Уопсастыба

-- Күндү Сахам Сирин олохтоохторо, «Ил Түмэн» хаһыат ааҕааччылара! Бастатан туран, барыгытын, ордук чуолаан, Аҕа дойду Улуу сэриитин ытыктабыллаах кыттыылаахтарын, сэрии огдооболорун, тыылга Кыайыыны уһансыбыт туруу үлэһит дьоммутун, сэрии сылларын оҕолорун, өрөспүүбүлүкэ бары олохтоохторун Улуу Кыайыы 80 сыллаах өрөгөйдөөх сылынан ытык Тааттам дьонун-сэргэтин аатыттан ис сүрэхпиттэн итиитик-истиҥник эҕэрдэлиирбин көҥүллээҥ. Хас биирдии дьиэ кэргэҥҥэ ил-эйэ эҥэрдээх, уйгу-быйаҥ үктэллээх дьоһун олох туругурдун, эйэлээх олох эргийиэхтин, кырдьык кыайыахтын, чэгиэн-чэбдик сылдьыаҕыҥ, этэҥҥэ буолуоҕуҥ!

Бэлэмнэнии үлэтэ

Быйыл сайын Тааттаҕа ыытыллыахтаах XXII «Манчаары оонньуулара» буолара икки ыйга тиийбэт, чопчулаан эттэххэ, 50-тан тахса эрэ күн хаалла. Ону «биэтэккэ кэлии көнөтө» диэн ааттыахха сөп. Үгүс үлэ ыытылынна, ыытылла да турар. Оонньууларга диэри былааннаммыт дьаһаллары олоччу түмүктүүр сорук турар.

«Манчаары оонньууларын» көрсө Ытык Күөлгэ А.Е. Мординов аатынан Тааттатааҕы лиссиэй 100 миэстэлээх интэринээттээх, 450 оҕо үөрэнэр саҥа куорпуһа үлэҕэ киирэн, улуус олохтоохторо үөрүүбүт үгүс. Сүҥкэн улахан иэннээх успуорт уораҕайын тутуута бүтэрэ лаппа чугаһаата, стадиоммут ситэн-хотон, сотору кэминэн аһыллыаҕа. Эбэбит кытылыгар тупсаҕай тутуу үлэтэ түмүктэнэр түһүмэххэ киирдэ.

Оонньууларынан тэритиннэрэн, Таатта уонна Баайаҕа үрэхтэрин туоруур күргэлэр тутулуннулар. Өрөспүүбүлүкэ таһымнаах «Ытык Күөл – Харбалаах – Чычымах», «Уолба – Булуҥ» суоллар хапытаалынайдык өрөмүөннэннилэр, Чөркөөххө, Боробулга уонна улуус киинигэр бөһүөлэк иһинээҕи суоллары тупсарыы үлэтэ ыытыллар. Улуус киинин үгүс уулуссаларыгар аспаал тэлгэннэ. Саһыл уйалаах диэн сиргэ ат сүүрдэр түһүлгэ олорчу саҥардыллар.  

Ил Дархан Айсен Николаевка, тэрийэр кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Сергей Местниковка, Бырабыыталыстыбаҕа истиҥник махтанабыт.

Маны таһынан, Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ Алексей Еремеев уонна норуот дьокутааттарын быһаччы өйөбүллэринэн, өрөспүүбүлүкэ суолталаах үс сүрүн түмэлгэ өрөмүөн үлэлэрэ ыытыллар. Ол курдук, Былатыан Ойуунускай аатынан Судаарыстыбыннас түмэлэ, Хадаайытааҕы литэрэтиирэ түмэлэ хапытаалынайдык өрөмүөннэнэллэр, Чөркөөхтөөҕү политсыылка түмэлигэр  күрүө саҥардыллар. Бу улахан өйөбүл иһин улууһум дьонун-сэргэтин аатыттан махталбын тиэрдэбин.

