Уопсастыба

ТЫАЛА СУОХХА МАС ХАМСААБАТ

Кэнчээри ыччат сайдар эйгэтин олохтуур аналлаах дойду бүттүүнүн хабар саҥа уопсастыбаннай хамсааһын Пионерия быйылгы 100 сыллаах үбүлүөйдээх кэмин баттаһа олохтоммута сөп түбэсиһии эрэ буолбатах…

Уопсайынан оҕо улаатар, ситэр кэмигэр үөрэх таһынан интэриэһин, баҕатын, дьарыгын толору хааччыйар сыалтан уруккуга тэҥнээх мадьыалы төнүннэрэ сатаабыппыт ыраатта. Элбэхтэ да этилиннэ, сурук да бөҕө сурулунна. Маныаха сүрүн үктэлинэн, бастатан туран, Пионерияны утумнаан 90-с сыллартан үлэлээн, күн бүгүнүгэр диэри сайдан кэлбит аныгылыы тииптээх оҕо уопсастыбаннай тэрилтэлэрин үтүө уопуттара; иккиһинэн, урукку кэмҥэ хатарыллыбыт, үлэни кыайа тутар, ээҕи эрэ кытта сылдьар педагогтар билиҥҥэ диэри оскуолаҕа бааллара диэххэ сөп.

Ол аата уопсастыба өйдөөбүтэ быданнаабытын да иһин, судаарыстыба эппиэтинэһи илиитигэр ыларын мунаахсыйара. Сорохтор «сөптөөх» өйдөөх-санаалаах салайааччы түбэһэ былааска кэлбэтэҕин, сорохтор былаас боппуруос ис дьиҥин, оҕоҕо дьайар, биэрэр суолтатын өйдөөбөтүн ыйаллара. Онтон ааспыты сыаналаан көрдөххө, судаарыстыба таһымынан эттэххэ: элбэҕи сүүйтэрбиппит. Ону олох бэйэтэ көрдөрдө, сыыһаны булларда. 

Атыннык эттэххэ, ыччаты иитии-такайыы уустуктара уонна кыһалҕалара дойдубутугар ыгым кэмнэр үүммүттэригэр, өйү-санааны дьалкыйыы, ону ааһан киһи кимэ-туга биллэр кэмэ тирээбитигэр болҕомто киинигэр таҕыстылар. Бука бары оскуола, иитии, педагог үрдүгэр саба түстүлэр. Ол эрэн кэлин син өйдөөн сымнаатылар. Киһи ситиитэ, өйө-санаата олоҕуруута цивилизацияттан, дойду сайдыытын таһымыттан, социум олоҕуттан быһаччы тутулуктааҕа дьэҥкэтик көһүннэ. Биллэн турар, маннык уустук кэмнэргэ норуот кэлэр кэсилин, кэнэҕэски солбугун туһунан элбэҕи толкуйдуур. Ол –  омук, судаарыстыба тыыннаах хаалар соҕотох суола эбээт!

БААРЫ ӨЙДӨӨН КӨРБҮТТЭН

2021 сыллаахха «Большая перемена» диэн үөрэнээччилэр сатабылларын уонна үөрүйэхтэрин сайыннарар сыаллаах бэдэрээлинэй куонкуруска биһиги тэрилтэ Саха сириттэн соҕотох партнер буолан, Арассыыйа бөдөҥ корпорацияларын тэҥэ куонкуруска кыттар оҕолорго сорудахтары бэлэмнээбиппит. Биһигини таһынан уонча эрэгийиэнтэн оҕо түмсүүлэрэ эмиэ бэйэлэрин сорудахтарын оҥорбуттара.

Ыстатыыстыка көрдөрбүтүнэн, финалга тахсыбыт кыттааччылартан 26,2 %-на биһиги оҥорбут сорудахпытын талан толорбуттар этэ. Иннэ гынан Арассыыйаҕа бастыҥ сорудаҕы бэлэмнээбит тэрилтэ аатырбыппыт. Биһиги кэннэ Забайкальскай кыраай уонна Нижегородскай уобалас үчүгэй көрдөрүүнү ситиспиттэрэ.

Куонкурус кэннэ тэрийээччилэр үөрэнээччилэр оҕо уопсастыбаннай түмсүүтүгэр улахан интэриэстээхтэрин, баҕалаахтарын бэлиэтии көрөн, ыччат сайдарыгар дьоһун былаһаакка диэн түмүккэ кэлэллэр. Уһата барбакка ахсынньы ыйга «Лидер XXI века» оҕо уонна ыччат уопсастыбаннай түмсүүлэрин лиидэрдэрин уонна салайааччыларын Бүтүн арассыыйатааҕы куонкуруһугар биһигини эспиэр быһыытынан ыҥыраллар.

