Уопсастыба

Уол оҕо тыыннаах уот төлөн сүрэхтээх,
Олоҕор туспа буочардаах, бэйэтэ солуур суоллаах
Уол оҕо удьуордаах, өбүгэттэн алгыс күрүөлээх
Охтубат бигэ тирэхтээх, бүдүрүйбэт бөҕө туруктаах.

Бу күннэргэ Хатаска эр дьоҥҥо анаммыт дьиэ кэргэттэр истэриттэн саҕалаан тэрилтэлэринэн уонна уопсай нэһилиэнньэҕэ араас тэрээһиннэр буоллулар. Олортон биирдэстэрэ – Иван Иванович уонна Петр Иванович Пермяковтар ааттарынан иккис төгүлүн ыытыллар буулдьанан ытыыга эр дьон икки ардыгар күрэх буолла. Бу күрэх аан бастаан 2020 с. кулун тутар 21 күнүгэр буолбута. Хара маҥнайгыттан нэһилиэнньэ  кэрэхсэбилин ылыан ылбыта: 40 эр киһи, 22 дьахтар кыттыбыттара. Ол кэннэ, ковид ыарыытта тарҕанан икки сыл ыытыллыбатаҕа. Быйылгы күрэх олунньу 24 күнүгэр ыытыллыбыта Иван уонна Петр Пермяковтарга быһаччы сыһыаннаах, ол курдук бу күн 1955 сыллаахха кинилэр иккиэн күн сирин көрбүт күннэрэ буолар. Кинилэр уон оҕолоох Клавдия Егоровна, Иван Иванович Пермяковтар иллээх-эйэлээх, үлэни үҥэр таҥара оҥостубут, туруу үлэһит дьиэ кэргэннигэр улааппыттара. Удьуор утумун тутан айылҕаҕа сүрдээх чугастар этэ. Булт-алт суруллубатах сокуоннарын эттэринэн-хааннарынан билэллэрэ, өйдөрүгэр-санааларынар мэлдьи илдьэ сылдьаллара. Өссө биир уратылара эмиэ айылҕаттан бэриллибитинэн уһуйар-угуйар, үөрэтэр-такайар дьоҕурдаахтара. Ону кинилэр мөҥөн, этэн дуу, эбэтэр салгымтыалаахтык элбэхтэ лэбэйэн дуу буолбакка, биллибэтинэн бэйэлэрин тус холобурдарынан, сатабылларын-үөрүйэхтэрин үөрэ-көтө үллэстэн оҥороллоро. Ол курдук, араас элбэх күүтүллүбэтэх мүлчүргэннээх түгэннэртэн кыайыылаах тахсарга саха омук үйэлэри туораабыт үгэстэрин, айылҕа күүһүн бэйэ диэки хайыһыннаран туттары үөрэппит түгэннэрин күн бүгүн махтана кэпсиир. Оччотооҕу оҕолор билигин бэйэлэрэ аҕа буолан сылдьаллар, хаппыт килиэби “тилиннэрии”, ардахтаахха, сииктээххэ кутаа уотун оттуу, Байанайга сүгүрүйүү, тыаҕа-уокка сылдьарга суруллубатах сокуону булгуччулаахтык тутуһуу, бэйэ-бэйэни өйөнсүү уо.д.а.

Быйылгы күрэх биир сонун хайысхата күрэхтэһиигэ кэлбит эр дьоммут тестовай ыйытыктары аастылар. Бу чинчийии түмүгүнэн кыттааччы уйулҕатын күн бүгүҥҥү туруга, араас күүтүллүбэтэх түгэннэри төһө уйуохтарын сөбүн, туох эмит долгутар, эбэтэр санаа түһэр түгэн баарын барыллаан быһаардылар. Барыллаан диэн чуолаан, чуолкайдаан этэбин, тоҕо диэтэххэ ханнык баҕарар чинчийии, үөрэтии баһыйар үгүс өттө барыллаан быһаарар. Ол гынан баран, тест ааспыт уолаттары кытта сэһэргэспиппэр, 90-95 бырыһыана сөп диэн сыаналаатылар. Светлана Петровна бу тэрээһин түмүгэр бүгүҥҥү кэлбит күрэх кыттааччылара баһыйар үгүс өттө уйулҕаларын туруга сүрдээх биир тэҥ таһымнааҕын, күүтүллүбэтэх түгэннэри уйуохтарын сөбүн, туох эмит долгутар суоҕун кэриэтэ эбит диэн үөрэ-көтө кэпсээтэ. Атыннык эттэххэ, саха омук оччоттон, баччаҕа диэри омуннаммакка-төлөннөммөккө оргууй сааһылаан, наардаан ыксаллаах диэн ыгылыйбакка, сип-сибилигин диэҥҥэ сэлибирии түспэккэ толкуйун тутан турар диэн өйдөбүл дьиҥ-чахчы көстүүтэ буоллаҕа.