Күн бүгүн сүрүн болҕомтобутун саҕаланан баран сиппэккэ турар тутууларбытын ситэрэргэ, Оонньууларга диэри бүтэрэргэ соруктанан үлэлиибит. Үп-харчы боппуруоһа уустугуран, «Манчаары оонньууларын»  тэрийэн ыытыы былааныгар киирбит сорох эбийиэктэрбит тутуулара, өрөмүөннэрэ бу сылга тохтотулуннулар. Холобур, Боробулга дьоҕус стадион, Ытык Күөлгэ уонна Чөркөөххө ОДьКХ кыбартаалынай хочуолларын саҥардыы, улуус киинигэр куһаҕан ууну ыраастыыр ыстаансыйа тутуулара тохтотулунна. Тэрийэр кэмитиэт быһаарыытынан, Оонньуулар кэннилэриттэн үбүлээһин боппуруоһун чопчулаан, салгыы  үлэлиэхпит. 

Анал пуонда

«Суон тиит курдук сомоҕолоһон сылдьан сорукпутун ситиэҕиҥ, соргубутун тутуоҕуҥ», - диэн Алампа Соппуруонап бэргэн тылларын былаах оҥостон үлэлиибит, бэлэмнэнэбит. Онон Оонньуулары көрсө улууспут олохтоохторо, атын улуустарга, Дьокуускай куоракка олорор күндүтүк саныыр биир дойдулаахтарбыт олуһун турунан, сомоҕолоһон, үтүмэн үлэни ыыталлар. Анал пуонда тэриллэн, үп-харчы кииннэнэн, сүрүн былааҥҥа киирбэтэх үгүс үлэ ыытылынна, ыытылла да турар. Бу пуондаҕа үлэ кэлэктииптэрэ бэйэлэрин хамнастарыттан баҕа өттүлэринэн кыттыһаллар, тэрилтэлэр үп-харчы угаллар. Биирдиилээн дьоннор, урбаанньыттар туора турбаттар, өрөспүүбүлүкэбит улуустара бэйэлэрин өйөбүллэрин оҥорон эрэллэр. Инньэ гынан, сылтан ордук кэм иһигэр 30 мөлүйүөн солкуобай харчы хомуллан, туһаҕа турда. Бар дьоммут, тэрилтэлэр өйөбүл буола туралларын иһин ис сүрэхпиттэн сүүнэ махталбын тиэрдэбин.

Пуондаҕа киирбит үбүнэн Таатта уонна Чурапчы улуустарын быысаһар аартыктара олоччу саҥардыллан оҥоһулла турар, Оонньууларга диэри сиэрэ-силигэ ситиэҕэ. Бу аартыкпыт оҥоһуллуутугар сүҥкэн махталбын тиэрдэбин биһиги дьокутааппытыгар Виктор Лебедевка. Кини бачыымы бастакынан көтөҕөн, ону урбаанньыттарбыт уонна «Бүлүү» суол управлениетын салайааччы Николай Андреев өйөөннөр, бэртээхэй бырайыак олоххо киирэн эрэр. Пуондаҕа киирбит үптэн Оонньуулар кыттыылаахтарын олохтуур, аһатар тэрилтэлэрбитигэр навестары, душтары, туалеттары тутуу ыытыллар. Түгэнинэн туһанан, мэлдьи күүс-көмө, өйөбүл, бөҕө тирэх буолар дьоммутугар, норуот дьокутааттарыгар Прокопий Рахлеевка, Дмитрий Поисеевка махтанабыт.

Бары нэһилиэктэргэ, улуус киинигэр ырааһырдыы субуотунньуктара ыытыллаллар. Бу күргүөмнээх үлэттэн дьоммут-сэргэбит Оонньуулары көрсөргө биир тыынынан туруммута, дьиҥ сомоҕолоһуу баара көстөр. Онон улууһум дьонугар-сэргэтигэр у махталбын биллэрэбин.

