Бэлиэ күн

Саха Сиригэр Уол оҕо күнүн бэлиэтээһини «Арассыыйа ийэлэрэ» Бүтүн Арассыыйатааҕы уопсастыбаннай хамсааһын Саха Сиринээҕи салаатын бэрэссэдээтэлэ Прасковья Борисова көҕүлээбитэ.

 Уол оҕо удьуору ууһатааччы, дьиэ кэргэн дурдата-хаххата буолара саарбахтаммат. Төрөппүттэр оҕолорун тылларынан эрэ буолбакка, батыһыннара сылдьан быһааран, көрдөрөн, бэйэлэрин холобурдарынан иитэллэр. Өбүгэлэртэн кэлбит үгэстэрбитин, норуоппут култууратын билиһиннэрии, туһалаах сатабылы, үөрэҕи биэрии, төрөөбүт култуураҕа, тылга тапталы иҥэрии, норуотунан уонна устуоруйатынан киэн туттууну олохтооһун – биһиги ытык иэспит. Бу туһунан уол оҕону иитэр төрөппүттэри кытары сэһэргэстибит.

ҮЛЭҔЭ МУСКУЛЛАН УЛААТЫАХТААХ

Чурапчыттан Ивановтар дьиэ кэргэттэрэ 2020 сыллаахха Бүтүн Арассыыйатааҕы «Сыл бастыҥ дьиэ кэргэнэ -- 2020» күрэхтэһиигэ «Эдэр ыал» диэн номинацияҕа кыайбыттарын туһунан сурах өрөспүүбүлүкэбит ситиһиитэ буолбута.

Биэс оҕолоох Елена уонна Герман Ивановтар дьиэ кэргэттэрэ 2019 сылга ыччат «Табыс» бэстибээлгэ бастыҥ эдэр ыал аатын ылбыттара. Онно Ил Дархан Айсен Николаевтан 300 тыһ. солк. суумалаах сэртипикээти туппуттара уонна өрөспүүбүлүкэтээҕи «Сыл бастыҥ ыала» куонкуруска кыттар бырааптаммыттара. Бу куонкуруска эмиэ кыайыы өрөгөйүн билбиттэрэ.

Билигин эдэр ыал Дьокуускай куоракка кэлэн олохсуйан олороллор. Ивановтар биэс оҕолоруттан түөрдэ уол. Онон уол оҕону иитиигэ көрүүлэрин, сыһыаннарын, ирдэбиллэрин туһунан алаһа дьиэ далбар хотуна Елена Ивановна маннык кэпсиир.

 - Улахан уолбут Эдик култуура колледжын иккис кууруһун устудьуона. Ырыаҕа дьоҕурдаах. Олоҥхолуур, оһуохайдыыр, норуот ырыаларын сөбүлүүр. Иккис уол Эдгар эмиэ ырыаҕа дьоҕурдаах. Оҕо сылдьан Москубаҕа ыытыллыбыт «Принц Вселенной» куонкурус муҥутуур кыайыылааҕа буолбута. Ситиһиилэрэ элбэх. Билигин тохсус кылааска үөрэнэр, сүрүн эксээмэннэргэ бэлэмнэнэр. Үһүс уолбут Витя төрдүс кылааска үөрэнэр, успуорка сыстаҕас. Скакалкалыыр, чэпчэки атлетиканан дьарыктанар. Тустууга бэйэтин ыйааһыныгар норуоттар икки ардыларынааҕы, өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэхтэһиилэр кыайыылаахтара. Кыыспыт Виолетта үһүс кылааска үөрэнэр. Ыллыырын-туойарын сөбүлүүр, элбэх куонкурустарга кыайда. Виталий саамай кырачааммыт, 6 саастаах. Тустуон баҕарар, ыллыыр.

