Уопсастыба

Иккис түһүмэх уларыйыылара

Хаарбах уонна саахалланар туруктаах дьиэттэн дьону көһөрүү бырагырааматын иккис түһүмэҕэ 2019 сылтан 2025 сылга диэри ыытыллар. 2019 сыллааҕы туругунан Саха сирин үрдүнэн  саахалланар туруктаахтар испииһэктэригэр 4273 дьиэ киирбит. Тутуу министиэристибэтэ иһитиннэрбитинэн, барыллааһын быһыытынан, уопсайа 1 мөл. 200 тыһ. кв. миэтэрэ иэннээх эргэ дьиэттэн 61 тыһ. киһини көһөрүөхтэрэ, 204 муниципальнай тэриллии  бу бырагыраамаҕа хабыллыахтара. Бу үлэни ыытарга уопсайа 111 млрд. солк. ирдэнэрин иккис түһүмэх саҕаланыыта быһаарбыттар. 

Иккис түһүмэх усулуобуйатыгар кэккэ уларыйыылар киирдилэр. 2014 сылга диэри бу бырагырааманан дьиэлэрэ көтүрүллэн, саҥа кыбартыыраламмыт дьон судаарыстыбаҕа махтаналлара үгүс. Кэлиҥҥи икки сылга сокуоҥҥа уларыйыылар киирбиттэрэ. Бу уларыйыы дьиэни бас билээччилэргэ ордук сыһыаннаах. Ол курдук, бас билээччи эргэ уонна көһүөхтээх кыбартыыраларын сыанатын араастаһыытын төлүүр буолла. Маныаха бас билээччи бэйэтин үбүнэн эргэ дьиэтэ төһө суумаҕа турарын тустаах тэрилтэҕэ сыаналатар. РФ Олорор дьиэҕэ кодексатын 32-с ыстатыйатыгар уларыйыы киирбитинэн,   тустаах дьаһалга Дьокуускай уонна куорат кытыытынааҕы  пууннар хабыллыбыттар. Бу иннинэ кыбартыыраны кыбартыыраҕа атастаһар эбит буоллахтарына, билигин эбии төлүүр буоллулар. Тутуу министиэристибэтигэр быһаарбыттарынан, бу сокуон ымпыга-чымпыга элбэх. 2020 сылга РФ Дьиэ-уот, олох-дьаһах коммунальнай хаһаайыстыбатын сайыннарыы стратегиятынан саахалланар туруктаах хаарбах дьиэттэн дьону көһөрүү саҥа механизма оҥоһулунна. Манна 2012 сылтан бэттэх саахалланар туруктааҕынан биллэриллибит дьиэлэр киириэхтэрэ. Онно сүрүн боппуруоһунан федеральнай таһымҥа саахалланнар туруктаах дьиэлэри учуоттуур кырдьыктаах уонна чуолкай дааннайдаах систиэмэни оҥоруу буолар. 2020 сылга диэри эбии төлөбүрдээх балаһыанньа Дьокуускайга уонна куорат таһынааҕы бөһүөлэктэргэ көтүрүллэр дьиэлэргэ сыһыаннаах эбит буоллаҕына, бу механизм улуустарга эмиэ үлэлиир буолла. Маны таһынан 2020 сылга диэри оҥоһуллубут саҥа механизм 2012 сылтан бэттэх саахалланар туруктаахтарынан биллэриллибит дьиэлэр ахсааннарын көрдөрүүтүн улаатыннарыа суохтаах. 

Маны таһынан, хаарбах дьиэлэриттэн көһөрүүгэ түбэспиттэр, кыбартыыраттан аккаастанан, харчынан ылыахтарын эмиэ сөп. Ол эрээри, муниципальнай дьиэттэн көһөрүллэр дьоҥҥо харчынан толуйуу усулуобуйата үлэлээбэт.

2017 сылга диэри хаарбах уонна саахалланар туруктаах дьиэлэр испииһэктэригэр киирбэтэх дьиэлэр бырагыраама үһүс түһүмэҕэр, ол эбэтэр 2025 сыл кэнниттэн көһөрүллэллэрин туһунан СӨ Тутууга министиэристибэтигэр иһитиннэрдилэр.

 Болҕомто киинигэр

Бу күннэргэ киһини үөрдэр үтүө сонун кэпсэннэ. Ол курдук Арассыыйа үрдүнэн Жатай бөһүөлэгэ биир бастакынан   хаарбах дьиэттэн дьону көһөрүү бырагырааматын түмүктээбит. Бүтэһик хаалбыт хаарбах дьиэни көтүрэн,  быйыл соторутааҕыта 69 кыбартыыралаах дьиэни үлэҕэ киллэрбиттэрэ. Бырагырааманы тэтимнээхтик толорор сыалтан РФ Олорор дьиэни,  хомунаалынай  хаһаайыстыбаны реформалыыр пуондата Саха сиригэр  эбии 2 млрд. солк. көрбүтүн туһунан эмиэ үтүө сонун иһилиннэ.

