Уопсастыба

Остуоруйа дойдута
Үөһээ Бүлүү сэлиэнньэтигэр суруналыыс, үрдүк категориялаах учуутал, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕириитин туйгуна, «Үөдүгэй нэһилиэгин сайдыытыгар кылаатын иһин» бэлиэлээх, 2018 с. ыытыллыбыт «Экология тиэргэнтэн саҕаланар» өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэх кыайыылааҕа Марта Силигиянованы бары билэллэр, ытыктыыллар. Дьиэтин-уотун бэрт тупсаҕайдык оҥостон олорорун кэрэхсииллэр.
Бу күннэргэ, сайыҥҥылыы чаҕылхай күннэри баттаһан, олохтоох бибилэтиэкэ үлэһиттэрэ «Тиэргэн – 2025» бырайыагынан тиэргэннэри көрүүнү тэрийэн, бастакынан Марта Симовнаҕа сырыттылар. Итиэннэ остуоруйа кэрэ дойдутугар үктэммит саҕа сананнылар. Сибэкки тулалаах үөт маһы тула кэрэ кыысчаан араас кыылы-сүөлү уонна көтөрү мунньубут муннугар кыттыһан, тура түһэн доҕор, атас буоллулар.
Туос ыаҕайалар, мас кытыйалар, чорооннор кэккэлэспит, салама ыйаммыт, оһуор быһыллыбыт, кыра төгүрүк сандалы турбут сиригэр киирэн, саха буолалларынан киэн тутуннулар. Хоһоон алыптаах муннугар бэспиэһинньиктээх чүмэчи аттыгар туран, нуучча улуу бэйиэтэ Сергей Есенин уонна саха норуотун бэйиэтэ Сайа кинигэлэриттэн хоһоон аахтылар. Утары турар оҕуруоччут остуолугар араас өҥнөөх, быһыылаах-таһаалаах уу кутар лиэйкэлэри сонурҕуу көрдүлэр. Кубалардаах бэсиэккэ иннигэр хаартыскаҕа түстүлэр, сэргэ турар гитаралаах, зонтиктаах ыскамыайкаҕа олорон эдэр саастарын ахтан-санаан ыллылар.
«Аист на крыше – счастье на крыше» диэн ырыаҕа ылланарыныы, сарай үрдүгэр уйаламмыт аист төбөлөөх бэсиэккэ нуучча норуотугар анаммыта баараҕай сылабаартан, остуолга тэлгэммит салыбырастаах былааттан биллэр. Уун-утары аныгылыы лоф миэбэлгэ олорон, дьэ, сэһэргэһии сиэдэрэйэ тардылынна. Таарыйа кыладыапка ойоҕоһунан үлэ тэриллэрэ биир сиргэ табыгастаахтык ыйаммыттарын хайҕаатылар, оттон-мастан оҥоһуллубут үҥкүүһүт чуучулалартан соһуйан хаһыытаһан ыллылар. Өлгөм астаах үс тэпилииссэни, араас үүнээйилэри итиэннэ дьоҕус дьиэ курдук оҥоһуллубут чэпчэтинэр сири көрөн олус сөхтүлэр.

Киирэр аантан тэлгэһэ түгэҕэр диэри тардыллыбыт тротуар икки өттө петуния сибэккилэринэн арыалламмыта эчи, үчүгэйин! Сыта-сымара, кэрэтэ! Бу суолунан иллэрээ сыл Судаарыстыбаннай Дуума дьокутаата, «Сиэрдээх Арассыыйа – Кырдьык иһин» бэлитиичэскэй баартыйа фракциятын салайааччы Сергей Миронов Москубаттан кэлэн бэйэтин сибиитэтин кытары хаамтаҕа, норуот тапталлаах бэйиэтэ Иван Мигалкин саҥа хоһооннорун киҥинэйэн айдаҕа, аатырбыт «Чороон» бөлөх ырыаһыта, мелодист, бэйиэт Виталий Власов саҥа ырыа дьүрүлүн толкуйдаатаҕа... Кинилэр эрэ буолуо дуо, айар талааннаахтар, салайааччылар о.д.а. бу сиэдэрэй тиэргэннээх тупсаҕай оҥоһуулаах дьиэҕэ хонон-өрөөн абыраннахтара. Онтон бу маһынан тротуары Марта бииргэ төрөөбүт убайа, биллэр мелодист Виктор Туманов Таатта улууһун Харбалааҕыттан кэлэ сылдьан, анаан-минээн оҥорбут!