Ураты тэрээһиннэр

Быйылгы «Манчаары оонньуулара» эрдэ ыытыллыбыт тэрээһиннэртэн кэккэ уратылардаах буолара күүтүллэр. Ол курдук, күрэхтэһии Өрөгөй ырыата айыллан бигэргэннэ. Ырыа тылларын Дарыбыан Дабыыдап диэн аатырбыт олоҥхоһуппут хос сиэнэ Дьулустаан Толстяков суруйда, дьүрүлүн Ийэ олоҥхоһут Петр Решетников-Көһөҥө Бүөтүр сиэнэ Ариана Решетникова айда. Манчаары Баһылай аатынан Успуорт национальнай көрүҥнэрин өрөспүүбүлүкэтээҕи киинин кытта ыкса үлэлэһэн, «Манчаары оонньууларын» анал брендбуга баар буолла. Киэргэтии уонна официальнай сурук-бичик бүтүннүүтэ онно олоҕуран оҥоһуллуохтара.

Биир ураты суолталаах көстүүнэн күрэхтэһиилэр кыайыылаахтарын чиэстээһиҥҥэ чөмпүйүөн үрдүк аатын ситиспит ыспарсымыаннар тустаах улуустарын Өрөгөй ырыатын тыаһатыы буолуоҕа. Ону таһынан, төрүт үгэспит чэрчитинэн, сүрүн күрэхтэһиилэр муҥутуур кыайыылаахтарыгар мүһэлэри туттартыахпыт диэн былаанныыбыт.

Таатта улууһа төрүкү талба талааннаах, ураты дьоҕурдаах уус дьон уутуйан туран үөскээбит улууһа буоларбытынан норуот маастардарын оҥоһуктара киэҥ араҥаҕа атыыга тахсыахтара. Тимиртэн, мастан, талахтан, туостан, туойтан оҥоһуктар, уруһуйдар, иис бары көрүҥнэрин оҥоһуктара атыыланыахтара. Бу эйгэ түһүлгэтин тэрийэргэ 120-чэ норуот маастардара, уустарбыт, иистэнньэҥнэрбит бэлэмнэнэ сылдьаллар. Маны сэргэ, биллэн турар, саха төрүт аһа-үөлэ киэҥник тардыллыаҕа.

Улууспут үгүс түмэллэрдээх, Алдан, Амма өрүстэрдээх, Таатта, Баайаҕа курдук ырыаҕа ылламмыт, хоһооҥҥо хоһуллубут үрэхтэрдээх, үгүс кэрэ-бэлиэ, ытык сирдэрдээх буоламмыт, туризм хайысхатыгар эмиэ үлэлэһэбит.

Сүрүн болҕомтону Оонньуулары киэҥ эйгэҕэ сырдатыыга, көрдөрүүгэ уурдубут. «Саха» национальнай көрдөрөр-иһитиннэрэр хампаанньаны кытары бииргэ үлэлииргэ сөбүлэҥ түһэрсилиннэ. Хас биирдии күрэхтэһии ыытыллыахтаах сирдэригэр түргэн интернет ситимин тардыыттан саҕалаан, тэлэбиидиэнньэ уонна араадьыйа үлэһиттэрэ үлэлиир усулуобуйаларын тэрийиигэ үлэ ыытыллар. Ил Дархаммыт Айсен Сергеевич эппитинии, бу судургута суох кэмҥэ сүүрбэ иккис төгүлүн ыытыллар «Манчаары оонньууларын» үрдүк таһымҥа тэрийиэхтээхпит.

* * *

Дьэ, бу курдук таатталар бары бииргэ турунан от ыйын 7-13 күннэригэр ыытыллыахтаах «Манчаары оонньууларыгар» бэлэмнэнэллэр. Улуус баһылыга Айаал Бурцев түмүгэр: «Күндү Сахабыт Сирин олохтоохторо! Таалар налыы хонуулардаах, талба-нарын талахтаах талыы-талба Таатта сиригэр ыытыллар «Манчаары оонньууларыгар» кэлиҥ, сылдьыҥ, ыалдьыттааҥ. Бука бары этэҥҥэ эрэ буолуоҕуҥ!» -- диэн ыҥырда.

Антонина НЕУСТРОЕВА

Хаартыскалар «Таатта» хаһыат ТГ-ханаалыттан