Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -14 oC

Томпо улууһун Кириэс Халдьаайытааҕы Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа Ф.М. Охлопков аатынан мусуой үлэһиттэрэ Мэҥэ Алдаҥҥа, норуот суруйааччыта Е.П. Неймохов аатынан литератураны уонна кыраайы үөрэтэр мусуойга Федор Матвеевич Охлопковка анаммыт көһө сылдьар быыстапканы тэрийдилэр.

Томпо улууһун Кириэс Халдьаайытааҕы Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа Ф.М. Охлопков аатынан мусуой үлэһиттэрэ Мэҥэ Алдаҥҥа, норуот суруйааччыта Е.П. Неймохов аатынан литератураны уонна кыраайы үөрэтэр мусуойга Федор Матвеевич Охлопковка анаммыт көһө сылдьар быыстапканы тэрийдилэр.

Мусуойга – суолталааҕы сэһэргэһии

Аатырбыт снайпер туттар мала, элбэх ахсааннаах грамоталара, хаартыскалара, оччотооҕу кэм тэриллэрэ (патефон, саллаат кааската, фляга уо.д.а.) бааллар. Мусуой үлэһиттэрэ оскуола үөрэнээччилэригэр патриотическай тыыҥҥа иитии уруогун ыыттылар. Оҕолор бэркэ кэрэхсээн Федор Матвеевич тутта сылдьыбыт малларын-салларын көрдүлэр, харандаас, уруучука угар мас кубогын, ачыкытын, тирии кумааһынньыктарын, туостан оҥоһуллубут, мас хаппахтаах табакеркатын сонурҕаатылар. Дьоруой Охлопков туһунан элбэҕи биллилэр, Сэбиэскэй Сойуус маршала И.С.Конев «Нуучча сирин улуу снайпера» диэн Федор Матвеевич туһунан мээнэҕэ эппэтэҕин итэҕэйдилэр.

Түмүккэ билиилэрин тургутан аҥкыата толордулар. Онно кыайыылаахтарынан VIII кылаас үөрэнээччитэ Яна Хоноехова, XI кылаас үөрэнээччитэ Дарина Ковлекова буоллулар, иккис миэстэни IX кылаас үөрэнээччитэ Аделина Тарасова, XI кылаас үөрэнээччитэ Дженифер Дарбасова, үһүс миэстэни VIII кылаас үөрэнээччитэ Айаан Тарасов, IX кылаас үөрэнээччитэ Игорь Захаров ыллылар.

Ф.М.Охлопков_--_мусуойга_1.jpg

Улуу снайпер

Федор Матвеевич Охлопков Аҕа дойдуну көмүскүүр сэриигэ улуу снайпер буолан аатырдар да, бэрт сэмэй киһи этэ. 429 фашиһы суох оҥорбута. Аны аҕыс ый пулеметчик быһыытынан сылдьыбыта, онно өлөрбүт өстөөҕүн ахсаанын быһа холуйан, 1000 диэн суруйбуттара. Норуот суруйааччыта Егор Неймохов маннык кэпсиирэ:

– Федор Охлопков мин убайым фронтовик, гвардия лейтенана, Москуба анныттан Кёнигсберга тиийэ сэриилэспит Мэхээлэ Неймоховтыын чугас доҕордуу этэ. Киниэхэ кэпсээбитин истибитим: «Ньиэмэстэр халҕаһа курдук кимэн киирэн иһэллэр. Ону маҥнай кэннилэригэр иһэр хамандыырдарын бинтиэпкэнэн тоһурҕатабын, онтон чугаһаабыттарын кэннэ бүлүмүөтүнэн ытыалыыбын. Куоттахтарына, маҥнай ыраах куоппуттары бинтиэпкэнэн өлөртүүбүн уонна бүлүмүөттүүбүн. Мин иннибэр охсуллубут от курдук ыраас сир хаалара». Хаһан да киһиргэнэри, кэпсэнэри сөбүлээбэт сэмэй киһи чахчы буолбут түгэн буолан итинник кэпсээтэҕэ.

