Уопсастыба

Быыстапкаҕа Уус Маайа уонна Петропавловскай бөһүөлэктэрин олохтоохторо, кытыннылар. Музей дириэктэрэ Ньургуйаана Николаева иһитиннэрбитинэн, бастаан «Көмүс нэдиэлэ» диэн дьоҕус быыстапканы оҥорбуттар, онтон дьон кэрэхсиирин уонна кэллиэксийэлээхтэр балачча баалларын билэннэр, бу быыстапканы тэрийбиттэр. Барыта 13 киһи, араас идэлээх дьоннору сэргэ икки оскуола үөрэнээччитэ бэйэлэрэ биирдиилээн уонна дьиэ кэргэнинэн мунньубут кэллиэксийэлэрин аҕалбыттар. Улуус бары нэһилиэктэриттэн кыттыбыттара буоллар, биир саалаҕа төрүт да батыа суох эбиттэр.

Сэбиэскэй-партийнай үлэһит Раида Данилова баартыйа уонна хомсомуол тустарынан значоктары муспут, Саха сирин туһунан кэллиэксийэлээх эбит. Кини олохтон барбытын кэннэ, балта Надежда Прокопьева эдьиийин дьарыгын салҕаабыт. Өрөспүүбүлүкэ улуустарын туһунан уонна Уус Маайа улууһугар сыһыаннаах значоктары хомуйбут. Өрөспүүбүлүкэ фалеристарын түмсүүтүн кытары сибээстэһэн, араас сылларга тахсыбыт 26 значогу булбут. Значоктары таһынан, сувенирнай тэриэлкэлэри мунньар эбит. Уоппускатыгар дьиэ кэргэнинэн сылдьыбыт куораттарыттан, омук дойдуларыттан аҕалбыт араас тэриэлкэлэрэ быыстапканы киэркэттэ.

Ольга Бокова хары чаһытын мунньубут, аймахтарын, бырааттарын, оҕолорун чаһыларын кичэллээхтик уура сылдьар эбит. Саамай «кырдьаҕас» чаһыта 1960-с сыллардаах. Хас биирдии чаһыны олус күндүтүк саныыр. «Бу ийэм чаһыта, бу чаһыны быраатым оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан кэппитэ, бу чаһыны кэргэним бастакы оҕобун төрөппүппэр бэлэхтээбитэ», – диэн хас биирдии чаһытын туһунан долгуйа этэр.

Улуус хаһыатын үлэһитэ, суруналыыс Евсей Лугинов эдьиийдэрэ-балыстара, бииргэ үөрэнэр кыргыттара кэмпиэт суутун, испиискэ хаатын ойуутун уонна араас аккырыыкканы мунньалларын көрө улааппыт. Билигин бэйэтэ суруксут идэлээх киһи быһыытынан, уруучукалары мунньар. Араас тэрилтэлэр үбүлүөйдэригэр уонна улахан мунньахтарга, кэмпириэнсийэлэргэ анаан оҥоһуллубут суруктаах-бичиктээх уруучукалары көрөр бэрт интэриэһинэй, ааспыт кэм кэрэһиттэрэ буоллахтара. Муспут значога эмиэ элбэх, олортон биир саамай сэдэхтэрэ – улуустааҕы «Коммунизм знамята» хаһыат үбүлүөйүгэр анаммыт значок!

– Урут аккырыыкка ыытыһар үтүөкэн үгэс баар этэ, хас бырааһынньык ахсын араас сирдэргэ олорор аймахтартан, дьүөгэлэртэн эҕэрдэ аккырыыкка тутан үөрэрбит, бэйэбит эмиэ ыытарбыт. Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойдарын, космонавтар, суруйааччылар, худуоһунньуктар, артыыстар, дойду улахан мусуойдарын, араас үүнээйилэр, бүлүүдэлэр уо.д.а. хаартыскаларынан аккырыыккалар кэмпилиэктэрэ баар буолара. Билиҥҥи курдук бассаап, интэриниэт суох, тэлэбиисэр саҥа киирэн эрэр кэмигэр киинтэн ыраах олорор оройуон оҕолоро оннук аккырыыккалартан элбэҕи билэрбит. Анаан ирдэһэн атыылаһан мунньарбыт. Ону билигин көрөр сүрдээх интэриэһинэй, – диэтэ кырдьаҕас коллекционер Галина Тимофеева.

Екатерина Груздева дьоннорум куоракка уонна соҕуруу бардахтарына, наар грампластинка кэһиилээх кэлэллэрэ, инньэ гынан, биһиги оччотооҕу артыыстар ырыаларын уонна артыыстар араас остуоруйалары ааҕалларын истэн улааппыппыт диэн кэпсээтэ. Ону барытын харыстаан уура сылдьан, оҕолоругар иһитиннэрэр уонна култуура үлэһитэ буолан, үлэтигэр туһанар эбит. Бу грампластинкалар күөннэригэр туран, киһи 1970-с – 1980-с сыллар эйгэлэригэр киирэр, оччотооҕу дискотекаларга сылдьар курдук сананар.

Аптека үлэһитэ Ирина Иванова отучча сыл устата муспут 75 халандаардарын аҕалбыт. Эдэр коллекционердар – үһүс кылаас үөрэнээччитэ Максим Пласкеев уонна онус кылаас үөрэнээччитэ Степан Архипов эбэлэрин, төрөппүттэрин дьарыктарын салҕыырга ылсыбыттар. Быыстапкаҕа Максим манньыаттары, Степан значоктары аҕалбыттар.

– Кэллиэксийэлэр көлүөнэттэн көлүөнэҕэ, төрөппүттэртэн оҕолорго бэриллэн иһэллэрэ удьуор ситимэ, дьарык салҕаныыта буолар. Бу быыстапкаҕа туруоруллубут экспонаттар: значоктар, манньыаттар, уруучукалар, халандаардар, пластинкалар, чаһылар... барыта биһиги историябыт буолар. Маннык интэриэһинэй быыстапкалары тиһигин быспакка тэрийэлэрин иһин мусуой кэлэктиибигэр махтанабын, ситиһиилээх үлэни баҕарабын, – диэтэ култуура управлениетын эппиэттээх үлэһитэ Маайа Пудова.

Мусуой дириэктэрэ Ньургуйаана Николаева иһитиннэрбитинэн, быыстапка кыайыылаахтарын быһаарыы икки көрүҥүнэн араарыллыбыт. Ол курдук, «Чааһынай кэллиэксйиэ» номинацияҕа Максим Пласкеев бастакы, Ирина Иванова иккис, Ольга Бокова үһүс миэстэни ыллылар. «Дьиэ кэргэн кэллиэксийэтэ» номинацияҕа Татьяна Сысолятина бастакы, Надежда Прокопьева иккис, Степан Архипов үһүс миэстэни ыллылар. Кыайыылаахтар уонна бары кыттыбыттар сэртипикээттэринэн наҕараадаланнылар.

Уус Маайа кыраайы үөрэтэр мусуойа 1964 сыллаахха, баартыйа райкомун уурааҕынан, Өрөбөлүүссүйэ, бойобуой уонна үлэ албан аатын уопсастыбаннай мусуойун быһыытынан тэриллибитэ. 1994 сыллаахтан  кыраайы үөрэтэр мусуой буолбута, эбэҥки норуотун төрүт култууратын үөрэтэр, сырдатар.

Хаартыскаҕа ааптар түһэриитэ