Уопсастыба

Куйахтаах эргиллээр

2022 с. бэс ыйыгар Александр байанкамаакка чопчу соруктаах тиийбитэ – казактар саҥа тэриллэр «Барс-11» этэрээттэригэр суруйтаран, боруоҥҥа барардыы. Итинник быһаарыммытын кини төрөппүттэригэр уонна кэргэнигэр, оҕолоругар эппэтэҕэ. Сайабылыанньатын суруйан баран, айаҥҥа хомуммутунан барбыта. Сотору аҕата, астаапкаҕа олорор генерал-майор Ефрем Романов, уолун аһаҕас кэпсэтиигэ ыҥырбыта.

-- Аҕам үлэм-хамнаһым, дьиэ кэргэним туһунан ыйыппытыгар, барыта этэҥҥэ диэбитим. Онтон баҕа өттүнэн барааччылар испииһэктэрин куоппуйатын көрдөрбүтүгэр, АБДь-га барарга быһаарыммыппын кэпсээбитим. Аҕам тугу да утарбатаҕа эрээри, дьиэбэр кэргэним уонна үс оҕом күүтэллэрин эппитэ, итиэннэ былыргы буойуттардыы, куйахтаах эргиллэрбэр алҕаабыта, – диэн кэпсиир буойун.

Ийэтэ уолун этэҥҥэ эргиллэн кэлэригэр алҕаабыта. Александр кэргэнин куттаамаары: «Баҕа өттүнэн барааччылары уоттаах сэриигэ киллэрбэттэр», – диэбитэ, оҕолоругар Хотугу полюска командировкаҕа барарын, кэһиитин сакалаат, мороженай уонна үрүҥ эһэ аҕалыах буолбута.

– Сайабылыанньабынан бастаан аҕам, онтон кэргэним «ыраас мууска» мууска уурбуттара, – диэн Александр мичээрдиир. -- Тиийэн баран, эбийиэктэри харабыллааһыҥҥа сылдьабын диэн кэпсиирим. Биирдэ кэргэним тэлэбиисэринэн АБДь туһунан биэриигэ мин илиим бэрэбээскилээх сытарбын көрбүт этэ, ону халымырдык бааһырдым, куттаныахтара диэн биллэрбэтэҕим диэтэҕим дии.

Иккистээн төрөөһүн

Ыарахан бааһырыыны Александр төрөөбүт күнүгэр ылбыта. Кэлин Донецкай госпиталын хирура: «Санек, маннык эчэйииттэн үтүөрбэттэр, онон эн бу олоххо тугу эрэ ситэри оҥоро илик быһыылааххын», – диэбитэ.

«Мамай» диэн позывнойдаах младшай сержант Романов иккис десантнай-штурмовой бөлөх хамандыырынан сулууспалаабыта.

-- Марьинка таһыгар күүстээх артиллерийскай ытыыга түбэспиппит, инньэ гынан, чугуйарга хамаанда биэрбитим. Арай, истибитим аптамаатынан ытыалыыллар эбит. Көрбүтүм «Зеленай» (Андрей Трофимчук) уонна «Хантер» (Дмитрий Саверченко) суохтар. Икки байыаспын илдьэ сүүрэн тиийэн, уолаттарбытын таһаарбыппыт. Ытыалаһыы намыраабатаҕа, төгүрүктээһиҥҥэ түбэһэн хаалбыппыт. Аптамааттаах, биэс магазиннаах, икки гранаталаах этибит, ол эрээри санаабытын түһэрбэтэхпит. Харса суох ытыаласпыппыт. Бырааппыт, Орскай уола Александр Кочергин, сэрии сэбин аҕалан биэрбитэ. «Хантер» гранатометунан өстөөх БТР-ын умаппыта, мин гранаталарынан бүлүмүөт расчетун суох оҥорбутум, – диэн кэпсиир «Мамай».

Александр артиллерия уотун корректировкалыыр координаттары араассыйанан биллэрэ олорон санныгар таптарбыта, кэлин билбитэ өстөөх буулдьата хомурҕанын уҥуоҕун алдьатан, саннын хаптаҕайыттан иҥнибит этэ.

-- Сэнэрээт үлтүркэйэ дэлби баран, тугу да гынар кыаҕым суох буола түспүтэ. Трофимчук сүүрэн кэлэн: «Хамандыыр, тоҕо олороҕунуй? Эйигин ытыалаан эрэллэр!» -- диэбитэ. Миигин уот анныттан таһаарбыта, ол иһин «Хорсунун иһин» мэтээлинэн наҕараадаламмыта, – диэн Александр кэпсээнин салгыыр.

Кыырыктаах кыргыһыыга биэс киһилээх бөлөх 2,5 чаас устата киирсибитэ. Онтон сүрүн подразделение байыастара кэлбиттэрэ. Донецкай, Ростов, Москубаҕа Бурденко аатынан госпиталь – икки ыйтан ордук кэм устатыгар Александр балыыһаҕа сыппыта. Хас да төгүл бырааттарыгар күрүүргэ соруммутун тохтоппуттара.

-- Бииргэ сулууспалыыр уолаттарбын «бырааттарым» диибин, тоҕо диэтэххэ, бары биир дьиэ кэргэн курдук буоллахпыт. Ростовка госпиталга сыттахпына, силиэдэбэтэл кэлэн, тоҕо кимэн киирэргэ быһаарыммыппын, уокка бэйэбинэн киирэн биэрбиппин ыйыппыта. Онуоха: «Уолаттарбын хайдах хааллара тахсыахпыный? Хамандыыр байыас кэннигэр саһыа суохтаах», – диэн хардарбытым, – диэн ахтар Александр.

