михаил Присяжнай, СӨ тутууга миниистирин маҥнайгы солбуйааччы Галина Новикова, СӨ экэниэмикэҕэ миниистирин солбуйааччы Иван Елисеев, СӨ үөрэҕириитин сайдыытын хааччыйар ресурснай киин дириэктэрэ Василий Петров, муниципальнай оройуоннар уонна куорат уокуруктарын бэрэстэбиитэллэрэ, үөрэх тэрилтэлэрин салайааччылара, уопсастыбаннас кытыннылар.

Тутуу тохтообокко барар

Үөрэх уонна наука миниистирин маҥнайгы солбуйааччы Михаил Присяжнай быйыл уонна былааннаах 2023-2024 сылларга үөрэх эйгэтигэр СӨ инвестиционнай бырагырааматынан ыытыллыахтаах тутуу былаанын иһитиннэрдэ.

Кини бэлиэтээбитинэн, министиэристибэтэ тус хонтуруолугар хас биирдии тутуу сылдьар, онуоха анал ыстаап тэриллэн үлэлиир. Кыһалҕалаах эбийиэктэр бэдэрээтчиктэрин кытта күнүн ахсын иккилиитэ сибээстэһэн билсэллэр, миэстэтигэр исписэлиистэр тахсан, үлэ хаамыытын көрөллөр-истэллэр. 

--Аныгылыы үөрэх эйгэтин тэрийиигэ, иккис симиэнэлэри суох оҥорууга, 60 бырыһыан хаарбах туруктаах үөрэх тэрилтэлэрин аҕыйатар сыаллаах “Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр 2020-2024 сылларга уонна былааннаах 2026 сылга диэри үөрэҕириини сайыннарыы” диэн судаарыстыбаннай анал бырагыраама үлэлиир. Бу бырагыраама чэрчитинэн, араас источниктартан үбүлэнэн, өрөспүүбүлүкэбитигэр эбии үөрэхтээһин, уһуйаан, оскуола дьиэлэрэ тутуллаллар уонна хапытаалынай үлэлэр ыытыллаллар. Ол иһигэр федеральнай бүддьүөттэн уонна бүддьүөтү таһынан киирэр үптэн эмиэ бэриһиннэрэбит, -- диир Михаил Юрьевич.

Дакылаатчыт иһитиннэрбитинэн, СӨ инвестиционнай бырагырааматын чэрчитинэн, 2022-2024 сылларга үөрэх эбийиэктэрин тутууга 18 млрд 690 мөл. солкуобай көрүллүбүт. Бу харчынан 2022-2024 сылларга 8875 үөрэнээччигэ анаммыт 31 оскуолата, 320 миэстэлээх үс уһуйаан үлэҕэ киириэҕэ.

Маны тэҥэ «Тыа сирин биир кэлимник сайыннарыы» судаарыстыбаннай бырагырааманан 2022-2023 сылларга үлэҕэ киириэхтээх 7 эбийиэк тутулла турар (3 оскуола, 1 оскуола-уһуйаан, 3 дьыссаат). Судаарыстыбаннай сакаасчытынан СӨ Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ буолар.

«2022 сылга РФ Үөрэххэ министиэристибэтин кытары федеральнай бырагыраамаларынан үбүлээһиҥҥэ үлэ бара турар. Быйыл уопсай үөрэхтээһиҥҥэ 20 эбийиэк үлэҕэ киириэҕэ. Бу ааспыт 2021 сылтан икки төгүл элбэх. Оччотугар 4895 үөрэнээччигэ саҥа миэстэ тахсыа. Ол иһигэр «Үөрэҕирии» национальнай бырайыак федеральнай субсидиятынан 2755 миэстэлээх 8 оскуола тутуллар”, – диэтэ.

Чопчулаан эттэххэ, Уус Алдан Бороҕонугар 450, Дьокуускай 68-с кыбартаалыгар (“Прометей”) 990, Кэбээйи Сайылыгар 275 миэстэлээх оскуолалар дьэндэйэллэр. Аны салҕааһыннар тутуллаллар: Дьокуускай 5-с, 12-с, Хатас оскуолаларыгар.

--Быйыл сыл саҕаланыаҕыттан 420 миэстэлээх оскуолалар Чурапчы Туора Күөлүгэр, Бүлүү Уһунугар, Уус Алдан Сыырдааҕар, Эдьигээн Кыстатыамыгар, 100/45 миэстэлээх оскуола-дьыссаат Үөһээ Бүлүү Тамалакааныгар, 220 миэстэлээх интэринээт-оскуола Нам Кириэс Кытылыгар үлэҕэ киирдилэр. Урукку кооптех дьиэтин атыылаһан ылан, онно Дьокуускай 1-кы нүөмэрдээх оскуолатын олохтоору гынабыт. Ленскэй Нотуоратыгар эмиэ 50 оҕо батар дьиэтин кэпсэтэ сылдьабыт..

