Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -12 oC

Мас тардыһыы – өбүгэбит үйэлэргэ илдьэ кэлбит төрүт оонньуута. Былыр-былыргыттан, урут-уруккуттан ыһыах бэрт былдьаһыылаах,  күөн көрсүүлээх көрүҥнэрэ – хапсаҕай, атах оонньуута уонна мас тардыһыы. Ытарчалыы ылбыттарын ыһыктыбат тарбахтар, түллэ-түллэ түһэртэн илистэн биэрбэт иҥиирдэр, утарылаһааччыта үөгүлүү-үөгүлүү барчалыыр дьиикэй күүһүгэр дьигис гыммат модун быччыҥнар, сис уонна атах күүстэрин быһаарыылаах оруоллара – бу мас тардыһыы.

Мас тардыһыы – өбүгэбит үйэлэргэ илдьэ кэлбит төрүт оонньуута. Былыр-былыргыттан, урут-уруккуттан ыһыах бэрт былдьаһыылаах,  күөн көрсүүлээх көрүҥнэрэ – хапсаҕай, атах оонньуута уонна мас тардыһыы. Ытарчалыы ылбыттарын ыһыктыбат тарбахтар, түллэ-түллэ түһэртэн илистэн биэрбэт иҥиирдэр, утарылаһааччыта үөгүлүү-үөгүлүү барчалыыр дьиикэй күүһүгэр дьигис гыммат модун быччыҥнар, сис уонна атах күүстэрин быһаарыылаах оруоллара – бу мас тардыһыы.

Саҥа үйэҕэ саха бу оонньуута, саҥалыы тыыны ылынан, киэҥ түһүлгэҕэ тахсыбыта балачча кэм буолла. Чопчулаан этэр буоллахха, аан дойду норуоттарын икки ардыларынааҕы улахантан улахан түһүлгэҕэ. Саха киһитэ урут санаан санаата тиийбэт, өйдөөн өйө хоппот ырааҕар уонна үрдүгэр таҕыста.

Хайа да норуот өйүгэр уонна күүһүгэр сыһыаннаах оонньуулара, ол норуот сайдыытыттан, култууратыттан, омук быһыытынан уратылаах айылгытыттан, олоҕун-дьаһаҕын бөлүһүөпүйэтиттэн силис тардаллар, ыкса ситимнээхтэр. Чопчу норуот туһааннаах оонньуутун атын норуоттар биһирээн бэйэлэригэр ылынар буоллахтарына, ол билинии буолар. Төрүттээччи норуот култууратын, мындыр өйүн, олорон кэлбит устуоруйатынан билинэллэр.

Уопсастыбаҕа араас санаа, толкуй, сылыктааһын баар буолуохтаах. Аан дойду бары норуоттарыгар күүскэ-уохха сыһыаннаах арааһынай көрүҥнэр бааллар. Күүс-уох, киһи икки атаҕар турар буолуоҕуттан, өйдүүр өйдөөх харамайга кубулуйуоҕуттан  талаһар уонна умсугуйар көрүҥэ, ону ааһан өссө сыала-соруга буолар. Сахалыы мас тардыһыы аан дойду элбэх норуоттарыгар адьас кылгас кэм иһигэр тоҕо уонна туохтан киэҥ сэҥээриини ыла оҕуста? Чочуллубут баай хамсаныылааҕа, көрөргө умсугутуулааҕа, биир бииргэ дьиҥээх күөн көрсүү бөлүһүөпүйэлээҕэ, түргэн өй быһаарар оруоллааҕа, уо.д.а. хаачыстыбалара уһулуччу биһирэммит буолуохтарын сөп. Ол үрдүнэн, өссө туох эрэ таайтарыылаах кистэлэҥнээх диэхпин баҕарабын. Мас тардыһыы сүгүрүйээччилэрэ, мадьынылар, исписэлиистэр маныаха өйгүтүн үлэлэтэргит наада буолуоҕа. Бу саха норуота айбыт оонньуута, кистэлэҥэ норуокка бэйэтигэр сытар буолуохтаах.

