Түһүлгэ

Үөрэх оннугар иистэнэр фабрика

Кыһыйыах иһин, үрдүк үөрэххэ туттарса сатаата да баала тиийбэтэ. Дьиэтигэр устудьуон олоҕуттан мэлийэн, төбөтүн умса туттан тиийиэн баҕарбата. Ол иһин иистэнньэҥнэри бэлэмниир училищеҕа киирбитэ. Саҥа үөрэнэн иһэн, «Северянка» иистэнэр фабрикаҕа Саха Сириттэн сылдьар кыргыттары кытта билистэ.

«Тоҕо бириэмэҕин училищеҕа барыыгын? Манна фабрикаҕа үс ыйдаах кууруска үөрэтэллэр, онтон тута үлэҕэ киирэн, хамнас аахсаҕын», — диэн Надялаах Оля  кыыс өйүн буккуйан кэбистилэр.

Туйаара ийэлээх-аҕата ый ахсын 20-30 солк. ыыта тураллар эрээри, эбии харчы хаһан даҕаны мэһэйдээбэт.

Онон Туйаара училищетын быраҕан, фабрикаҕа кылгас кэмнээх кууруска үөрэнэн, үлэлии киирдэ. Бэйэтин курдук оскуоланы саҥа бүтэрбит, үөрэххэ кыайан киирбэккэ, улахан куоракка дьолун булаары кэлбит кыыс кырыы кырыытынан.

Саха Сириттэн сылдьар түөрт кыыс бары кыттыһан, фабрика таһыгар кыбартыыра куортамнаатылар. Надя дьоно баһыылка ыыппыттар: «Ону көрсө  аэропуорка ким барсар?», — диэбитигэр Туйаара өрөбүлгэ тугу да гынара суох буолан, тута сөбүлэстэ.

Байыаннай таҥастаах уол

Оптуобуһунан «Толмачево» аэропуорка тиийбиттэрэ, вокзал иһэ дьон тобус-толору, сөмөлүөттэрэ кэлэ илик. Кэтэһэ таарыйа кыргыттар ыскамыайкаҕа олордулар, Надя кэм даҕаны аһын айдаана, чугаһынан туох ас баарын көрө барда. Туйаара олорор сирин былдьатымаары хаалла. Кыыс кэлэр-барар дьону одуулуу олорон, хараҕа түннүк нөҥүө таһырдьа турар байыаннай таҥастаах, түөһэ күлүмүрдэс значоктардаах уолга хатанна. Хараҕын араарбакка кинини эрэ батыһыннара көрдө, уол сэрэйэн, кэннин хайыста, кыратык тура түстэ уонна сүтэн хаалла. Арааһа, оптуобуһа кэллэ дии санаабыта, кэнниттэн ким эрэ ала чуо киниэхэ хааман иһэр атаҕын тыаһын иһиттэ. Көрбүтэ били байыаннай уола иннигэр кэлэн мичээрдии турар.

«Куоракка, автовокзалга ханнык оптуобус барарын билэҕин дуо?», — диэн ыйыталаста. Кыыс куораты үчүгэйдик билбэтэр даҕаны, ханнык оптуобуһунан кэлбиттэрин, төһө өр айаннаабыттарын барытын кэпсээтэ.

Уол омос көрдөххө, саха курдук дьүһүннээх эрээри, узбек эбит. Эшкобил Югра куоракка байыаннай чааска сулууспалыы сылдьарын, бу уоппускатыттан төннөн иһэрин туһунан эттэ.

Уоллаах кыыс саҥа кэпсэтэ олордохторуна, Дьокуускайтан сөмөлүөт түспүтүн туһунан биллэрдилэр. Надя атыыласпыт бэрэскитин, ватрушкатын да амсайбакка көтөн кэлбит дьон диэки сүүрдэ. Туйаара Эшкобилы кытта хаалла. Уол автовокзалга диэри бииргэ барыахха диэн ыҥырда.

Үрдүк уҥуохтаах, кэтит сарыннаах уолга байыаннай таҥас өссө тупсан көстөргө дылы, хара хаас быыһынан куруук күлэ сылдьар харахтаах Эшкобилы кыыс сэргии көрөн, эдэр дьон сиэттиспитинэн аэропуортан тахсан бардылар.

