Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -11 oC

Тохсунньу 16 күнүгэр Дьокуускайга саха омук төрдүнууһун чинчийбит биллиилээх учуонай Гавриил Васильевич Ксенофонтов төрөөбүтэ 135 сылын бэлиэтиир сүдү суолталаах тэрээһиннэр буолан аастылар. Күн бастакы аҥаарыгар киин куоракка кини аатынан саҥа уулусса аһылынна, күн иккис аҥаарыгар СӨ Национальнай бибилэтиэкэтин устуоруйаҕа саалатыгар «Гавриил Ксенофонтов: кэмин инникилээбит учуонай» диэн төгүрүк остуол ыытылынна.

Тохсунньу 16 күнүгэр Дьокуускайга саха омук төрдүнууһун чинчийбит биллиилээх учуонай Гавриил Васильевич Ксенофонтов төрөөбүтэ 135 сылын бэлиэтиир сүдү суолталаах тэрээһиннэр буолан аастылар. Күн бастакы аҥаарыгар киин куоракка кини аатынан саҥа уулусса аһылынна, күн иккис аҥаарыгар СӨ Национальнай бибилэтиэкэтин устуоруйаҕа саалатыгар «Гавриил Ксенофонтов: кэмин инникилээбит учуонай» диэн төгүрүк остуол ыытылынна.

КСЕНОФОНТОВ ААТЫНАН САҤА УУЛУССА

Дьокуускайга Автодорожнай уокурукка Гавриил Ксенофонтов аатынан саҥа уулусса аһылынна. Үөрүүлээх түгэн сиэригэр-туомугар Ил Түмэн вице-спикерэ Антонина Григорьева, норуот дьокутааттара Дмитрий Семенов, Алиш Мамедов, Мария Христофорова, «Хаҥалас» уопсастыба чилиэннэрэ, Ксенофонтовтар хаан-уруу аймахтара, бэтэрээннэр, Дьокуускай куорат Автодорожнай уокуругун салайааччылара кытыннылар.

5410316e bd1b 4cef b135 d9aaca7b6a22

Хаҥалас улууһун баһылыга Олег Иринеев киин куоракка саҥа уулусса аһыллыыта уонна аатырбыт биир дойдулаахтарын аатын иҥэриитэ хаҥаластарга олус үөрүүлээх уонна күүтүүлээх бэлиэ түгэн буолбутун иһитиннэрдэ. Кини Дьокуускай куорат баһылыгар Евгений Григорьевка уонна Хаҥалас оройуонун олохтоохторун көҕүлээһиннэрин өйөөһүҥҥэ Дьокуускай куорат Думатын бэрэссэдээтэлигэр Альберт Семеновка махталын биллэрдэ.

IMG 5159

Арассыыйа Суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ Ермолай Скрябин саҥа уулуссаҕа Г.В. Ксенофонтов аата иҥэриллэригэр күүскэ үлэлэспит Ил Түмэн вице-спикеригэр Антонина Григорьеваҕа тус махталын тиэртэ. Норуот дьокутаата Алиш Мамедов 43 сыл устата Хаҥалас олохтооҕо буоларын уонна оройуон социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытыгар, оҥорон таһаарыытыгар, социальнай эбийиэктэри тутууга сүҥкэн кылаатын киллэрсэринэн киэн туттарын иһитиннэрдэ. Кини дьиэ кэргэн сыаннастарыгар, үгэстэригэр, сиэригэр-туомугар ураты сыһыаннаах Ксенофонтовтар дьиэ кэргэттэригэр көлүөнэттэн көлүөнэҕэ тиэрдиллэригэр ытыктабылын бэлиэтээтэ.

«Бүгүн Саха Сирин улуу уопсастыбаннай диэйэтэлэ Гавриил Ксенофонтовка сыһыан кырдьыктаахтык өрө көтөҕүлүннэ диэххэ сөп. Хаҥалас улууһуттан төрүттээх биир дойдулаахпыт аатынан бастакы уулусса аһылынна. Гавриил Ксенофонтов үйэлэргэ умнуллуо суоҕа диэн эрэнэбин!» - диэтэ Ермолай Скрябин. Кыһыл лиэнтэни быһар чиэс парламент бэрэссэдээтэлин солбуйааччытыгар Антонина Григорьеваҕа, Дьокуускай куорат баhылыгын куорат таhынааҕы территориялары, тыа хаhаайыстыбатын, эргиэни уонна урбааны сайыннарыы боппуруостарыгар солбуйааччы Владимир Аржаковка, Хаҥалас улууhун баhылыга Олег Иринеевка, Г.В. Ксенофонтов аймахтарыгар Рейнида Петроваҕа уонна Наталья Котельниковаҕа бэрилиннэ.