Бу мэхэньиисимнэри сэргэ судаарыстыбаннай-чааһынай кыттыгас ньыматынан үлэлиибит. Ол курдук, оннук партнерствонан 670 миэстэлээх икки оскуола тутуллар. Ол иһигэр Дьокуускай куоракка 120 миэстэлээх Өрөспүүбүлүкэтээҕи анал (коррекциялыыр) оскуола-интэринээт уонна Горнай Бэрдьигэстээҕэр 550 миэстэлээх оскуола.

“Үтүө дьыала” хамсааһынынан 160 миэстэлээх икки оскуола үлэҕэ киириэ. Олохтоох бүддьүөт суотугар Сунтаар Кириэстээҕэр 120 миэстэлээх оскуола аанын бу кулун тутарга аһылынна. Өрөспүүбүлүкэ араас муннуктарыгар 260 миэстэлээх 6 дьыссаат эбийиэктэрэ түмүктүүр түһүмэхтэригэр сылдьаллар.

Тутууларга, эппитим курдук, күн ахсын хонтуруол барар. Билиҥҥи балаһыанньанан кэккэ кыһалҕалар үөскүүллэр. Холобура, тутуу матырыйаалларын сыаната үрдээн, Киин баан күлүүс ыстаапкатын үрдэтэн, бүддьүөттэн эбии үп көрдүүргэ күһэлиннибит, -- диэн дакылааттаата Михаил Присяжнай.

Маныаха үөрэх министиэристибэтинэн араас миэрэлэр ылыллаллар эбит. РФ Үөрэххэ министиэристибэтигэр, СӨ Бырабыыталастыбатыгар аадырыстаан, харчыны авансанан биэриини үөрэтэргэ суруктары ыыппыттар. Хоруйун күүтэллэр.

РФ Бырабыыталыстыбата 2022 сыл олунньу 18 күнүнээҕи 292-р №-дээх дьаһалынан, РФ резервэтин пуондатыттан, тутуу ресурсаларын сыаната үрдээбитинэн, эрдэ илии баттаммыт хантараактарга уларытыылары киллэрэр уолдьаспыт. Ол курдук, 2022-2024 сылларга Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр уопсайа 1 млрд 128,13 мөл. солкуобай көрүллүбүт. Ол иһигэр 2022 сылга – 519,67 мөл. солк., 2023 сылга – 527,18 мөл. солк., 2024 сылга – 81,28 мөл. солк.

2023 сылга өрөспүүбүлүкэ араас муннуктарыгар 4190 үөрэнээччигэ 13 оскуола үлэҕэ киириэхтээх, оттон 2024 сылга --  2340 үөрэнээччигэ 10 оскуола.

«СӨ Бырабыыталыстыбата үөрэх эйгэтигэр инфраструктура сайдыытыгар улахан болҕомтону уурар уонна сылын ахсын аччаабыта 10 саҥа оскуола аһылларыгар үлэлэһэр. Үбүлээһин араас хайысханан көрүллэр», - Михаил Присяжнай төһө да кырыымчык кэм буоллар, үлэ график былаанынан баран иһэрин бигэргэттэ.

Кини Дьокуускай куоракка үөрэх эбийиэктэрин тутууга тохтоото. Сүрүн кыһалҕа - оскуолалары биир симиэнэҕэ көһөрүү. Эбии миэстэ таһаарыыга үлэ барар. 2016-2021 сылларга 3150 миэстэлээх 9 оскуола үлэҕэ киирбит. 2022-2024 сылларга «Үөрэҕирии» национальнай бырайыак чэрчитинэн 8 оскуола тутуллуо. Түөрт эбийиэги атыылаһарга федеральнай, судаарыстыбаннай, олохтоох бүддьүөттэртэн үп көрүллүө.

Быйылгыттан сокуонунан бигэргэммит хапытаалынай өрөмүөн боппуруоһа кыһалҕалаах эбит. «Үөрэх систиэмэтин саҥардыыга тустаах бырагыраама аан маҥнайгытын ыытыллар. Маныаха 2 млрд 889 мөл. солкуобай федеральнай субсидия көрүлүннэ. Ол иһигэр 2022 сылга – 2 532,34 мөл. солкуобай; 2023 сылга –  356,89 мөл.», – диэн кэпсээтэ.

Федеральнай харчы уопсайа 25 улууска уонна куорат уокуруктарыгар баар 58 оскуоланы өрөмүөннүүргэ тыырыллыбыт. Ол иһигэр 11 оскуола хоту уонна Аартыка 9 оройуонугар.

Салгыы тутуу миниистирин маҥнайгы солбуйааччы Галина Новикова тылы ылла. Кини кэпсээбитинэн, бу сылга өрөспүүбүлүкэ араас муннуктарыгар 20 эбийиэк үлэҕэ киириэҕэ. «Үөрэҕирии» судаарыстыбаннай бырагырааманан 16 эбийиэк, «Тыа сирин биир кэлимник сайыннарыы» бырагырааманан - 7, “Үтүө дьыала” хамсааһынынан - 4, «ВЭБ.РФ» госкорпорация өйөбүлүнэн – 6. Бу үлэлэри ыытарга быйыл 7 млрд. солкуобай көрүллүбүт, ол иһигэр 3 млрд. 301 мөл. солкуобай федеральнай бүддьүөттэн. 