Онон сылыктаатахха, Федор Матвеевич бүлүмүөччүк быһыытынан суох оҥорбут өстөөҕүн ахсаана өссө элбэх буолуохтаах. Кини курдук үрдүк кылаастаах снайпер мээнэ саллааты ытыалаабат, үксэ офицердары уонна снайпердары сойуолаһар буолуохтаах. Хорҕойор сирин мындырдык талара, онно күнү күннүктээн сытара. Саха буолан тоҥору, аччыктыыры тулуйара. Мээнэ ытыалаатаҕына, баар сирин өстөөх снайпера булар буоллаҕа. Аны ытаат да, быһыйа бэрт буолан, сыппыт сириттэн куотар эбит. Тоҕо диэтэххэ, кини хорҕойон сыппыт сирин өстөөхтөр минометунан сири кытта тэҥнээн кэбиһэллэр эбит.

Сымса буолан тыыннаах ордор. Өйүнэн өстөөҕүн баһыйар, санаатынан кинилэртэн күүстээх уонна сымса, түргэн туттуулаах. «Наше дело правое, мы победим», -- диэн Сталин этиитэ оруннаах.

– Ньиэмэстэр күскэйбиттэрэ эрэ баар, сэрииһиттэринэн мөлтөһүөр этилэр, ытыахтарын иннинэ ытарым, ыстыыгынан анньыахтарын иннинэ анньарым,-- диэн кэпсээбитин оччотооҕу оҕо Гоша Неймохов сөҕө истибит.

Ф.М.Охлопков.jpeg

Мындыр булчут ньымата

1960-с сс. күһүн, алтынньыга, Кириэс Халдьаайыга олох дэриэбинэ чугаһыгар торҕоннообут эһэ икки киһини туппут этэ. Эр дьон мунньустан, сааларын тутан барбыттар. Сэбиэт бөртөлүөтүнэн карабин саа аҕалтарбыт. Онуоха Сүөдэр Матвеевич: «Ити саа ыраахха үчүгэй, чугастан көннөрү дьөлө ытан бааһырдыахпыт эрэ, чугастан сүнньүөх уонна кэрчиэс буулдьалаах доруоп саа алдьатыыта ордук», -- диэбит. Эһэлэрэ кыра талах быыстаах ыраас сиртэн эмискэ часкыйбытынан тахсан кэлбитигэр, дьон уолуйан үрүө-тараа сырсыбыттар. Арай, Сүөдэрдэрэ эрэ холку, турар сириттэн хамсаабатах. Аарыма эһэ уонча миэтэрэ чугаһаан баран икки атаҕар турбутугар ыппытын курдук ыта турбут. Дьонноро ону көрөн эмиэ ытыалаабыттар. Эһэлэрэ өлөн сууллан түспүт. Дьоннор дьэ онно саллыбыттар: «Сүөдэр дьоруой буолуох киһи буолбут», -- диэн сөхпүттэр. Эһэ өйдөөх кыыл, хаһан да улахан мас кэннигэр саспат, кыра талах, сэппэрээк кэннигэр дугуйданар. Ону булчут киһи билии бөҕө буоллаҕа.

Сэриигэ эмиэ оннук ньыманы туттан саһар эбит. Арай, биирдэ ньиэмэстэр биллиилээх снайпердарын Охлопковы утары аҕалбыттар. Сүөдэр түүн тиийэн хорҕойбут. Үс хас күн түүннэри аһаабакка да, мээнэ хамсаабакка да хаары сии- сии сыппыт. Көрө сатыыр, снайпер ханна да баара биллибэт. Онтон эмискэ ойуур ортотугар үөһэ оптическай прицел тааһа «чаҕылыс» гыммытын ытан саайбыт. Ньиэмэс снайпера улахан мас умнаһыгар курунан баанан олорбута умса түһэн, кугас баттаҕа ыһыллыбыт. Дьахтар эбит, ону «абааһы да көрө санаабытым, дьахтары өлөрдүм диэн» диэбит. Сахалар барахсаттар былыргыттан дьахтары ытыктыыллара, кинини утары илиилэрин уумматтара, эгэ, өлөрүөхтэрэ дуо?!

Саха чулуу уола Ф.М.Охлопков 1945 с. Москубаҕа Кыайыы парадыгар кыттыбыта. Кыайыы парадыгар 300-кэ марштан Салиман-Владимиров «Саха маршын» талан, ол доҕуһуолунан хаампыттар үһү диэн аахпыттаахпын.