Бу күн элбэх истиҥ иһирэх тыл этилиннэ. Ыалдьыттар саҥа уулуссаҕа турар микрооройуон чэчирии сайдарыгар, элбэх саҥа тутуулары баҕардылар. Үөрүүлээх сиэр-туом кыттыылаахтара Ксенофонтовтар дьиэ кэргэттэригэр, хаан уруу аймахтарыгар эмиэ махтал тылларын анаатылар.

Үөрүүлээх тэрээһиҥҥэ Ксенофонтов аймахтара: педагогическай үлэ бэтэрээнэ, сиэнэ Елена Васильевна Ксенофонтова, бииргэ төрөөбүт балта Рейнида Петрова уонна Үөһээ Дьааҥы улууһун бочуоттаах гражданина, РФ уонна СӨ үтүөлээх бырааһа, тастыҥ быраатын сиэнэ Наталья Котельникова сырыттылар.

Санаттахха, юрист идэлээх, саха норуотун интеллигенциятын бастакы көлүөнэтигэр киирсэр улахан учуонай, этнограф, фольклорист Гавриил Васильевич Ксенофонтов 1888 с. тохсунньу ый 16 күнүгэр Хаҥалас улууһун III-с Малдьаҕар нэһилиэгэр төрөөбүтэ. 1938 сыллаахха муус устар 22 күнүгэр саха биллиилээх устуорук учуонайын Гавриил Ксенофонтовы Москуба чугаһынааҕы Дмитров куоракка үлэлии олордоҕуна, «сахалар дьыалаларыгар» Былатыан Ойуунускайы кытта тутан ылан хаайбыттара. Ол сыл сайыныгар үспүйүөн диэн сымыйанан буруйдаан ытан өлөрбүттэрэ.

 УЧУОНАЙ НАУЧНАЙ НЭҺИЛИЭСТИБЭТЭ

Күн иккис аҥаарыгар СӨ Национальнай бибилэтиэкэтин устуоруйаҕа саалатыгар «Гавриил Ксенофонтов: кэмин инникилээбит учуонай» диэн төгүрүк остуолу СӨ Култуураҕа уонна духуобунай сайдыыга миниистири бастакы солбуйааччы Афанасий Ноев салайан ыытта. Кини Саха Сирин бастакы Бэрэсидьиэнэ Михаил Ефимович Николаев Ыйааҕынан 1993 сылтан улахан учуонай Гавриил Ксенофонтов үтүө аатын тилиннэриигэ элбэх дьаһаллар ыытыллыбыттарын санатта. Ол курдук, 1993 с. Покровскай куорат Хаҥаластааҕы кыраайы үөрэтэр түмэлгэ кини аата иҥэриллибитэ, 1994 сыллаахха «20-30 сылларга Саха норуотун бэрэстэбиитэллэрэ репрессияламмыттарын туһунан» дойду Бэрэсидьиэнэ Борис Ельцин Ыйааҕа тахсыбыта, 1998 с. Г.А. Ксенофонтов 100 сылыгар киэҥ ыҥырыылах уопсастыбаннас мунньаҕа ыытыллыбыта.

библ

Мунньахха Ил Түмэн вице-спикерэ Антонина Григорьева, Хаҥалас улууһун баһылыгын солбуйааччы Юрий Никифоров, САССР уонна РФ ускуустубаҕа үтүөлээх диэйэтэлэ, СӨ судаарыстыбаннай сүбэһитэ Андрей Борисов, учуонай сиэнэ Михаил Ксенофонтов, СӨ Национальнай бибилэтиэкэтин дириэктэрэ Саргылана Максимова тыл эттилэр. Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Антонина Григорьева Г.В. Ксенофонтов 135 сылыгар анаммыт үбүлүөйдээх төгүрүк остуол кыттыылаахтарын эҕэрдэлээтэ.

Тохсунньу 16 күнүгэр өрөспүүбүлүкэ киин куоратын летопиһыгар өрөспүүбүлүкэбит сайдарыгар сүҥкэн кылааты киллэрбит аан дойду биир биллэр учуонай-чинчийээччитэ Гавриил Васильевич Ксенофонтов аата суруллубутун бэлиэтээтэ: «Научнай-чинчийэр уонна айар үлэлэригэр Гавриил Васильевич төрүт омуктар устуоруйаларын, тылларын-өстөрүн тилиннэрбитэ. Саха норуотун, ону тэҥэ эбэҥкилэр, буряттар, хакастар устуоруйаларын, этнографияларын уонна фольклордарын чинчийбит дьиҥ-чахчы биллиилээх чинчийээччи уонна учуонай-гуманитарий буолар».