Уол оҕону сүрүннээн аҕата иитиэхтээх. Ийэ киһи сыһыана аҕаттан атын. Биһиги оҕолорбутун кыра эрдэхтэриттэн дьиэ ис-тас үлэтигэр сыһыарабыт. Бырааһынньыктааҕы аһы-үөлү бары бииргэ астыыбыт. Билигин уолаттарым бырааһынньык остуолун бэйэлэрэ да тэрийиэхтэрин сөп. Кэргэним Герман Викторович тиэхиникэҕэ сыстаҕас буолан, уолаттарын кыра эрдэхтэриттэн массыынаны өрөмүөннүүргэ, быһаарсарга такайар. Уолаттар успуордунан кыра эрдэхтэриттэн дьарыктаналлар.

Уол оҕону төрөппүттэригэр, балтыларыгар эйэҕэстик сыһыаннаһар, кэрэ аҥаарга чугас, истиҥ сыһыаннаах гына иитэн таһаардахха, улаатан баран инникитин ийэтигэр да, кэргэнигэр да эмиэ оннук сыһыаннаһыаҕа. Билиҥҥи үйэҕэ киһи бэйэтин иннин көрүннэҕинэ эрэ олорор. Онон уол оҕо эр санаалаах, хорсун, муударай буолуохтаах. Саамай сүрүнэ -- чиэһинэй, үөрэхтээх, үлэһит, инникитин дьиэ кэргэнин иитэр-аһатар киһи буолуохтаах. Бэйэбит туспутунан кэпсээтэххэ, мин эбии үөрэхтээһиҥҥэ фольклор куруһуогун салайабын, кэргэним таксистыыр. Араас куонкурустарга кыайыыбыт – дьиэ кэргэммит тус ситиһиитэ.

ЫАЛ АҔАТА БУОЛАРА АЙЫЛҔАТТАН АНАЛА

Дьокуускай куорат олохтоохторо Чусовскайдар үс уол оҕолоохтор. Аҕалара биир улахан маҕаһыыҥҥа үлэлиир, ыал ийэтэ кырачаан уолун көрөн олорор.

Далбар хотун Зоя Ионовна уолаттарын иитии туһунан маннык этэр: - Икки уолбут оскуолаҕа үөрэнэллэр, кырабыт үс сааһын туолан эрэр. Уол оҕо ыал аҕата буолар аналлаах, онон тугу барытын сатыыр, кыайар, булугас-талыгас толкуйдаах киһи буолуохтаах, ханнык да үлэттэн чаҕыйыа суохтаах. Массыына өрөмүөнэ, мас кэрдиитэ, тимири уһаарыы курдук эр киһи дьарыгын быһаарсыахтаах. Уолаттарбыт бассейҥа сылдьаллар, илиҥҥи бойобуой ускуустуба куруһуогар, хаҥкыга дьарыктаналлар. Сааскыттан саҕалаан даачаҕа тахсан үлэлиибит. Хаар күрдьүүтэ, олбуортан бөҕү-саҕы тиэйии. Сотору кэминэн буору тиэрии, оҕуруоту олордуу, тэпилииссэлэри саҥардыы үлэтэ саҕаланыа.

Маны тэҥэ сайынын эти-хааны чэбдигирдэр лааҕырдарга сырытыннарабыт. Уол оҕону успуорт араас дьарыгар сырытыннаран, этин-сиинин айылҕатынан сайыннаран, уолаттарга көмө буолуохха наада. Оччоҕо уол оҕо куһаҕан дьаллыкка ылларбат, бэрээдэктээх буолар дии саныыбыт. Оҕолорбутун илдьэ айылҕаҕа үгүстүк сылдьабыт, төрүт үгэстэри тутуһарга ыйан-кэрдэн биэрэбит. Сааскыттан саҕалаан уһуннук таһырдьа хаамабыт, күһүнүн балаакканан тахсан сир астыыбыт, балыктыыбыт. Биир эмит сайын Абыйга олорор төрөппүттэрбэр күүлэйдэтэ ыытааччыбын, бэйэм табылыннаҕына эмиэ барсабын. Хоту дойду ханна да хатыламмат кэрэ айылҕатыгар сылдьан, сүүрэн-көтөн, аймахтарын кытары билсэн дуоһуйа сынньанан кэлэллэр.