Бастаан автовокзалга тиийдилэр, кыыһы кытта саҥа билсээт, уол хайдах атын куоракка баран хаалыай? Ол иһин, киинэҕэ сырыттылар, кафеҕа олорон күлэ-үөрэ уруккуттан билсэр дьон курдук арааһы бары кэпсэттилэр. Уол көрүдьүөс түгэннэри кэпсээтэҕин аайы Туйаара чуораанчык курдук лыҥкыначчы тохтообокко күлэр. Бириэмэ ыраатан, аны уол кыыһы атаара барда.

Кыргыттарыгар узбек уолу киллэрэн билиһиннэриэн хайдах эрэ санаата буолбата. Ол иһин хойукка диэри подъезка турдулар. Эшкобил кыыс аадырыһын ылан, тиийдэҕинэ хайаан да сурук суруйуох буолла.

Билбэт куоратыгар — собус-соҕотоҕун

Өр кэтэһиннэрбэккэ суруга аныгыс нэдиэлэҕэ тигинээн кэллэ. Кыыс иистэнэр фабрикаттан кэллэ даҕаны, күн аайы буочта дьааһыгын өҥөйөр идэлэннэ. Сурук кэллэҕинэ атаҕа сири билбэт буолан, көтө-дайа сылдьар. Эшкобил биир суругар: «Саҥа Дьылы бииргэ көрсүөх, манна, байыаннай чааска кэлээр, мин көрсүөҕүм!”, — диэбит.

Кыыс долгуйан, имэ тэтэрэн ылла, билбэт сиригэр, барыта эр дьон баар байыаннай чааһыгар барыан куттана санаата даҕаны, эдэр сүрэххэ тыллыбыт таптал мэһэйдэри билиммэт. Өр толкуйдуу барбакка сарсыныгар чымадаанын хомунан, вокзалга тиийэн, билиэт атыыласта. Санаатыгар пуойаһынан наһаа өр айаннаата, аны аара суолга туохтара эрэ алдьанан, хас да чаас олордулар.

Киэһэ халлаан хараҥарбытын кэннэ дьэ, Юграны буллулар. Пуойастан тахсыбыта сирэйин тымныы хахсаат тыал хаарыйда, ыбылы киэргэнэн, чараастык таҥнан кэлбит Туйаара тоҥо санаата. Перроҥҥа Эшкобилы көрө сатаата даҕаны, киһитэ суох. Дьон бары тарҕаһан хаалла, кыыс собус-соҕотоҕун хайа диэки барарын билбэккэ муммут кус оҕотун курдук иннин-кэннин көрүнэ турда.

Бачча кэлбит киһи хайдах төннүөй, Эшкобилы булуон наада. Дьону батыһан, оптуобус тохтобулугар тиийдэ. Бары киирэ-киирэ ханна эрэ бараллар.  Биир байыаннай таҥастаах киһи Туйаараны хараҕын араарбакка көрөр. Кыыстан кимиэхэ кэлбитин ыйыталаста. «Сахаҕын дуо?», — диэтэ.

Туйаара казашкабын дии сатаата даҕаны, олох итэҕэйбэтэ. «Миигин кытта барыс, мин илдьэн биэриэм», — диэн хаайда.

Кыыс кыккыраччы аккаастаата, Эшкобил көрсүөхтээх этэ. Киһитин кэтэһэ сатаан баран сапожканан атаҕа мууһура сыста, сирэйэ сытыы тыалтан аһыс гыныар диэри кытарчы тоҥно. Бачча хараҥаҕа билбэт куоратыгар ханна барыай? Кыһалҕаттан били киһини кытта аргыстаһан, оптуобуска олорон, байыаннай чаас диэки бардылар. Онтон сатыы тоҥ хаары оймоон, өр да өр хаамтылар.