Бүгүҥҥү күҥҥэ 58 эбийиэккэ 59 хантараак түһэрсиллибит, уопсай суумата 2 547,80 мөл. солкуобай. Ол иһигэр соҕотох поставщигы кытары 810,69 мөл. солкуобайга 25 хантараак, аукционнарынан - 34 хантараак 1 753,16 мөл. солкуобай суумаҕа.

«Барыллаан экэниэмийэ 109,22 мөл. солкуобайга тэҥнэһэр. Ыам ыйын 19 күнүнээҕи туругунан 40 эбийиэккэ өрөмүөн үлэлэрэ саҕаланна», – диэн эттэ.

Хапытаалынай өрөмүөннэри бэрэбиэркэлииргэ, хонтуруоллуурга 24 эбийиэккэ видео-кэтэбил туруоруллубут.

Малынан-салынан хааччыллыыга 58 эбийиэги хабар 333 хантараак түһэрсиллибит (суумата 313 897 145,36 солкуобай). Көрүллүбүт суума 408 012 257,00 солкуобай, онон уопсай сууматтан 76% баар.

2023 сылга үөрэҕирии систиэмэтин саҥардыы бырагырааматыгар РФ Үөрэххэ министиэристибэтигэр бырабыыталыстыбабыт сайаапканы номнуо түһэрбит. Сайаапкаҕа 49 эбийиэк киирбит, 21 оройуон уонна куорат уокуруктара хабыллыбыттар. Уопсай суума - 2 781 210,27 тыһ. солкуобай.

Ыйытыылар

Норуот дьокутааттара дакылаатчыттарга чопчулуур боппуруостары биэрдилэр.

Ил Түмэн судаарыстыбаннай тутулга уонна олохтоох бэйэни салайыныыга сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьев тыа сирдэригэр тутуллар оскуолалар элэктэриичистибэ уотун ситимигэр холбонууларыгар, биир тииптээх хантараактар ирдэбиллэригэр, эбийиэктэр бырайыактыыр-сметалыыр докумуоннарыгар, тутуу биир квадратнай миэтэрэтин сыаната арааһыгар боппуруостары биэрдэ.

Хоту уонна Аартыка оройуоннарыгар тутуу бытааннык барарын Андрей Дорогань санатта. Ол эрээри үөрэх эбийиэктэрин сайыннарыы уонна тутуу бырагыраамалара бырамыысыланнай оройуоннарга тоҕо эрэ суоҕун тоһоҕолоото. Холобура, Нерюнгри оройуонун Чульман бөһүөлэгэр 9-с нүөмэрдээх оскуола тутуута кыаллыбатын, уһуйааннар 35-40 сыл анараа өттүгэр тутуллубуттарын кэпсээтэ.

Михаил Присяжнай соҕуруу Саха Сирин оройуоннарыгар тутуу барбатаҕа ырааппытын сөпсөстө: “Эбийиэктэри инвест-бырагыраамаҕа киллэрэргэ улуустартан сайаапка болдьоммут кэмҥэ киириэхтээх. Онно олоҕуран, уочарат Реестргэ (былаан) торумнанар. Ону куоттараллар. Аны муниципалитеттар хаарбах эбийиэктэрин кэмигэр федеральнай отчуокка киллэрбэттэр, итиэннэ өрөмүөҥҥэ харчы уурумматтара охсор. Билигин бу боппуруоска оройуоннары кытары үлэ барар”.

Нюргуяна Захарова Бүлүү оройуонугар Уһун уонна Үгүлээт сэлиэнньэлэригэр оскуола тутуутун хаачыстыбатыгар тохтоото. Маны тэҥэ Г.И. Чиряев аатынан Бүлүү 1-кы нүөмэрдээх оскуолатыгар канализация ситимин хапытаалынай өрөмүөнүн ыйыталаста.

Норуот дьокутааттара мантан да атын боппуруостары биэрдилэр.

Феодосия Габышева ыраах уонна уустук суоллаах-иистээх нэһилиэктэргэ  оскуолалар, оскуола-дьыссааттар уонна интэринээттэр тутуулара барыахтааҕын ыйда. Дьокуускай куоракка үөрэҕирии эбийиэктэрин тутуу боппуруоһа куорат Дууматын кытары ырытыллыан сөбүн бэлиэтээтэ.

Түмүккэ модератор бу боппуруоска кэмитиэт күһүн төннөрүн эттэ. Аныгыскы мунньахха Ил Түмэн тутууга, олох-дьаһах хомунаалынай хаһаайыстыбатыгар уонна энэргиэтикэтигэр сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Яков Ефимов салалталаах “бырабыыталыстыба чааһа” ыытыллыа.