Оттон өбүгэ оонньуутун атын омуктарга «атыылааһын» туһунан  куолулааһын эмиэ баар буолуон сөп. Оонньууну төрүттээччи норуот буоларбытынан, киэҥ түһүлгэҕэ ааппытын ааттата туруоҕа. Үрдүк чыпчаалларга дабайар спорт көрүҥүнэн билиниллэр түбэлтэтигэр, сахалыы мас тардыһыы бэйэбититтэн араҕар атын дьылҕаланыаҕа. Ол кэмҥэ омукпут сытыы-хотуу, имигэс,  сылбырҕа өйдөөхтөрө саҥаттан саҥа суолу тобулунан иһиэхтээхтэр. Өбүгэбит төрүт оонньуута буолар ыйааҕа сиргэ-буорга быраҕыллыбатын, саха норуотун олоҕун бөлүһүөпүйэтиттэн силис тардар утума быстыбатын, киэҥ ырыынакка үбү-харчыны тардар кыаҕын мүччү туппат туһугар үлэ бара туруохтаах. Төрүттээччи (родоначальник), мас тардыһыы көрүҥэр, сокуонугар, быраабылатыгар биллэр-көстөр уларытыы киллэриллээри гынар түбэлтэтигэр, быһаарар дьоһуннаах куоластаах буолара ситиһиллиэхтээх. Дьэ, ол кэнниттэн өбүгэбит тапталлаах оонньуута киэҥ айаҥҥа соргулаахтык айанныы турдун!

 rep 95 076 5

Иван Сивцев, Мас-рестлинг Бүтүн Арассыыйатааҕы бэдэрээссийэтин толоруулаах дириэктэрэ.

Иван Васильевич, спорт бары көрүҥнэригэр курдук, бу сылга бэлиэтэммит мас тардыһыы күрэхтэһиилэригэр хамсык ыарыы туора түспүтэ баар ахан буоллаҕа.

— Оннук. Бу сылга аан дойду чөмпүйэнээтэ биһиэхэ, оттон Дьопуруопа киэнэ Финляндияҕа ыытыллыахтаах этилэр. Ол кыаллыбата. Харантыын бүттэҕинэ, бу чөмпүйэнээттэр хаһан уонна ханна ыытыллаллара кэмпириэнсийэнэн быһаарыллыаҕа.

Ити этэр кэмпириэнсийэҥ суолтата тугуй?

— Бүтүн Арассыыйатааҕы бэдэрээссийэ 12-13 киһиттэн турар бүрүсүдьүүмэ талыллар. Сылга 4 бүрүсүдьүүм ыытыллар, Арассыыйа чөмпүйэнээтин кэнниттэн сыллата кэмпириэнсийэ тэриллэр. Мас тардыһыы, спорт национальнай көрүҥүн быһыытынан, РФ Спорка министиэристибэтинэн 2003 сылга билиниллибитэ. 2015 сылга Спорт министиэристибэтин аккредитациятын ааспыта, Арассыыйа Мас-рестлиҥҥэ сүүмэрдэммит хамаандата бигэргэммитэ.

Билигин мас-рестлиҥҥэ кыттар хас биирдии эрэгийиэн бэдэрээссийэлээх буолуохтааҕын туһунан боппуруос туруоруллар. Билигин Арассыыйа 22 эрэгийиэнэ итинник бэдэрээссийэлээх, 13 эрэгийиэн аккредитацияны ааһаары докумуоннарын бэлэмнии сылдьаллар. Мас-рестлинг бэдэрээссийэтэ билигин Арассыыйаҕа спорт биир бииргэ күөн көрүҥэр саамай улахан бэдэрээссийэ буолар. 12 тыһ. тахса киһи бу көрүҥүнэн дьарыктанар, мас тардыһыы бэдэрээссийэтин эриэйтинэ Арассыыйаҕа 1-кы миэстэҕэ сылдьар.