Күрэххэ 33 киһи суруйтарда. Күрэх арыыйда уратылаахтык саҕаланна. Ол курдук, хара маҥнайгыттан бэлэх-туһах туттарыыта буолла. Саамай аҕам саастаах Павел Пестерев уонна эдэр кыттааччы Григорий Евсеев үчүгэйкээн тиэрмэс хаһаайыттара буоллулар. Кылаабынай судьуйаҕа Анатолий Баишевка уонна күрэхтэһии тэрээһинин өйөөччү-өйдөөччү Евгений Гоголевка эмиэ өйдөбүнньүк бэлэхтэр туттарылыннылар. Күрэхтэһии кылаабынай судьуйатынан уопуттаах, үгүс элбэх араас таһымнаах күрэхтэри тэрийбит да, ыытыспыт да, судьуйалаабыт да Баишев Анатолий Михайлович туох да мөккүөр да, өйдөммөт түгэн да тахсыбатын туһугар олус чуолкайдык уонна эппиэтинэстээхтик үлэлээтэ. Манна даҕатан кэпсээтэххэ, Хатаска Дьокуускай куорат тулатыгар сытар пригороднай бөһүөлэктэргэ уонна Дьокуускай куорат аҕыс уокуругун үрдүнэн  соҕотох Хатаска ыытыллар.

Күүтүүлээх тэрээһиҥҥэ кубулуйбут “Байанай” күрэҕэ баара биһиги бары киэн туттуубут буолар. Быйылгы “Саха” НКИХ сезонугар Хатастар “Үүтээн кэпсээнигэр” үс биэриигэ таҕыстыбыт. Күрэххэ дьиэ кэргэнинэн кэлбит Любовь, Николай Тимофеевтар уолларынаан Серафимныын, Мария, Иннокентий Оконешниковтар, Туйаара, Евгений Оконешниковтар кыыстарынаан, Александр Чиряев уолунаан Айталлыын, Рашид Халиуллин уолунаан, Нина, Александр Софроновтар, Рудольф Саввинов уолунаан күрэхтэһии сыалын-соругун толорууга кылааттара улахан. Дьиэ кэргэн бу курдук бииргэ сылдьара оҕолоругар да, бэйэлэригэр да истиҥ сылаас тыыны, бииргэ буолартан тирэхтэниини, биир тыыҥҥа, биир тэтимҥэ киириини киллэрэрэ өйдөнүллэр уонна өйөнүллэр суол. Дьэ, күрэх саҕаланна. Түөртүү буолан ытан үс боруобаҕа, уон күрэхтэһии суотугар ытыы буолла. Бэрт сотору инники күөҥҥэ тахсыы барыллаан ааҕылынна. Элбэх очколаахтар салгыы ытар дьону кэтээтилэр, саҥа ытааччы эккирэтэр түмүгүн биллэ. Манна буолла мэлийи хомолтото, табыы үөрүүтэ, чыыстай “уоҥҥа” түһэрэн түөс мөтөйүүтэ. Уопсайынан, ытыыга күрэхтэһии уратыта бу сүрдээх чуумпу эрээри, киһи тилэҕиттэн саҕалаан төбөтүн оройугар тиийэ үлэлээн кыраҕы харахтаах, күүстээх санаалаах, хамсаабат илиилээх, тутар систээх, уйуктаах уйулҕалаах, сыалы-соругу сатаан туруорунар дьон күрэхтэрэ буолар.

Инники этэн аһарбытым курдук, күрэх туох да мөккүөрэ, моргуора суох кудуччу барбыт буолан бэрт сотору түмүгү таһааран кыайыылаахтар, ситиһиилээхтэр мэтээли, грамотаны таһынан өттүк харалаах, илии тутуурдаах бардылар. Бириистэри мэтээллэри кимнээх туттулар диир буоллахха:
1 миэстэ- Керегяев Геннадий Леонидович – сыбааркалыыр аппарат уонна көмүскэнэр мааска хаһаайына буолла.
2 миэсэ - Тимофеев Николай Викторович – чочулуур аппарат, көмүскэнэр мааска тутта
3 миэстэ -Софронов Александр Александрович - шлифовальнай уонна тимири быһар аппарат уонна көмүскүүр мааска ылла.
4-5 миэстэ - Михаил Владимирович Егоров, Евгений Иннокентьевич Оконешников анал бириистэри - илимнэри тутан үөрүүлэрэ үксээтэ.

Бириистэри Иван Иванович, Петр Иванович Пермяковтар сыдьааннарын дьиэ кэргэттэрэ анаан үп-харчы мунньунан туттардылар. Чыаппараҕа олорор аймахтара Новгородов Уйбаан дьиэ кэргэнэ туруорбут бириистэрин күрэхтэһии саҕаланыытыгар эдэр уонна саастаах кыттааччылар тутан үөрбүттэрэ. Күрэх түмүгэр тыл эппит Иван Иванович кэргэнэ Дарья Гаврильевна, Петр Иванович кэргэнэ Альбина Александровна кэлбит дьоҥҥо барыларыгар махтаннылар.

Манна даҕатан, эбии кэпсиир буоллахха күрэхпит сахалыы сиэринэн алаадьынан, баахыланан айах тутуллан, итии үүттээх чэйинэн күндүлээн көрсүһүүттэн саҕаламмыта эмиэ истиҥ сылаас сыһыан, ил-эйэ тыынын киллэрбитэ махталлаах суол буоллаҕа. «Барыта этэҥҥэ буоллаҕына, эһиил эмиэ көрсүөххэ»  диэн этиинэн үөрэ-көтө тарҕастыбыт.