ТҮӨРЭХ КУРСКАЙГА ТҮСПҮТЭ

Куонкурус чэрчитинэн бастыҥ үлэлээх эрэгийиэн быһыытынан үлэбит уопутун кэпсээтибит, ыытыллар тэрээһини көрдүбүт-иһиттибит. Уонна, дьэ, ахсынньы 4-7 күннэригэр 20-тэн тахса эрэгийиэннээҕи оҕо уопсастыбаннай түмсүүлэрин салайааччылара буолан, Арассыыйаҕа баар бары түмсүүлэри иилии тутар хамсааһыны тэрийэр боппурустары дьүүллэстибит.

Бөлөхтөргө арахсан, бүтүн арассыыйатааҕы хамсааһын тутулун, уобарастарын, ресурсаларын, үлэтин хайысхаларын, бириинсиптэрин, сыаннастарын, каадыр боппуруостарын, оҕону көҕүлүүр ньымаларын, төрөппүтү уонна уопсастыбаны түмэ тардар соруктарын, судаарыстыбаттан көрүллэр өҥөлөрүн саас-сааһынан ырыттыбыт, араас мадьыаллары, барыллары оҥорон көмүскээтибит.

Ол барыта түмүллэн, анал технологияларынан наарданан, барыбыт уопсай көрүүтэ буолан, киэҥ эйгэҕэ билиһиннэриллэр кыахтаммыта. Бары да эрэгийиэммит уратытын, олоҕурбут үлэбит көрүҥнэрин, сэргэх бырайыактарбытын киллэрэн, ол учуоттанан, олус да астыммыппыт.

СУДААРЫСТЫБАННАЙ СОРУК КИЭБИНЭН

Салгыы 2022 сыл олунньу 20-23 күннэригэр Москва куоракка «Сенеж» диэн салайыы мастарыскыайыгар муһуннубут. Бу сырыыга эйгэбит да кэҥээтэ, сорукпут да үрдээтэ. Курскайдааҕы бөлөххө эбии 60-тан тахса эрэгийиэн салайааччыта кыттыһан, 80-ча киһилээх улахан үөрэх тэрийдибит.

Бастатан туран, Курскайга оҥорбут мадьыалбытын атын кыттааччыларга уонна былаас бэрэстэбиитэллэригэр билиһиннэрдибит. Ханнык-туох кыһалҕалар баалларын, сайдыы суолларын кэпсээтибит. Онтон өссө биирдэ улахан бөлөхтөргө хайдыһан, бары боппуруостары хаттаан ырытыстыбыт, атын дьон санаатын учуоттаан эбиилэри, көннөрүүлэри киллэрдибит. Арыт мөккүһэн да ыллыбыт.

Бу кэннэ этиилэрбит, бары эрэгийиэннэртэн түмсэн оҥорбут докумуоммут, дойдубут салалтатыгар, бэдэрээлинэй уорганнарга көрүүгэ киирбиттэрэ. Өр бириэмэ ааспатаҕа, муус устар 20 күнүгэр дойду Бэрэсидьиэнэ Владимир Путины кытта көрсүһүүгэ Севастопольтан төрүттээх оскуола үөрэнээччитэ Диана Красовская дойду үрдүнэн бары оҕолору уонна ыччаттары түмэр бүттүүн хамсааһыны тэрийэр уолдьаспытын туруорсубута. Онтон ыам ыйын 19 күнүгэр «Оҕо уонна ыччат бүтүн арассыыйатааҕы хамсааһынын туһунан» диэн бэдэрээлинэй сокуон барыла Судаарыстыбаннай Дуума истиитигэр киирэн, от ыйын 6 күнүгэр толору өйөммүтэ.

ДОЙДУ ТАҺЫМЫГАР ДОРГУЧЧУ

Дойдубут дьонугар, нэһилиэнньэ киэҥ араҥатыгар, саҥа хамсааһын тэриллэр үтүө сураҕын Москваҕа бэс ыйын 1 күнүгэр ВДНХ-ҕа буолбут «Первый в XXI» диэн ааттаммыт оҕолор уопсастыбаннай түмсүүлэрин бүтүн арассыыйатааҕы сүлүөтүгэр иһитиннэрбиттэрэ.

Саха сирин делегациятыгар СӨ оҕолорун уопсастыбаннай холбоһуктарын сойууһун бэрэстэбиитэллэрэ: Ньурба, Чурапчы, Уус-Алдан улуустарын уонна Жатай куораттааҕы уокуругун оҕо түмсүүлэрин салайааччылара кыттыыны ылбыттара. Ааттаммыт тэрилтэлэр өрөспүүбүлүкэбитигэр 2020-2021 үөрэх дьылыгар бастыҥ көрдөрүүнү ситиспиттэрэ.