«Кэргэнэ» кэллим  

КПП-га тиийбиттэригэр кимиэхэ кэлбитин ыйыттылар уонна докумуонун көрдөөтүлэр. Туйаара ыксалга Эшкобил суруктарын барытын дьиэтигэр хаалларан кэбиспит, онон ханнык чааһын билбэккэ, саннын ыгдах гыннарда. «Ибрагимов Эшкобилга кэллим”, — диэн иһин түгэҕэр саҥарда. Дьуһуурунай уол сурунаал лиистэрин арыйталаата уонна: “Маннык киһи суох”, — диэтэ. 

«А Вы ему кто?». Туйаара өр толкуйдаабакка: «жена», — диэбитин кулгааҕа эрэ истэн хаалла. Киһини курдары көрөр күп-күөх харахтаах уол кыыс пааспарын арыйталаан көрдө даҕаны, ыал буолбуттарын туһунан бэчээти булбата. Кыыс кыбыстан, сиргэ тимирэ сыста.

«Ибрагимов» — дии-дии дьуһуурунай уруучуканан остуолу тоҥсуйа олордо. Хата биир ааһан иһэр уол Эшкобилы билэрин эттэ, уолу сибилигин ыҥырыах буолла.

Көрүдүөр устун хаатыҥкалаах уол сүүрэн хачыгырайан кэллэ, хайдах эрэ кыччаан, ыран хаалбыт курдук. Байыаннай таҥаһа суох атын Эшкобил турар, кыыс атыҥырыы санаата. Уол кыбыстан, хараҕын умса көрдө, онтон уларыттан кэлбитэ байыаннай таҥаһын кэтэн, мэктиэтигэр үрдээн, улаатан хаалбыт. Эшкобил Туйаараны кэтэһэ сатаабытын, байыаннай чаас массыынатынан вокзалга көрсө тиийбитин, ону дьоно ыксатан, төттөрү төннүбүттэрин туһунан эттэ.

Күүтүүлээх кыыһа кэлбититтэн үөрэн, хап-хара хараҕа кылабачыйан, сирэйдиин сырдаан хаалла. Начаалынньыга «кэргэнэ» кэлбитинэн сибээстээн, биир нэдиэлэлээх отгул биэрдэ.

Эдэр дьон Югра куоракка кыбартыыра куортамнаан, Саҥа Дьылы бииргэ көрүстүлэр. Уохтаах тапталга ылларан, Туйаара фабрикатын олох да умнан кэбистэ, кыһын бүтэн, хаар ууллуор диэри Эшкобилы кытта олорон, олоҕун биир саамай дьоллоох, чаҕылхай күннэрин атаарда.

Саас от-мас тыллыбытын кэннэ баҕарбатар даҕаны пуойаһыгар олорон, Новосибирскайга айаннаата. Үлэтигэр тиийбитигэр: «Дириэктэргэ киирэ сырыт», — диэн ыҥырдылар. Араастаан бары көрдөһө-ааттаһа сатаата даҕаны, ылымматылар. «За прогул ыстатыйанан ууратабыт, үлэ киниискэтин каадыр үлэһититтэн ылаар, кэпсэтии манан бүтэр», — диэн ачыкылаах дириэктир дьахтар кытаанахтык эттэ.

Оҕо күүтэрин биллэ  

Кыыс таҥаһын хомунан, билиэт ылан, Дьокуускайдаата. Дьиэтигэр тиийэн, оҕо күүтэрин биллэ, иһэ сотору кэминэн төгүрүйэн, нэдиэлэ аайы улаатан иһэр. Ийэлээх аҕата ону эрэ күүппэтэх дьон сотору кэминэн эбээ-эһээ буолалларыттан соһуйан эрэ хааллылар.

Туйаара Эшкобилы кытта Новосибирскайга көрсүөхтээх этилэр. Уол кыргыттар куортамнаан олоро сылдьыбыт дьиэлэригэр тиийбитэ, кыыһа суох. Хата тэтэрээт лииһигэр аадырыһын хаалларан, уол нэдиэлэ аайы суруйар. Онтон кыыс устудьуон убайын булан, Туйаараҕа хайдах тиийэрин ыйыталаста. Итии хааннаах узбек уол өр-өтөр буолбакка тапталлааҕын батыһан, Дьокуускайга көтөн кэллэ.  

(Салгыыта бэчээттэниэ)