Тиэргэн биир муннуга отчуттарга анаммыт: ходуһаҕа курдук оллоон оҥоһуллубут итиэннэ оттуур тэрил, мал-сал ууруллубут. Балаакка иһигэр бохуотунай орон турар, таһырдьа саппыкы куурдулла ууруллубут, оллоон тоһоҕотугар кураанах бааҥка, кырыыҥка, сиэккэлээх өйүө ыйаммыттар, бугул аттыгар бэлэсипиэт ууруллубут. Бу барыта ааспыт кэми сытыытык санатта, үөртэ, долгутта.
Онтон эти үөлэр, аһы буһарар сабыылаах оһоххо казаннар «Мангал зоната» диэн сүрэхтэнэн, мин аҕай буолан, бүччүм миэстэни баһылаабыттар. Быһата, дьиҥ сахалыы саймаархай тыыннаах, саха олоҕун-дьаһаҕын сүһэн көрдөрөр тиэргэн буолан, ураты сылаас эйгэлээх, сүрэҕи сылаанньытар абылаҥнаах. Күн уотуттан иитиллэр араас быһыылаах гирляндалар табыгастаахтык ууруллубуттар. Чахчы, бастыан бастаабыт, кэпсэлгэ киирбит мааны тиэргэн эбит!

Киэн тутта, астына
Икки этээстээх дьиэ хаһаайкатын мин дьүөгэм, түөһэм, биир идэлээҕим, балтым итиэннэ Бүлүү өрүс уутун бииргэ испит аймаҕым диибин. Киэн тутта, астына, сөҕө-махтайа дорҕоонноохтук. Марталыын биир кэмҥэ өрөспүүбүлүкэ араадьыйатыгар «Тиһэх сонуннарга» үлэлээбипит. Сороҕор диктордар булкуйан: «Сунтаартан биир идэлээхпит Марта Силигиянова», биитэр «Үөһээ Бүлүүттэн Марта Николаева», -- дииллэрэ. Дьылҕабыт эмиэ маарыннаһар курдук.
Марта Симоновна улуустааҕы «Үөһээ Бүлүү» хаһыакка эрэдээктэрдиирин саҕана, Сунтаарга тиийдэр эрэ, мин дьиэбин быһа ааспат этэ. Түүннэри истиҥник сэһэргэһэн утуйбат буоларбыт. Үйэ аҥардаах үбүлүөйбүн бэлиэтиир дьоро киэһэбин иилээн-саҕалаан ыыппытын, ыалдьыттарбын сэргэхситэн барбытын билигин да үтүө тылынан махтана саныыбын.
Дьүөгэм олус үлэһит. Үрүҥ үлэһит диэтэххэ дьэ, хара үлэттэн иҥнэн-толлон турбат баабый. Сүүнэ улахан дьиэни бэйэтэ былааннаан туттаран, бэйэтэ ханаппаакылаан, ыраах тыаттан мас бөҕөнү түөрэн аҕалан олордубута бэркэ үүнэн силигилээбиттэр, халлааҥҥа харбаспыттар. Сыллата тэлгэһэтин отун хотуурунан охсон тэлимнэтэр, оҕуруот аһын арааһын олордон кэнсиэрбэлиир, сир астаан хаһаанар. Ол быыһыгар үлэтин кэнниттэн түүннэри олорон, дьон көрдөһүүтүнэн кинигэ бэлэмнир, ас арааһын астаан күн бокуойа суох түбүгүрэр. Эдэригэр сүүрэрэ, мээчиктиирэ.
Кэрэни кэрэхсиир, саҥаттан саҥаны тэрийэр ураты дьоҕурдаах, туохха барытыгар айымньылаахтык сыһыаннаһар, эппит тылын тыалга ыспат кытаанах дьүөгэм туппута эрэ тупсар, ылыммыта эрэ ыпсар. Оскуолатыгар 15 уолу хомуйа тутан хоһоон аахтаран, улууска ыытыллар улахан тэрээһиннэргэ кытыннарарын туһунан бииргэ үлэлиир дьоно кэпсииллэрин истэн, олус үөрэбин.

