Бэлиэ күн

Сайыҥҥы Ньукуолун бу үүнэн тиийэн кэллэ. Аҕыс ыйдаах кыһыннаах Сахабыт Сиригэр ураты кэтэһиилээх кэрэ да кэм буоллаҕа.

Саха киһитин олоҕун, үлэтин-хамнаһын төрүтүгэр турар кыстык түмүктэнэн, дьылы туораан, күөххэ үктэммит дьоро кэм. Саха киһитин сүрэҕэ үөрэр, көхсө кэҥиир, хараҕа хайгыыр хаарыаннаах күнэ-дьыла. Кыстыгы этэҥҥэ туораабыт, күөххэ үктэммит саха ыалыгар, сайынын от эрэ үүннүн, кэлэр кыстыгар диэри кини туох да кыһалҕаны көрсүбэт.

Ньукуолун – саха ыаллара күргүөмүнэн сайылыкка тахсар, көһөр күннэрэ. Оҕо аймах уһун кыһыны быһа түүлүгэр түһээн көрбүт, күүппүт, ахтылҕаннаах аҕай күнэ. Сайылыктан ордук киэҥ-холку, үүт-тураан, мүөттээх сытынан дыргыйбыт, салгынныын сымнаҕас, түптэ буруолуун минньигэс, ама, атын туох баар буолуой.

Сайылыкка улааппыт оҕо – дьоллоох оҕо. Үлэҕэ «көлүллүө» өссө эрдэ, кыра киһи буоллаҕына, күннээҕи туһата бэйэтин тэҥнээхтэриниин оонньоон, күөлгэ буккуллан күнү барааһын. Дьиҥэр, ол тас көстүү эрэ. Кыра киһи тапталлаах сайылыгар күннэтэ иһэ ыларынан сибиэһэй үрүҥ аһынан аһаан, сир аһын арааһынан эмсэхтэнэн, күн уотугар сирэличчи буһан-хатан, чэгиэн эттэнэн-сииннэнэн кэнэҕэски чиргэл доруобуйатын сайылыкка тутара.

Сайылык оҕото, аҕыйах ыйдааҕыта төрөөбүт ньирэйи кытта тэҥҥэ бороохтуйан улаатыһара. Өссө сэбиэскэй сайылыктар үлэлииллэрин саҕана, биир үстээх-түөртээх бэдик бэйэтин тэҥэ ньирэйи бодьуустуурун, миинэ сатыырын, күөх оту үргээн сиэтэрин бэркэ үөрэ көрбүппүн өйдүүбүн. Хаартыскаҕа түһэрэр үөрүйэхтээҕим эбитэ буоллар, сэргии көрүллэр кадры устуохпун сөп эбитэ буолуо.

 Сайылык обургу оҕото – булгуччу туһа киһитэ. Сүөһүгэ сыһыаннаах тыа сирин үлэтин билэ уонна толоро үөрүйэхтэнэр суола мантан, сайылыктан, саҕаланар. Кэлин сүөһү тутар кэтэх хаһаайыстыбалаах ыаллар ийэлэрин кытта кэпсэттэххэ: «Ээ, мин сайылык оҕотобун, онно улааппыт киһибин», - диир хаһаайканы үгүстүк истиллээччи. Туох да дорҕоонноох тыла-өһө суох, сайылык оҕото - үлэҕэ эрдэттэн сыстыбыт, сүөһүгэ таптала олохсуйбут, кэнэҕэски тыа сирин хоһуун үлэһит киһитэ.

Сайылык оҕото булгуччу ыанньыксыт, сүөһү үлэһитэ буолан турбатаҕын да иһин, сайылыгын туһунан үтүө өйдөбүлү олоҕун тухары өйүгэр-санаатыгар иҥэрэн сылдьыаҕар саарбахтыы барбаппын. Эһиги да саарбахтаамаҥ. Киһиэхэ барытыгар дууһатыгар сөҥөрдөн илдьэ сылдьар үчүгэй ностальгиялаах буолар.

Сайылык, бастатан туран, бу – үлэ. Биһиги ынахпыт сайыҥҥы үс ыйга муҥутаан ыатар, үрүлүччү-харылаччы үүтү биэрэр. Тыйыс килиимэппит, айылҕабыт оннук анаабыт. Онон, сайыҥҥы бу үс ыйы сөпкө туһанан, тэринэн күүскэ үлэлээбэтэххинэ, ынахтаргыттан туһамматах буолан тахсаҕын. Сайылык – кэлэктиибинэй үлэ. Ыанньыксыт уонна бостуук тутаах үлэһиттэр. Үчүгэйдик мэччийэр, тото-хана аһыыр ынах үүттэнэр. Ол аата сир – ходуһа, мэччирэҥ оҥоһуулаах буолуохтаахтар.

Сопхуостар саҕана сайылыктар балачча сэргэхтик тутулланнар, үлэһиттэр олоруохтарын сөптөөх дьиэлэнэ, элэктэриичистибэ уоттана-күөстэнэ сылдьыбыттара. Тыа суола хаһан бетоннаммыта баарай, ол гынан баран үүт таһыллыытын хааччыйар инниттэн, кутан оҥоруу суоллар баар буолан испиттэрэ.

Былдьаһыктаах 90-с сылларга, сайылыкпыт кытта эстэ сылдьыбыта эбээт. Киһи өйүгэр хайдах да батан киирбэт хобдох чахчы буолар. Сопхуостар саҕанааҕы баазалар кэмнэрэ кэлэн, өтөхтөргө кубулуйбуттара. Бааһынайынан, чааһынайынан барбыт хаһаайыстыбалартан бэркэлээтэҕинэ бөдөҥнөрө сопхуостар сэмнэх буолбут сайылыктарын сөргүтүнүөхтэрин сөп курдуга. Тэрээһиннээхтэрбит даҕаны ол-бу буолар-буолбат баазаларга дугуйдана сатыыллара. Аанньа буолуо дуо, бүтүн аарыма дойду ыһыллан хаалбытын кэннэ.

Сайылык – бу саха омуга кырыа кыһыннаах, чэҥ муус дойдуга ынах сүөһүнү көдьүүстээхтик туһанарга суоттанан айбыт уһулуччулаах хаһаайыстыбаннай толкуйа, сатабыла, ньымата. Сайыҥҥы мэччирэҥ үс ыйыгар уонна күһүнүн биир ый отордоон, үрүҥ илгэни үрүлүччү ыан хааларга, айылҕаны кытта быһаччы ситимнээх мантан ордук атын көдьүүстээх ньыма айыллар кыаҕа суох. Араас тэрээһин үлэлэргэ тупсарыылар эрэ баар буолуохтарын сөп.

Бүгүҥҥү сайылыктары кырдьыгынан билбэппин. Биирдэ эмэтэ сырыттахха, оҕо саҥата, күлүүтэ-оонньуута чаҕаарбат, иһийбит чуумпу, барыта уку-сакы курдук өйдөбүллээх хаалабын. Тыа хаһаайыстыбатыгар сайылыктары тутуу бырагыраамата бастакы уочараттаах соругунан туруохтаах. Сайылык ньыматынан ынаҕы ыабат буоллахпытына, эрдэ-сылла сүөһү иитиититтэн аккаастаммыппыт ордук.