Общество

Эбии үөрэхтээһин сайдар

Үөрэх уонна билим миниистирэ Нюргуна Соколова иһитиннэрбитинэн, өрөспүүбүлүкэҕэ бүгүҥҥү күҥҥэ 1 тыһ. 306 эбии үөрэхтээһининэн дьарыктанар тэрилтэ үлэлиир. Ол иһигэр 445 уһуйаан, 602 оскуола, 39 идэтийбит, 1 үрдүк үөрэх кыһалара, 8 успуорт олимпийскай эрэсиэрбэтин оскуолата, 35 судаарыстыбаннайа суох, лиссиэнсийэлээх тэрилтэ. Маны тэҥэ, эбии үөрэхтээһин эрэгийиэннээҕи ситиминэн 176 эбии үөрэхтээһин тэрилтэтэ үлэлиир. Онно киирэллэр үөрэхтээһин салаатыгар – 95, култуура эйгэтигэр – 64, успуорка – 17.

Бу тэрилтэлэргэ эбии үөрэхтээһин автоматизированнай иһитиннэрэр ситимэ биллэрэринэн 8-тан 18 саастарыгар диэри 159 тыһ. 420 оҕо хабыллан дьарыктанар. Ол эбэтэр оҕо уопсай ахсааныттан 79,1%. Быйыл былаан быһыытынан “Ыччат уонна оҕолор” национальнай бырайыак иһинэн үлэлиир “Бастыҥы барытын оҕолорго” федеральнай бырайыагынан бу көрдөрүү 75,23 % тэҥнэһиэхтээх.

Бүтэһик сылларга оҕолору эбии үөрэхтээһининэн хабыы көрдөрүүтэ улааппыт. Ол курдук, бүтэһик 5 сыл устата “Үөрэҕирии” национальнай бырайыак чэрчитинэн эбии үөрэхтээһиҥҥэ саҥа инфраструктура тэриллибит: “Точка роста”, “IT-куб”, кванториумнар, оҕо успуорт кулууптара, оскуола тыйаатырдара, билим коллабарациятын дьиэлэрэ, оҕолор уонна ыччат талааннарын арыйар, сайыннарар, өйүүр киин.

Хас биирдии эбии үөрэхтээһин тэрилтэтэ матырыйаалынай-тиэхиньиичэскэй баазата хаҥатыллар, эбии үлэ миэстэтэ арыллар. Эрэгийиэммит талааннаах оҕолору өйүүр киининэн СӨ Аччыгый билим академията буолар. Бу аныгы кэм ирдэбилигэр сөп түбэһиннэрэн үөрэҕи, билими ситимниир тэрилтэ 1999 сыллаахха Маҥнайгы Бэрэсидьиэн Михаил Николаев ыйыытынан аһыллан, үгүс оҕону, ыччаты иитэн таһаарар. Ол кэмҥэ, Арассыыйа үрдүнэн талааннаах оҕолору өйүүр маҥнайгы инновационнай киин буолбута. Элбэх салаанан үлэлиир, ол иһигэр билим, креативнай индустрия, ускуустуба, успуорт. Тирэх пууннарынан В.А.Босиков аатынан муусука үрдүкү оскуолата, Аксения уонна Наталья Посельскайалар ааттарынан балет оскуолата (кэллиэһэ), успуорт эрэсиэрбэтин бэлэмниир өрөспүүбүлүкэтээҕи киин буолаллар. Сылын ахсын 2000-тан тахса оҕону профильнай сменаларынан дьарыктыыр.

Миниистир “Дьоҕурдаах оҕо” бырайыакка болҕомтотун уурда. Манна уһуйаан саастарыттан оҕолору дьарыктааһын дойду үрдүнэн оскуола иннинээҕи үөрэхтээһин бастыҥ быраактыкатынан билиниллибит. Бу бырайыак Саха Сирин уһуйааннарын иитиллээччилэрин аҥаарын хабар.

Талааннаах ыччаты судаарыстыба өттүттэн өйөөһүн сылын ахсын кэҥээн иһэр. Ол курдук,  былырыын “Билиигинэн кыайыаҥ” педагогтарга уонна учуонайдарга  100 тыһыынча солкуобайдаах, устудьуоннарга уонна үөрэнээччилэргэ 50 тыһыынча солкуобайдаах истипиэндьийэ олохтоммута. Маны сэргэ, оскуола үөрэнээччилэригэр бүтүн Арассыыйатааҕы олимпиада түмүктүүр түһүмэҕин кыайыылаахтарыгар 500 тыһ. солк., призердарыгар 100 тыһ. солк. бириэмийэ көрүллэр.

Култуураҕа талааннаах оҕолору өйөөһүн

СӨ култуураҕа уонна духуобунай сайдыыга министиэристибэтэ ускуустуба өттүгэр оҕолору уонна ыччаты кытары үлэтин иһитиннэрдилэр. Ол курдук, бастыҥтан бастыҥнары араас куонкурустар, бэстибээллэр, олимпиадалар, быыстапкалар нөҥүө сүүмэрдээн таһаараллар. Маныаха улуус – өрөспүүбүлүкэ – Арассыыйа – норуоттар икки ардыларынааҕы күрэхтэргэ кыттар ситим олохтонон, оҕолорбут бэйэлэрин дьоҕурдарын  атын, үрдүк таһымҥа биллэрэллэр.

Ол курдук, ааспыт 2024 сылга оҕо ускуустубатын оскуолатын 591 үөрэнээччитэ норуоттар икки ардыларынааҕы таһымнаах араас куонкурустарга уонна бэстибээллэргэ ситиһиилээхтик кыттыбыттар. Өрөспүүбүлүкэ таһымыгар 50 араас куонкурус тэриллибит, ол иһигэр уруһуйга, муусукаҕа, фольклорга, тыйаатырга.

Саҥа сокуон барыла

Ырыынак ирдэбилинэн ыччат уларыйыыларга бэлэм, саҥа билиилээх, сатабыллаах буолуохтаах. Онон мунньах кыттыылаахтара оҕолор талааннарын арыйарга бастакы сорук быһыытынан дьоҕурдарын сайыннарыы турарын эттилэр. Ол курдук, аны аҕыйах сылынан технология, сыыппара, экэниэмикэ атын салаалара балысханнык сайдыыларыгар ыччаппыт бэлэм буолуохтаах. Маныаха судаарыстыба эрдэттэн тиһиктээх үлэни ыытара ирдэнэр. Саҥа кэм сытыы кылыс  ыҥырыылара саҥа стратегическай докумуоннары ылыныыны ирдиир. Хас биирдии кырасданьыын бэйэтин талаанын, дьоҕурун, кыаҕын, сатабылын арыйарыгар, туһанарыгар, сайыннарарыгар сөптөөх усулуобуйа тэриллиэхтээх.

Бу боппуруоһу быһаарыы, дойдубут үрдүнэн турар баараҕай соругнан буолар. Бу туһунан Бэрэсидьиэн тустаах уурааҕа 2024 сыл ыам ыйын 7 күнүгэр олоххо киирбитэ. Ол курдук, 2036 сылга диэри Арассыыйа сайдыы национальнай сыалларын биир тутаах салаата – хас биирдии киһи ис кыаҕын арыйыы, талаанын сайыннарыы, дойдутугар бэриниилээх, социальнай эппиэтинэстээх буолуута. Сыалы ситиһэргэ биир ньыма – 2030 сылга диэри оҕолорго уонна ыччакка талааннарын, дьоҕурдарын кыра эрдэхтэриттэн арыйарга, сайыннарарга, өйөбүлгэ кыах биэрии.