Сүлүөккэ Саха сирин анал павильонугар өр сыллаах үлэ уопута, сонун бырайыактар хас эмэ тыһыынчанан ыалдьыт ортотугар биһирэммиттэрэ. Онтон биһиги делегаттарбыт атын эрэгийиэннэри, бэдэрээлинэй тэрилтэлэри кытта билсиһэн, сүргэлэрэ көтөҕүллүбүтэ, саҥалыы үлэлииргэ, айарга-тутарга санаалара кэлбитэ.

АРТЕККА ТҮМҮКТЭММИТ СӨРГҮТҮЛҮННЭ

Бүтүн сойуустааҕы пионерскай тэрилтэ түмүктүүр сүлүөтэ 1990 сыллаахха Крымҥа «Артек» оҕо лааҕырыгар ыытыллыбыт буоллаҕына, от ыйын 20 күнүгэр эмиэ ол историческай миэстэҕэ оҕо уонна ыччат бүтүн арассыыйатааҕы хамсааһына төрүттэммитэ.

Саҥа хамсааһыны 14 эрэгийиэннээҕи оҕо уопсастыбаннай түмсүүтэ, ол иһигэр Сахабыт сириттэн, итиэннэ 12 бэдэрээлинэй таһымнаах оҕо уонна ыччат тэрилтэлэрэ олохтууллар. «Артек» норуоттар икки ардыларынааҕы оҕо киинин Суук-Су дыбарыаһыгар саҥа хамсааһын төрүттэниитин биир санаанан өйөөн, куоластаан бигэргэппиппит. Бииргэ тутуһан үлэлиир бэлиэбит бүтүн арассыыйатааҕы хамсааһын былааҕар бары төрүттээччилэр илии баттааһыммыт буолар.

Дойду Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин: «Саҥа саҕалааһын атахха турарыгар, үлэтэ-хамнаһа араас хайысханан ситэригэр судаарыстыба өттүттэн бары кыах бэриллиэ», – диэн этэн туран, хамсааһын үлэтин кэтээн көрөр сэбиэти салайарга сөбүлэҥин биэрэр. Онтон хас биирдии эрэгийиэҥҥэ субъект аҕа баһылыга салалталаах сүрүннүүр сэбиэттэр олохтоноллор.

МАҤНАЙГЫ ХАРДЫЫЛАР

Оҕо уонна ыччат бүтүн арассыыйатааҕы хамсааһынын бастакы улахан тэрээһининэн сийиэс буолла. Ахсынньыга Москуба куорат киинигэр турар «Манеж» дэнэр быыстапкалыыр саалаҕа оҕолор, устудьуоннар, педагогтар уонна салайааччылар мустан, төрүт буолар быһаарыныылары ылыннылар.

Бастатан туран, уопсай куоластааһын түмүгүнэн хамсааһын «Движение первых» диэн ааттанна, туох сыаннастарга олоҕуран үлэтин сүрүннүүрэ чопчуланна, ону сэргэ ханнык хайысхалары тутуһан, мөлүйүөнүнэн ыччаты түмэр, бодоруһуннарар, сайыннарар эйгэ буолара быһаарылынна.  Иккиһинэн, хас биирдии эрэгийиэҥҥэ үлэни тэрийэр кииннэр, анал бэлэмнээх хамаандалар, араас боппуруостары ырытар сүбэлэр олохтоноллоро этилиннэ. Үсүһүнэн, хамсааһынн мииссийэтин чопчулуур манифест, барыбытын сомоҕолуур символика уонна атрибутика, хас биирдии оскуолаҕа анал муннуктар оҥоһуллан тарҕаналлара мэктиэлэннэ.

Саҥа хамсааһын сайдыытын хааччыйар бырагыраама, үлэ ньымаларын тобулар научнай-мэтэдиичэскэй сэбиэт, тэрээһиннэр уонна бырайыактар былааннара кылгас кэм иһинэн баһаарыллара кэпсэннэ. Улахан дьон модьуйуута суох оҕо бэйэтин интэриэһигэр уонна көҕүгэр олоҕуран, сайдар эйгэни олохтуур ирдэбил быһыытынан турда. Эрэгийиэн уратытын, уруккуттан үлэлии олорор тэрилтэлэри үтүрүйбэккэ, кинилэргэ тирэнэн, барыларын түмэн, эрэгийиэннэргэ кыаҕы биэрэн сайдар санаа этилиннэ.

*    *    *

Түмүктээн эттэххэ, дойду үрдүнэн төһө даҕаны уустук кэм буоллар, ааһан эрэр 2022 сыл оҕо уопсастыбаннай хамсааһынын туһугар элбэҕи эрэннэрэр, олук охсор кэминэн буолла. Этэргэ дылы, сыл түмүгэр үчүгэй көрдөрүүлэри ситиһиэххин баҕарар буоллаххына үүммүт сыл саҥатыттан эрэ буолбакка, ааспыт сыл эргэтиттэн дьаныһан туран ылыстахха ордук сүүйүүлээх буолар.