Оттон бу биһиги төрүт көрүҥмүт Арассыыйаҕа эриэйтинэ түспэтин туһугар өссө туох үлэ ыытыллыан нааданый?

— Билигин оҕолорго уонна ыччакка мас-рестлинг оскуолаларын аһарга бириэмэ кэллэ. Красноярскай кыраай бэйэтигэр итинник аналлаах оҕо спортивнай оскуолатын аһар туһунан боппуруоһу туруорда. Эрэгийиэннэр бэйэлэригэр  оҕо итинник спортивнай оскуолаларын аһар быраабы ыллылар. Бу сүрдээх улахан кэскиллээх боппуруос буолар. Маассабас мантан сэдиптээн сайдан киирэн барыаҕа. Билигин мас-рестлиҥҥэ норуоттар икки ардыларыннааҕы 57  бэдэрээссийэ  баар. Ахсааннара өссө эбиллиэҕэ, оччотугар маркетинг көрүҥэ олохтонуоҕа, үп-харчы оҥоһуллар кыахтаныаҕа.

Мас тардыһыытыгар  сааһынан араастааһын хайдах ыытылларый, урут ханнык көрүҥүнэн  дьарыктана сылдьыбыт спортсменар хото дьарыктанар уонна кыттар буолалларый?

— Оҕолор 14 саастарыттан  15-16 саастаахтарга арахсаннар дьарыктаныахтарын сөп. Мас тардыһыы көрүҥэр ыарахан атлетикаттан, многоборьеттан, пауэрлифтинтэн түргэнник киириэхэ сөп.

Спорт маастарын аата, о.д.а. нуормалар хайдах ситиһиллэллэрий?

— Сылга Бүтүн Арассыыйатааҕы 4 турнир ыытыллар, олортон биирдэстэригэр бастаатаххына эбэтэр Арассыыйа чөмпүйэнээтигэр үс бастакы миэстэ иһигэр киирдэххинэ (маныаха булгуччу 3 кыайыылаах буолуохтааххын) спорт маастарын нуорматын толорбутунан ааҕыллаҕын. Аан дойду уонна Дьопуруопа чөмпүйэнээттэригэр бастаабыттар норуоттар икки ардыларынааҕы  кылаастаах спорт маастарын аатын ылаллар. Саха сиригэр билиҥҥитэ икки итинник кылаастаах маастардаахпыт. 9 киһи итинник ааты ыларга докумуоннарын түһэрэн  тураллар.

Иван Васильевич, мас тардыһыы көрүҥүн төрүттээч­чилэр быһыытынан, бастакы уочараттаах туох сыалы туруорунар буолаҕыт?

— Мас-рестлини, бу көрүҥ инники сайдыытын уонна салайыллыытын  сахалар бэйэбитигэр тутан хаалыахтаахпыт. Билиҥҥитэ оннук кыах бэйэбит илиибит иһигэр баар. Инникитин өрөспүүбүлүкэбитигэр Мас-рестлинг аан дойдутааҕы киинэ  баар буолуон наада.  Мас-рестлинг саамай бастыҥ исписэлиистэрэ Саха сиригэр бааллар дэтэр аат-суол үөскүөн наада. Итинник усулуобуйа тэриллэр кыаҕа дьиҥнээҕинэн биһиэхэ баар. Мас-рестлинг сахалыы  тиэхиньикэтин, албастарын, сүрүн тутулун билиэхтэрин уонна баһылыахтарын баҕалаахтар омук дойдуларыгар элбэхтэр. Саха мадьыналарын күөн көрсөр истииллэрин үөрэтии, ону сүһэн ыларга холонуу баар. Ити ааты-суолу төһөнөн өр тута сылдьабыт да, мас тардыыһыбыт сайда, инники кэскилэ кэҥии туруоҕа.