Эр киһи быһыыта

Донбасс оҕолорун курустук уонна улахан киһилии оттомтоохтук көрбүт харахтарын кини умнубат. Бастаан тиийэн баран, артиллерия ытыалаатаҕына, бэл, хаһаахтар дьигиҥнэһэр, оттон оҕолор холкутук оонньуу сылдьар эбиттэр, барахсаттар уон сыл устатыгар үөрэнэн хаалбыттар.

-- Биирдэ 12 саастаах уолчаан кэлэн сигарета көрдөөтө. Мин табааҕы тардар буортулааҕын туһунан эттим. Уолум арахпата. «Чэ, баһаалыста аҕалыый, эт кэнсиэрбэтигэр атастаһыам этэ». Ону истэн баран, бары көмөлөөн, икки бойуогу хомуйан биэрбиппит. Хантан кэлбиппитин ыйыппытыгар, Оренбург казактарабыт дэспиппит, ыалдьыттата ыҥырбыппыт, – диир Александр.

Кини омугунан саха, итэҕэлинэн православнай, кириэһин кэтэ сылдьар. Ростов уонна Новороссия кыраныыссатыгар «лиэнтэ» нөҥүө ааһаары докумуоннарын кэтэһэн олорбуттар. Биир массыына кэлэн, кинилэр аттыларыгар тохтообут, аҕабыыт тахсан саппараапка ханна баарын ыйыппыт.

-- Ону ыйан биэрбитим, аҕабыыт хантан сылдьарбытын интэриэһиргээбитигэр, быһаарбытым. Киһибит уонча мүнүүтэнэн дьоҕус чымадааннаах төннүбүтэ уонна сибэтиэй ууну ылан, барыбытын ыһыахтаабыта. Мусульмааннар уонна иудейдар: «Биһиэхэ ити көҥүллэнэр дуо?» – диэн саарбахтаабыттарыгар, мичээрдээн кэбиспитэ: «Таҥара барыбытыгар биир». Хас биирдиибитин алҕаабыта, иконка бэлэхтээбитэ. «Лиэнтэни» ааһан баран уолаттарбар биһиги ити аата докумуону буолбакка, аҕабыыты кэтэспит эбиппит диэбитим, – Александр мичээрдиир.

Көрүдьүөс түгэн эмиэ ханна барыай? Ойуур балаһатыгар тохтоон туран, биирдэ хортуоппуй астаабыттар. Хаҕылаабыттар, арай, өйдөөбүттэрэ, буһарар иһиттэрэ суох эбит. Өр толкуйдуу барбакка, сыыҥкабай хоруопкаттан ботуруоннары сүөкээн баран, иһин уотунан салаппыттар уонна мас арыытын кутан, хортуоппуйдарын буһарбыттар. Александр билинэринэн, кини онтон ордук минньигэс хортуоппуйу сиэбэтэх.

-- Үчүгэйи эрэ саныы сатыыгын эрээри, амырыын суол өйтөн син биир арахпат. Бастаан утаа наар өлбүт табаарыстарбын түһээн көрөрүм. Субу иннигэр олорор, кэпсэтэр-ипсэтэр, үөрэр-көтөр, онтон... Кини аны суох, санныгыттан таптайбат, кэргэнин, оҕотун көрбөт... – курустук үөһэ тыынар.

Бойобуой сорудаҕы толорууга хорсун быһыытын иһин, Александр Романов «Аҕа дойдуга үтүөлэрин иһин» уордьан II истиэпэннээх мэтээлинэн, «Арассыыйа казачествотыгар үтүөлэрин иһин» II истиэпэннээх кириэһинэн, «Донбасс доброволеһа» бэлиэнэн, «Анал байыаннай дьайыыга кыттыы иһин» мэтээлинэн наҕараадаммыта.

Туох күһэйбитэй?

-- Оренбург уобалаһыгар, Соль-Илецкэй куораттааҕы уокурук дьаһалтатын баһылыгын солбуйааччынан, аппараат салайааччытынан, үлэлээбитим. Анал байыаннай дьайыыга оҕолорун сүтэрбит ийэлэргэ «хара суругу» туттарарым. Ол уолаттары үксүлэрин сирэй билэр буоламмын, олус ыарахан этэ. Иитиллиим эмиэ оруолу ылбыта. Аҕам – бойобуой аппыһыар, Чечнятааҕы хампаанньа кыттыылаҕа, ИДьМ уобаластааҕы салаатын салайбыта. Онон, биһиги дьиэ кэргэҥҥэ Ийэ дойдуга таптал мэлдьи инники күөҥҥэ тутуллар, – диэн быһаарар Аҕа дойдуну көмүскээччи.

Ити курдук, дьаһалта үлэһитэ хаалтыстаах көстүүмүн устан, камуфляж пуорманы кэппитэ. Кэргэнэ уонна оҕолоро кини быһаарыныытын өйөөбүттэрэ. Контузията саҥарарыгар охсубутун кэргэнин көмөтүнэн көннөрбүтэ. Прасковья идэтинэн психолог буолан, өйүн эрчийэн, хоһоон бөҕөтүн нойосуустатан байыаһы үчүгэйдик дьарыктаабыта.

«Аҕа дойдуну көмүскээччи» пуонда Оренбурдааҕы салаатын чэрчитинэн, Александр Ефремович оскуолаларга, техникумнарга эр санааланыы уруоктарыгар кыттар. Хирург эпэрээссийэҕэ хостообут буулдьатын массыынатыгар трофей курдук илдьэ сылдьар.

Антон Пичурин.

Хаартыскаҕа Валерий Гуньков түһэриитэ.

«Оренбуржье». – 2025с. – Олунньу 19 күнэ.

Бэчээккэ Раиса Сибирякова бэлэмнээтэ.