Маны тэҥэ эр киһи тугу билиэхтээҕин, тугу тутуһуохтааҕын кэпсээн, үтүө дьону холобурдаан үөрэтии – иитии эмиэ биир көрүҥэ. Оҕо хараҕа кыраҕы, улахан киһи тугу гынарын син биир көрөн-истэн үтүктэ улаатар.

САЙЫҤҤЫ ЛААҔЫРДАР БААЛЛАРА БУОЛЛАР...

Анна, түөрт оҕолоох огдообо: - Мин Дьокуускай куоракка көһөн кэлбитим үһүс сыла. Кэргэним ыарахан ыарыыттан орто дойдуттан күрэммитэ иккис сыла. Түөрт оҕолоохпун. Кырам уол, соторутааҕыта биэс сааһын туолла. Улахаттарым сүүрбэлэрин аастылар, уол уонна икки кыыс. Соҕотох дьахтар уол оҕону иитэригэр уустуктардаах буоллаҕа дии. Хата, улахан оҕолорум көмө буолаллар. Атын оҕолору көрөн хараастарын көрөбүн. Аҕа күрэхтэригэр, төрөппүттэр субуотунньуктарыгар кыттыбатыттан хомойор. Оҕо уһуйаанын иитиллээчитэ буолан, оннук тэрээһиннэр тиһигин быспакка ыытыллаллар.

Араас куруһуоктарга сырытыннарыахпын баҕарбытым иһин, бириэмэ тиийбэт, сарсыардаттан киэһээҥҥэ диэри үлэлиибин. Ипотека, олох-дьаһах хомунаалынай өҥөлөрө төлөнүөхтээхтэр, хойутаппаппын. Онон киэһэтин, сололоннохпуна дьиэ иһигэр ютюб ханаалынан көрөн, мас тардыһыытыгар, йогалыырга, уруһуйдуурга дьарыктыыбын. Сайынын даача куортамнаһан, дьиэ ис-тас үлэтин билиһиннэрбин. Ол тиийбэт буоллаҕа. Уол оҕолорго аналлаах сылы эргиччи үлэлиир лааҕырдары тэрийэллэрэ буоллар диэн баҕарабын. Тыаҕа балаакка туруоран, хоно сытан сэһэргэһэр, кутаа оттон, чэй өрүнэр, ас астанар да буолаллара туһалаах буолуо этэ. Төлөпүөнтэн, планшеттан, гаджеттан арахса түһүөхтэрэ этэ. Уолаттары олус атаахтатан эрэр курдукпут.

Улахан уол кыратыгар аҕата баар буолан, сиргэ-уокка, айылҕаҕа, булка сыһыарара. Билигин барыны барытын сатыыр, уус, тиэхиникэҕэ сыстаҕас, үөрэҕэр хайҕанар. Үрдүк үөрэх кыһатыгар төрдүс кууруска үөрэнэр буолан, быстах хомуурга ыҥырыллыбатаҕа. Ийэ быһыытынан анал байыаннай эпэрээссийэ буола турарыттан долгуйабын. Уолум баҕа өттүнэн бараары гыммытын аймахтар буолан тохтоппуппут. Аны биир сылынан дипломун ылыахтаах, оччотугар дойдубун көмүскүү барыам диир, исписэлиис буоллахпына туһам үрдүө диэн эрэнэр. Кыра уолбун убайыгар майгынныыр гына иитиэхпин баҕарабын.

Уол оҕо күнэ олохтоммута олус туһалаах. Бу бырааһынньык уол оҕону иитии улахан суолталааҕын көрдөрөр, дьиэ кэргэн төрүт үгэһин сайыннарар, тарҕатар аналлаах. Хас биирдии төрөппүккэ уол оҕону иитии — олох бэлэҕэ, үрдүкү айыылартан алгыс уонна улахан эппиэтинэс. Уол оҕону хайдах иитэн таһаарарбытыттан кини эрэ кэскилэ буолбакка, бүтүн норуоппут, дойдубут кэскилэ ситимнэнэр.