Семья_Охл.jpg

«Снайпер» бэлиэни 100 саха ылбыта

Федор Матвеевич 1946-1951 сс. ССРС Үрдүкү Сэбиэтин дьокутаатынан талыллан үлэлээбитэ. Кэргэнэ Анна Николаевналыын уон оҕону төрөтөн дьоһун киһи гына ииппиттэрэ. Анна Николаевна Дьоруой Ийэ буолбута. Икки Дьоруой биир дьиэ кэргэҥҥэ өссө баара дуу?! Саарбах ээ.

Уопсайынан, Федор Матвеевич эдэр эрдэҕиттэн ыччакка холобур буолар лидер эбит. 21 саастааҕар артыаллары тэрийсибит, артыал бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбит. 1932 с. хомсомуол ыҥырыытынан, Алдаҥҥа көмүскэ үлэлээбит. Сэриигэ 1941 сыл ахсынньытыттан 1944 сыл бэс ыйыгар диэри сылдьыбыт. 12 төгүл бааһырбыт, үстэ контузияламмыт.
Сахалар сэриигэ снайпердарынан биллибиттэрэ. Федор Охлопков (1908-1968) -- 429, Иван Кульбертинов (1917-1993) -- 252, Егор Петров (1907-1944) -- 242, Алексей Миронов (1912-1945) – 129, Дмитрий Гуляев (1917-1943) – 122 өстөөҕү өлөрбүттэрэ. Сунтаар уола Егор Петров икки атаҕын тоҕу ыттаран, хаамар кыаҕа суох буоллар да сэриилэспитэ, доҕотторугар сүктэрэн, позициятын булан снайпердыыра диэн кэпсииллэр. «Снайпер» диэн бэлиэни 100 саха буойуна ылбыта. 33 снайпер 2871 өстөөҕү дьууктаабыттара.

Сэрии кэмигэр Охлопков наркомовскай 100 грамм арыгыны төрүт испэт эбит. Снайпер киһи хараҕа кыраҕы, илиитэ салҕалыа суохтаах, арыгы иһэн хараҕа дьиримнээн, илиитэ салҕалаан кыайан ыппат буоллаҕа, ол иһин арыгыны олох испэт. Аны снайпер диэн өстөөҕү кытта өй былдьаһыыта, ким өйдөөх, сатабыллаах ол тыыннаах хаалар.

Сэриигэ Саха сириттэн 62091 киһи, ол иһигэр 418 дьахтар, ыҥырыллыбыта. Олортон аҥардарын кэриҥэ киһи сэрии толоонугар өлбүттэрэ, сураҕа суох сүппүттэрэ. Тыылга 60 тыһыынча киһи, үксэ оҕо, дьахтар, кырдьаҕастар хоргуйан, ыалдьан өлбүттэрэ. Улуу Кыайыы хайдахтаах ыар сүтүгүнэн ситиһиллибитин ити сыыппаралар туоһулууллар.

Утумнааччылар
Билигин биһиги оҕолорбут укронацистары утары анал байыаннай эпэрээссийэҕэ кытталлар, хорсуннук сэриилэһэллэр. Удьуордарын утумнаан эмиэ кыраҕытык ыталлар.
Бу күннэргэ Казань куоракка «Хоту» диэн киберспортка Саха сирин хамаандата I миэстэни ылла. Онно бастыҥ снайперынан Кириэс Халдьаайыттан төрүттээх Ирина Анваровна, Гаврил Иннокентьевич Атаковтар сиэннэрэ Эрхан ааттанна. Компьютернай оонньуу снайпера эмиэ Кириэс Халдьаайы уола буолла.

  • 5
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением
Лента новостей

Суоппар буолар уустугурда

Муус устар 1 күнүттэн байаҥкамаат бэбиэскэтиттэн куотунар дьону тырааныспары ыытар…
28.03.24 17:19
Лента новостей

Интерактивнай быыстапка

«Арассыыйа – Мин устуоруйам» мультимедийнай устуоруйа пааркатыгар кулун тутар 20 күнүттэн…
28.03.24 16:23