Бу күн саха чулуу уолаттара Максим Аммосов, Былатыан Ойуунускай, Исидор Барахов, Степан Аржаков уонна кинилэр биир санаалаахтара Саха Сирэ аптаныамынай өрөспүүбүлүкэ буоларын ситиспиттэрэ.
1920-1921 сылларга саха интэлигиэнсийэтэ Сэбиэскэй Саха Сирин аптаныамыйалыыр туһунан боппуруоһу көхтөөхтүк көтөхпүтэ. Национальнай сүбэринитиэккэ олоҕуран олохтонуохтаах Саха Өрөспүүбүлүкэтин балаһыанньатын бырайыагын П.А. Ойуунускай салалтатынан анал хамыыһыйа оҥорбута. 1921 сыл тохсунньу 21 күнүгэр М. К. Аммосов Бүтүн Сойуустааҕы Хомуньуус (бассабыык) баартыйатын Киин Кэмитиэтигэр уонна РСФСР Национальностар дьыалаларыгар норуодунай комиссариатыгар Саха АССР төрүттэнэрин туһунан боппуруоһу туруорбута. РСФСР Норуодунай комиссардарын Сэбиэтин Бастакы Бэрэссэдээтэлэ В.И. Ленин бу бырайыагы өйөөбүтэ.
1922 сыл муус устар 22 күнүгэр Дьокуускайга Баартыйа бүрүөтүн бөрөсүүдьүмүн мунньаҕар Саха уобалаһа Аптаныамынай Сэбиэскэй Социалистическай Өрөспүүбүлүкэ буоларын туһунан Манифест ылыллыбыта, онтон муус устар 27 күнүгэр Бүтүн Сойуустааҕы Киин Ситэриилээх Кэмитиэт (ВЦИК) Саха АССР олохтонуутун туһунан дэкириэти таһаарбыта. Бэс ыйын 1 күнүгэр П.А. Ойуунускай баһылыктаах бастакы национальнай сэбиэскэй бырабыыталыстыба тэриллибитэ.
1922 сылсэтинньитигэр Сэбиэттэр сийиэстэригэр I-кы Бүтүн Саха Сиринээҕи Сэбиэттэр учредительнай сийиэстэригэр дэлэгээттэри талбыттара. 1925 сыл саҥатыгар Сэбиэттэр III-с сийиэстэригэр Саха АССР Төрүт сокуона бигэргэммитэ. Төрүт сокуон быһыытынан, өрөспүүбүлүкэ РСФСР быстыспат сорҕотунан билиниллибитэ. Былаас үрдүкү уорганынан Бүтүн Саха Сиринээҕи Сэбиэттэр сийиэстэрэ биллэриллибитэ. Сийиэстэр икки ардыларынааҕы кэмҥэ өрөспүүбүлүкэ үрдүкү былааһынан Саха АССР сокуону таһаарар, дьаһайар уонна хонтуруоллуур уоргана, о.э. Саха Сиринээҕи Киин Ситэриилээх кэмитиэт (ЯЦИК) буолбута. Дьэ маннык, Саха Сирин норуоттара судаарыстыбаннастаах буолбуттара.
Аптанымыйалаах өрөспүүбүлүкэ тэриллиэҕиттэн 70 сыл буолан баран, 1992 сыл муус устар 27 күнүгэр өрөспүүбүлүкэ Үрдүкү Сэбиэтинэн муус устар 4 күнүгэр ылыллыбыт саҥа Төрүт сокуон күүһүгэр киирэрин бэлиэтиир Саха Өрөспүүбүлүкэтин Үрдүкү Сэбиэтин XII-с уочараттаах сиэссийэтин үөрүүлээх мунньаҕа буолбута. Мунньахха Дьокуускай куорат уопсастыбаннаһа кыттыбыта. Саха Өрөспүүбүлүкэтэ Арассыыйа Федерациятын тэҥ бырааптаах субъегын быһыытынан бэйэтин устуоруйатыгар саҥа аартыгы арыйбыта.
Төрүт сокуон күүһүгэр киирбит күнэ, о.э. муус устар 27 күнэ, Өрөспүүбүлүкэ күнүнэн биллэриллибитэ. Бу бэлиэ күнү аан бастаан 1999 сыллаахха бэлиэтээбиппит.
Бу күн Саха Өрөспүүбүлүкэтин Судаарыстыбаннай Мунньаҕын (Ил Түмэн), Бырабыыталыстыбатын уонна уопсастыбаннаһын үөрүүлээх мунньаҕа ыытыллыаҕа. Арассыыйа Федерациятын уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай наҕараадаларын туттарыахтара.
Үгэс быһыытынан, өрөспүүбүлүкэ Ил Дархана, үрдүкү салалтата, норуот дьокутааттара уонна Саха Сирин олохтоохторо биллиилээх судаарыстыбаннай уонна бэлитиичэскэй диэйэтэллэр М.К. Аммосов, П.А. Ойуунускай, И.Н. Барахов, С.М. Аржаков, А.Е. Кулаковскай-Өксөкүлээх Өлөксөй, С.В. Васильев, В.В. Никифоров-Күлүмнүүр, Г.И. Чиряев, И.Е. Винокуров пааматынньыктарыгар сибэкки дьөрбөтүн ууруохтара. Ону таһынан Нам Хатырыгар, Таатта Чөркөөҕөр, Бүлүү куоратыгар, Үөһээ Бүлүү Харбалааҕар судаарыстыбаннас түмэллэригэр үөрүүлээх тэрээһиннэр ыытыллыахтара, өрөспүүбүлүкэ бары түмэллэригэр быыстапкалар туруохтара, болуоссаттарга, тыйаатырдарга бырааһынньыктааҕы кэнсиэртэр, оһуохай буолуохтара. Маны таһынан, субуотунньуктар, автопробег, онтон да атын маассайбай дьаһаллар ыытыллаллар.
Антонина НЕУСТРОЕВА
Хаартыскалар: хаһыат архыыбыттан
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