Геннадий Васильев,  СӨ Мас-рестлиҥҥэ бэдэрээссийэтин бэрэсидьиэнэ, алтыс ыҥырыылаах Ил Түмэн дьокутаата:

— Өбүгэбит төрүт оонньуутун киэҥ устууга ыытан баран, бэйэбит кытылга олорон хаалыа суохтаахпыт. Күн бүгүнүгэр диэри мас тардыһыы сүрүннээн киин, илин эҥээр, Бүлүү сүнньүн улуустарынан уонна Дьокуускай куоратынан сайдан кэллэ. Хотугу, ол иһигэр бырамыысыланнай улуустарбыт ырыыска быыһыгар хаалан хааллылар. Аан дойду таһымыгар киэҥ сэҥээриини ылбыт спорт көрүҥэ, бэйэтин  төрүт дойдутугар маассабай билиниилээх буолуута, кими да дьиктиргэтиэ суохтаах. Биһиги бу хайысханан үлэлиэхпит.

Бу сыл олунньутугар өрөспүүбүлүкэ чөмпүйэнээтэ Ленскэй куоракка үчүгэй тэрээһиннээхтик ыытыллыбыта. 300 мадьыны кыттыбыта. Ленскэй улууһун баһылыга Мас-рестлинг бэдэрээссийэтин бэрэссэдээтэлинэн талыллыбыта. Мииринэй улууһугар өрөспүүбүлүкэтээҕи турнирдар  көхтөөхтүк ыытыллаллар. Маныаха Мииринэй куорат дьаһалтата бу күрэхтэһиилэри үчүгэйдик көҕүлүүрүн, бириистэри туруорарын чорботон бэлиэтиэххэ сөп. Бу сылга «Кэлэр көлүөнэ» гранын ыламмыт, биллиилээх тириэньэрдэри уонна спортсменнары  кытыараммыт, өрөспүүбүлүкэ Бүлүү сүнньүнээҕи,  Орто уонна Аллараа Халыматааҕы улуустарынан сырыттыбыт. Чуолаан оҕолорго мас тардыһыыны бырапагаандалааһыҥҥа күүстээх болҕомто ууруллуохтаах. Бүгүҥҥү эдэр оҕо – сарсыҥҥы эрэллээх солбук, сиппит-хоппут мадьыны диэн бириинсибинэн салайтарыахтаахпыт.

Бүгүн мас-рестлинг профессионльнай спорт көрүҥэ буолар. Ол быһыытынан мас-рестлинг сайдар динамиката олус күүстээх уонна түргэн буолуоҕа. Бүгүн мас-рестлинэн дьарыктана уонна күрэхтэһэ сылдьар омук спортсменнара, бу биһиги үчүгэйдик билэр уонна билиҥҥитэ баһыйа тутар дьоммут буолар. Оттон кэлэр, үүнэр көлүөнэ омук мадьынылара, булгуччу бэйэбитигэр улахан сюрпризтаах, көһүтүллүбэтэх дьиктилэрдээх утарсааччыларынан буолуохтара. Биһиги мадьыныларбыт ол кэлиэхтээх саҥа сүһүөх дьону толору бэлэмнээх көрсүөхтээхтэр.

Ити этиини 70 киилэҕэ аан дойду чөмпүйүөнэ, сахаттан мас-рестлиҥҥэ  бастакы норуоттар икки ардыларынааҕы кылаастаах  спорт маастара Сергей Константинов бигэргэтэн биэрэр. «Омук мадьыныларыгар билиҥҥитэ уопуттара тиийбэт. Биһиги  маһы тардыыга чуубустубабыт сайдыытынан, эппит-хааммыт үөрүйэҕинэн уонна тиэхиньикэбитинэн билиҥҥитэ сабырыйабыт»,— диэн уопуттаах мадьына этэр.

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением
Лента новостей

Суоппар буолар уустугурда

Муус устар 1 күнүттэн байаҥкамаат бэбиэскэтиттэн куотунар дьону тырааныспары ыытар…
28.03.24 17:19
Лента новостей

Интерактивнай быыстапка

«Арассыыйа – Мин устуоруйам» мультимедийнай устуоруйа пааркатыгар кулун тутар 20 күнүттэн…
28.03.24 16:23