«Биэс сыл анараа өттүгэр устуоруйаҕа билим дуоктара Екатерина Романова салайааччылаах оробуочай бөлөх тэриллэн, Гавриил Ксенофонтов үлэлэрин таһаарыыга уонна үйэтитиигэ үлэлээбитэ. Бу биэс сыл устата Национальнай бибилэтиэкэ 20000-тан тахса илиистээх Гавриил Васильевич тус пуондатын толору сыыппараҕа көһөрбүтэ. Манан тохтообокко, учуонай илиинэн суруйуу пуондатын Институт салгыы сыыппараҕа киллэрэргэ итэҕэппитэ. Екатерина Романова учуонай 10 томнаах хомуурунньук айымньытын улахан издательскай бырайыагын оҥорорго этии киллэрбитэ. Билигин бибилэтиэкэ тоҕус томнаах хомуурун толору оҥорон, быйыл библиографическай томун бэлэмнээн эрэр.

Мин санаабар, үбүлээһинэ үчүгэйдик былааннаннаҕына, 10 томнаах хомуурунньугу барытын үс сыл устата таһаарыахпыт», - диэн СӨ Национальнай бибилэтиэкэтин дириэктэрэ Саргылана Васильевна эттэ. «Этнографиянан уонна уопсастыбаннай-бэлитиичэскэй үлэнэн үлүһүйэн, юриспруденцияҕа Гавриил Васильевич сүрдээх боччумнаахтык сыһыаннаһара. 1912 сыллаахха Томскайдааҕы университеты ситиһиилээхтик бүтэрэн, иккис истиэпэннээх диплому ылбыта. Үгүс тыллары баһылаабыт эдэр исписэлиискэ тута болҕомто ууруллубута. Холуобунай быраап бэрэпиэссэрэ Рудин быраап өттүнэн бэлэмниир хаапыдыраҕа хааларга этии киллэрбитэ, ол эрээри Ксенофонтов кэккэ тус санааларыттан аккаастаммыта, бастатан туран, үөрэхтээх исписэлиистэргэ наадыйыы сытыытык бэлиэтэммит төрөөбүт дойдутугар туһулаабыта. Сибиир биир чаҕылхай уонна ытыктанар адвоката буолбута», - диэн юридическай билим дуоктора, бэрэпиэссэр Александр Ким-Кимэн Ксенофонтов олоҕун кэрчиктэриттэн интэриэһинэй чахчыны бэлиэтээтэ.

Г.В. Ксенофонтов аата Сибиир уонна Евразия былыргы култуураларын кытта сыһыаннаах хас биирдии чинчийээччигэ биллэр. Учуонай-энциклопедист, бастакы үөрэҕинэн юрист, ориенталистика боппуруостарын олус үчүгэйдик билэрэ, религия устуоруйатыгар тус куурустары оҥорбута, литературоведческай чинчийиилэринэн дьарыктаммыта, немец учуонайдарын философскай үлэлэрин тылбаастыырынан үлүһүйэрэ, Сибиир норуоттарын этнографиятыгар уонна фольклорыгар лекциялары ааҕара. Кини архаичнай көрүҥ толкуйугар араас кыһалҕалары ырытыыга киллэрбит кылаата уонна ойууннааһыны үөрэтиигэ уопсастыбаҕа биһирэнэр. Мифологиянан уонна төрүт үгэстэринэн утумнаахтык чинчийээччилэр кини үлэлэригэр бары кэриэтэ сигэнэллэр. Ол курдук, кинилэр ортолоругар биллиилээх антрополог М. Элиаданы, религиовед С.А. Токаревы уонна учуонай-археолог А. П. Окладниковы ааттыахха сөп.

Саха омук төрдүн-ууһун, фольклорун чинчийбит, сурукка киллэрбит, баай нэһилиэстибэни хаалларбыт саха бөдөҥ учуонайа, историга, этнограба Гавриил Васильевич Ксенофонтов аата төрөөбүт норуотугар сырдыгынан ахтылла туруоҕа, кини олоҕун, үлэтин-хамнаһын чинчийээччилэр, научнай үлэтин салҕааччылар уонна үөрэтэччилэр баар буола турдуннар.

  • 1
  • 1
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением