Общество

Удьуорбутунан  киэн туттабыт

– Мин Горнай улууһун Орто Сурт нэһилиэгиттэн төрүттээхпин. Бииргэ төрөөбүттэр бэһиэбит.  Төрөппүттэрим Анна Петровна уонна Егор Гаврильевич Григорьевтар улуус биир ытыктанар ыала буолаллар. Кинилэр ааттара 2024 сыллаахха “Саха Сирин кыһыл көмүс дьиэ кэргэттэрэ” кинигэ ахсыс туомугар киллэриллибитэ. Дьоммунан киэн туттабын. Миэхэ өрүү холобур буолбут эбэм, үлэ уонна тыыл бэтэрээнэ Анисия Иннокентьевна Васильева баара-суоҕа 68 сааһыгар, 1994 с. олохтон барбыта.   

Кэргэним Евгений Иванович Сметанин киин куорат таһынааҕы Тулагы бөһүөлэгиттэн төрүттээх. Оҕо сылдьан абаҕатыгар Уус Майаҕа көһөн, оскуоланы онно бүтэрбитэ. Эмиэ элбэх оҕолоох ыал оҕото, бииргэ төрөөбүт төрдүөлэр. Эбэтэ Муза Еремеевна Попова 10 оҕолоох Дьоруой-ийэ этэ. Хос эбэтин, Анна Иванова Попова, икки уола Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылаахтара, улахан уола Алексей Васильевич Кокорин 1915 с. төрүөх, сэрии сылларыгар суох буолбут, кыра уола Афанасий Павлович Меняков 1917 сыл төрүөх этэ, 1975 с. өлбүтэ. Маннык холобур оҥостор дьоннордоох буолан эбитэ дуу, биһиги дойдубутугар ураты бэриниилээхпит, оҕолорбутун эмиэ оннук тыыҥҥа иитэбит. 

Бастакы көрүүттэн таптал

Кэргэммин кытары бэйэ-бэйэбитигэр анаммыт дьон буолабыт. Биһиэхэ 9 сыыппара улахан суолталаах, араҥаччылыыр, арчылыыр курдук. Ол билсибит бастакы күммүтүттэн саҕаламмыта. 2006 с., педакадемияҕа кэтэхтэн үөрэнэ сылдьан, биир үтүө күн үөрэхпэр бараары сарсыарда 9 чааска такси ыҥырбытым. Кыһын,  ахсынньы 9 күнэ этэ. Бу айаммар Евгенийдыын билсибитим.

Хайдах эрэ, бэйэ-бэйэбитин көрөөт даҕаны сөбүлээбиппит, уруккуттан билсэр дьон курдук сэһэргэспиппит. Төрөөбүт күннэрбит, сылларбыт кытары сөп түбэсиһэр этилэр. Биир нэдиэлэ билсибиппит уонна дьылҕабытын холбуурга быһаарыммыппыт. Мин алта саастаах уолбун Евгений бэйэтин оҕотун курдук ылыммыта. Иккис уолбут 2007 с. алтынньы 9 күнүгэр төрөөбүтэ. Бу курдук тоҕус сыыппара эмиэ тиийэн кэлбитигэр олус соһуйбуппут.

2009 с. балаҕан ыйын 9 күнүгэр сокуонунан холбоспуппут. Ол кэмтэн  тапталбыт уҕараабат, бэйэ-бэйэбитигэр истиҥ сыһыаммыт күүһүрэн иһэргэ дылы.

Оҕолорбут – киэн туттуубут

Биһиги баайбыт, дьолбут, киэн туттуубут – оҕолорбут. Улахаммыт Иннокентий 1999 сыллаах төрүөх. Оскуоланы бүтэрэн баран, Дьокуускайдааҕы өрүс училищетыгар үөрэммитэ, онтон аармыйаҕа сулууспалаабыта. Салгыы хантараак баттаһан, байыаннай буолар баҕатын олоххо киллэрбитэ.

Ян-Албан Дьокуускай куорат 23 №-дээх орто оскуолатын онус кылааһыгар үөрэнэр, кыыспыт Ангелина “Родничок” уһуйааҥҥа сылдьар. Оҕолорбутун кыра саастарыттан үлэҕэ сыһыаран, кинилэргэ бэйэбит сатабылбытын иҥэрэ сатыыбыт.

Аҕабыт маһы хамсаппат эрэ уус. Миэбэл арааһын оҥорор. Онуоха бары ким тугу сатыырынан көмөлөһөбүт. Амарах санаа, тулуур хайдах буолуохтааҕын оҕолорбутугар тус бэйэтин холобурунан көрдөрөр. 2024 сыллаахха Анал байыаннай дьайыыга олоҕун толук уурбут доҕорун дьиэ кэргэнигэр, ырааҕынан аймаҕар, элбэх оҕолоох Евгения Даниловаҕа буор-босхо икки этээстээх дьиэ көҥдөйүн тутан биэрбитэ. Маннык көстүү билигин бука, сэдэх  буолуо. 

Дьиэ кэргэнинэн араас уопсастыбаннай тэрээһиннэргэ, субуотунньуктарга, аһымал аахсыйаларга, дьаарбаҥкаларга көхтөөхтүк кыттабыт. Оҕолорбутун сахалыы сиэри-туому тутуһан иитэбит, төрүт тылынан саҥарарга, алтыһарга үөрэтэбит. Төрүччүбүтүн үөрэтэн, оҕолорбутугар тириэрдэргэ дьулуһабыт.

Кэргэним, уолум байыаннайдар

Уолбут Иннокентий аармыйаҕа сылдьан, хантараак баттаһан, Анал байыаннай дьайыыга барбытын туһунан ити эттим. Оҕом кыра сааһыттан байыаннай буолар ыралааҕа. Хантараак баттаспытын истэн баран, бастаан соһуйбуппут эрээри, ылыммыппыт. Бу кини эр киһи быһыытынан бэйэтэ ылыммыт санаата буоллаҕа. Уолум дойдутугар ытык иэһин төлүүр соруктааҕын, буойун аймахтарын холобур оҥосторун эппитэ.

Хантараак баттаһан баран, 2020 сыл бүтүүтүгэр алта ыйдаах уоппускаҕа кэлбитэ. Ол уоппуската бүтэ илигинэ, 2021 с.  кулун тутарга, түүн 3 чааска хоспор киирэн баран: “Ийээ, суһаллык чааскар төннөҕүн диэтилэр, сип-сибилигин көтөр буоллум”, -- диэбитэ. Онуоха олус долгуйбутум... Ол курдук, оҕом Анал байыаннай дьайыы саҕаланыаҕыттан сылдьар. Утуйар уум көппүтэ, наар долгуйа, кэтэнэ сылдьар буолбутум. Оҕом былырыын хараҕар бааһырыы ылан, аҥаар хараҕа көрбөт. Ыарахан эпэрээссийэни оҥорбуттара, аармыйаттан сыыйбыттара. Онуоха сөбүлэспэккэ: “Доҕотторбун, уолаттарбын хайдах хаалларыахпыный?!” -- диэн төттөрү барбыта. Билигин Кыайыы күнүнэн Дьокуускайга уоппускатыгар кэлэ сылдьар. Маныаха кэккэ боппуруос баар. Былырыын алтынньыттан хамнаһа төлөнө илик, ол туһунан өрөспүүбүлүкэ байыаннай прокуратуратыгар сурук суруйбуппут, этэҥҥэ быһаарыахтара диэн эрэнэбит.

Уолбут Анал байыаннай дьайыыга барбытыгар, кэргэним Евгений Иванович эмиэ олус долгуйбута, миэхэ биллэрбэт буола сатыыра эрээри, биир сиргэ сатаан олорбот буолан хаалбыта. Биир күн: “Улахан оҕобут дойдутун көмүскүү сылдьар. Бырааппыт, күтүөппүт эмиэ. Арай, мин эрэ манна олоруом дуо?” -- диэбитэ уонна доҕорун огдооботугар дьиэ көҥдөйүн тутан бүтэрээт, хантараак баттаһан, барбыта. Ол кэмтэн иккитэ бааһырда. Москуба куорат госпиталыгар атаҕар улахан эпэрээссийэни оҥорбуттара, билигин баттыгынан  хаамар. Инникитин чөлүгэр түһэр ини...  

Мин икки кырабын кытары хаалан баран, куруук кинилэр бириэмэлэринэн сылдьар буоллум. Саха дьахтара күүстээх санаалаах, тулуурдаах дииллэрэ чахчы эбит. Кыахпар хантан күүс киирэрэ буолла, тулуйан сылдьабын.

Кэтэх дьиэ – ыра санаабыт

Ыал буолбут күммүтүттэн кэргэним биһикки кэтэх дьиэ туттар ыра санаалаах этибит. Инникитин кэскиллээх диэн угаайыга киирэн, “Саталга” сир атыыласпыппыт. Итиэннэ дьиэбитин тутан саҕалаабыппыт. Дьиэбит акылаатын иккиэн түһэрбиппит, кыралаан көҥдөйүн таһаарбыппыт, ис өттүн толкуйдаан, табыгастааҕынан дизайннаабыппыт.

Ол эрээри, дьиэбитин тутан бүтэн баран, докумуоннатаары гыммыппыт, сирбит икки кадастровай нүөмэрдээҕэ билиннэ. Биир нүөмэрэ “Севернай” түөлбэҕэ киирсэр, манна кэтэх дьиэ тутуллуон сөп диэн, иккиспит “Саталга” эбит, онно кэтэх дьиэни тутуу көҥүллэммэт. Инньэ гынан, гаас ситимигэр сатаан холбоппоппут, ититиибит электрическай уотунан буолан, олус ороскуоттаах. Докумуоннары көннөрөргө ис-иһигэр киирдэххэ, араас балакыытата олус элбэх. Онно сүүрүөхтээх-көтүөхтээх этим даҕаны, кэргэммэр, оҕобор долгуйан, санаам отой атыҥҥа сытар... Бу боппуруоһу быһаарсарга көмө баара эбитэ буоллар.

Тапталы харыстааҥ

Хас биирдии дьиэ кэргэн күүстээх тапталтан, бэйэ-бэйэни өйдөһүүттэн турар. Эдэр ыалга бу уйан, долгутар дириҥ иэйиини харыстаан илдьэ сылдьалларыгар баҕарабын.

Анал байыаннай дьайыыга сылдьар оҕолордоох, кэргэннээх ийэлэргэ, дьахталларга алгыс араҥаччылыыр тылларын өрүү аныы сылдьаргытыгар  сүбэлиибин. Үчүгэйи, кэскиллээҕи саныы сырыттахха, көстүбэт күүстэр араҥаччылыыллар, көмөлөһөллөр.

Түмүккэ, хас биирдии ыалга эйэни, дьолу, өйдөһүүнү, тапталы баҕарабын. Аныгы олох тэтиминэн үүнэн-сайдан, саҥа билиини өрө тутан олох устун хардыылаан иһиҥ!

Сэһэргэстэ Галина МАТВЕЕВА

Хаартыскалар: Матрена Григорьева дьиэ кэргэнин архыыбыттан.