Сахабыт Сиригэр билигин бу кэскиллээх хайысхаҕа туһуламмыт икки сокуон үлэлиир. Бастатан туран, 2018 сыллаахха ылыллыбыт “2032 сылга диэри Саха Өрөспүүбүлүкэтин социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын стратегията, 2050 сылга диэри сыаллаах көрүүлээх”, иккис улахан докумуон -- 2023 сыл ахсынньытыгар ылыллыбыт “2030 сылга диэри Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр биир кэлим үөрэхтээһини сайыннарыы” диэн Ил Дархан ыйааҕа. Бу докумуоннарынан оҕону биирдиилээн үөрэтии, кини тус кыаҕын, дьоҕурун сайыннарыы, интэриэстэрин көҕүтүү тиһигин быспакка ыытыллаллар.

Билигин парламент көрүүтүгэр киириэхтээх “Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр оҕо уонна ыччат дьоҕурун уонна талаанын арыйыы, сайыннарыы уонна өйөөһүн” диэн сокуон барыла хас биирдии оҕону сайыннарарга, ис  кыаҕын таба тутан сөптөөхтүк арыйарга туһуланар. Маныаха бары өттүттэн өйөбүл систиэмэтэ олохтонуоҕа, инникитин талбыт идэлэригэр, күннээҕи олохторугар, социальнай эйгэҕэ ону туһаналларыгар кыах бэриллиэҕэ. Сокуон барылынан, оҕо  кыра сааһыттан 5 сааһыгар диэри туохха сыстаҕаһын, дьоҕурун быһаарыахтара, быраап эйгэтигэр ону сайыннарарга өйөбүл баар буолуо.

Маны сэргэ, өрөспүүбүлүкэҕэ бары салааларга каадырынан хааччыллыы боппуруоһугар, эрэгийиэн уһун болдьохтоох кэскилигэр бигэ сайдыы тирэҕэ буолуох тустаах. Оҕо саастарыттан уһуйуллан, дьоҕурдара, кыахтара, сатабыллара сайдыбыт оҕолор инникитин үрдүк квалификациялаах исписэлиистэр буолуохтара турдаҕа.

Этиилэр

Итинэн сиэттэрэн, төгүрүк остуол кыттыылаахтара сокуон барыла аныгы кэм ирдэбилигэр эппиэттиирин, үөрэх эйгэтигэр ураты суолталааҕын эттилэр уонна этиилэри киллэрдилэр. Ол курдук, сокуон барылын үөрэх тэрилтэлэрин бэрэстэбиитэллэрин, педагогтары, билим сообществоларын, төрөппүт кэмитиэттэрин, эспиэрдэри, ыччат актыбыыстарын, уопсастыбаннаһы  кытары дьүүллэһэргэ. Киирбит этиилэри, замечаниелары учуоттаан, көннөрүлүбүт сокуон барылын үөрэх уонна билим сис кэмитиэтигэр тиэрдэн, Ил Түмэн уочараттаах пленарнай мунньаҕар туспа боппуруос быһыытынан көрүүгэ киллэрэргэ быһаардылар.  

Үөрэх уонна билим министиэристибэтигэр сокуон барылын балаһыанньаларын оҥорорго, этии киллэрэргэ сүбэлээтилэр. Маны сэргэ, министиэристибэ боломуочуйаларыгар уларытыылары бэлэмнииргэ диэн чопчулаатылар. Хас биирдии оҕо, ыччат сыыппара эйгэтигэр туспа профиль арынарыгар, ситиһиилэрин тиһэригэр биир кэлим өрөспүүбүлүкэтээҕи информационнай платформа оҥоһуллуохтааҕын иһитиннэрдилэр. Улахан кэскиллээх “Талааннаах оҕо” бырайыак өссө элбэх дьону, тэрилтэни, оҕону хабарыгар туһулаан сыыппараҕа көһөрө тоһоостооҕун бэлиэтээтилэр.

Маны сэргэ инновация, култуура, ыччат, физическай култуура министиэристибэлэригэр тустаах сорудахтары, этиилэри киллэрдилэр.

Галина МАТВЕЕВА  

Хаартыска: Василий Кононов түһэриилэрэ, Ил Түмэн