Саха сиэринэн
Төрөппүттэрин туһунан маннык этэр:
– Тугу эмит ситиспит, кыайбыт-хоппут буоллахпына, ол ийэлээх аҕам, Мария Николаевна, Симон Тарасович Силигияновтар үтүөлэрэ. Кинилэр кырабыттан үлэҕэ сыһыарбыттара, батыһыннара сылдьан, тус холобурдарынан көрдөрөн ииппиттэрэ. Дьонтон эрэ ураты ыалдьытымсахтара, дьиэбит иһэ мэлдьи ыалдьыт, хоноһо буолара. Ыраахтан кэлээччилэри, ааттаах-суоллаах артыыстары барыларын биһиэхэ түһэрэллэрэ. Бу барахсаттарым ыалдьыттарын баалларынан-суохтарынан көрсөн баран, хайаан да илии тутуурдаан ыыталлара. Өссө айылҕа атаҕастаабыт эрэйдээхтэрэ бары биһигини сөбүлээн түһүүлэнэллэрэ. Биирдэ эрдэттэн үлэспит курдук, ыраахтан айаннаан иһэр тыла суох Мандайа, таас дьүлэй, ыалы кэрийэн хонон күнүн чээрэтэр, ыарахан дьылҕалаах Эҥиэттэй уонна өрүс уҥуоруттан чороҥ соҕотох, ыарыһах Ааныска эмээхсин киирэн кэлбиттэригэр, үөрүү-көтүү бөҕө буолбуттаахпыт. Ол киэһэ дьонум кырдьаҕастарга остуол тэрийэн, сынньалаҥҥа хабылыктатан, хаамыскалатан, хаартылатан сэргэхсиппиттэрэ аҕай. Үс күнү быһа дьиэттэн таһаарбакка, сылааска сынньатан, тото-хана аһатан, умнуллубат кэрэ түгэни бэлэхтээбиттэрэ. Кинилэри батан, биһиги, бииргэ төрөөбүттэр бары ыалдьытымсахпыт, кинилэри батыһан кэрэҕэ олус тардыһыылаахпыт. Дьиэбит иһэ барыта дьэрэкээн сибэкки, тэлгэһэбит от-мас, үүнээйи буолара.
Элбэх сүөһүлээх этибит. Дьонум кыра дьиэҕэ ууну-хаары бэлэмнииллэрэ, хотоҥҥо кэтэр таҥастарын усталлара, лаахтаах ыскаапка дьиэҕэ кэтэр таҥастара плечиктэнэн турара. Сүрдээх ыраас, сайдам-сайаҕас, бэрээдэк дьон этилэр.

*
Ити курдук, ааттыын Мааны Марта сэргэхтик туттан, сиэдэрэйдик таҥнан-саптан, тулалыыр эйгэтин киэргэтэр.
– Мэлдьи инниҥ хоту кимиилээхтик айаннаан ис! -- диэн алгыспын аныыбын айылҕа маанылаах оҕотугар, ханнык да түгэҥҥэ антах хайыспат эрэллээх дьүөгэбэр.

Хаартыскалары ааптар хааччыйда.