СӨ Бырабыыталыстыбатын анал саайтыгар киирэн бырагыраама  былаанын  көрүөххэ сөп. Иккис түһүмэх былаана баар.  2019-2025 сс. уопсайа 1156564,34 кв. миэтэрэ иэннээх хаарбах дьиэлэртэн 61820 киһини көһөрүөхтэрэ. Онтон 2019 сыллаахха 85 тыһ. кв. миэтэрэ иэннээх дьиэттэн  7917 киһини көһөрбүттэр.   2020 сылга 117 тыһ. кв. миэтэрэ иэннээх дьиэттэн 6832 киһини көһөрөр былаан турбутуттан, билиҥҥи туругунан,  улахан аҥаардара  малааһыннаабыттар. 2021 сылга 118 тыһ. кв. миэтэрэ иэннээх хаарбах дьиэттэн 6513, 2022 сылга 279 тыһ. кв. миэтэрэ иэннээх дьиэттэн 14 731, 2023 сылга 277 тыһ кв. миэтэрэ  иэннээх дьиэттэн 14 000, 2024 сылга 278 кв. миэтэрэ иэннээх дьиэттэн 14000 киһини көһөрөллөрө былааннанар.

Дьокуускайга үлэ хайдах барар?

Киин куораппыт сайдыытын элбэх хаарбах дьиэ баара атахтыыр.  Дьокуускай куорат нэһилиэнньэтин 4,69 %-на, ол эбэтэр 15713 киһитэ хаарбах уонна саахалланар туруктаах дьиэҕэ олорор. Дьокуускай куорат дьаһалтатын пресс-киинэ иһитиннэрбитинэн, бырагыраама иккис түһүмэҕэр 166 дьиэ хаарбах туруктааҕынан биллэриллибит. Сайсары, тутуу, бырамыысыланнай уокуруктарга ордук элбэх хаарбах дьиэлэр бааллар эбит.  Итилэргэ 733 киһи олорор.  

2020 сылга Дьокуускай куоракка хаарбах дьиэлэри көтүрүүгэ 14 мөл. солк. көрбүттэр. “Бу үбүнэн бастакы түһүмэххэ хабыллыбыт хаарбах  дьиэлэри көтүрдүбүт”, -- диэн Дьокуускай куорат баһылыгын солбуйааччы Евгений Григорьев эппит.

Бырагыраама тэтимнээхтик олоххо киирэрин бытаардыбыт сүрүн кыһалҕанан кыбартыыра сыаната үрдээбитэ буолар. Уһук Илиҥҥи 2 %-наах ипотека дьиэ сыанатын өрө таһаарда.  Өскөтүн дьиэ атыытын ырыынагар биир кв. миэтэрэ 95 тыһ. солк. тэҥнэспит эбит буоллаҕына, бырагырааманан үбү көрүүгэ биир  кв. миэтэрэ 77 тыһ. солк. быһыллыбыт. Ол иһин тутуу тэрилтэлэрэ хаарбах дьиэттэн көһөрүү бырагырааматынан дьиэни тутарга ыксаабаттар.

Былаан быһыытынан иккис түһүмэх устата Дьокуускай куоракка  165 хаарбах дьиэттэн, ол эбэтэр 1834 кыбартыыраттан 5160 киһи көһөрүллүөхтээх.

2019 сыллаахха Дьокуускайга  120 киһи саҥа  кыбартыыраттан аккаастанан уу харчынан ылбыт. Оттон муниципальнай дьиэттэн көһөрүллүбүт 216 киһи саҥа кыбартыыраҕа олохсуйбуттар. 

Сурахха киирбит 17-с  кыбаартал

Кыбаарталтан хаарбах уонна саахалланар туруктаах 170 кыбартыыраттан, ол эбэтэр 2020 сыл түмүктэниэр диэри 12 дьиэттэн  дьону көһөрүөхтэрэ. Бырагыраама иккис түһүмэҕэр 166 дьиэ хабыллыбыт. Дьокуускай куорат дьаһалтатын пресс-сулууспата иһитиннэрбитинэн, 2019 сыллаахха 17-с кыбаарталга баар 12 дьиэттэн дьону көһөрбүттэр.

Өссө хаарбах туруктаах дьиэттэн дьону көһөрүү бастакы түһүмэҕэ саҕаламмытыгар  «Чжода» инвестициялыыр хампаанньа кыбартаалы көтүрэн баран, саҥа дьиэлэри тутарга бэлэмин биллэрбитэ  «хараҥаҕа тыкпыт сырдыгынан» сыдьаайбыта. Тустаах бырагыраама чэрчитинэн, Дьокуускай куорат 17-с кыбаарталыттан уопсайа 7109 кв. м. иэннээх дьиэ  олохтоохторун 2017 сыл балаҕан ыйын 1 күнүгэр диэри көһөрөр  баараҕай былааннар этиллибиттэрэ.

  «Чжода» инвестициялыыр хампаанньа Арассыыйа тутуутун сокуонунан салайтаран  үлэлиир олохтоох тэрилтэ. Саха сиринээҕи операторга (“Экотехнологии строительства “Чжода” инвестиционнай хампаанньа) 40-ча киһи үлэлиэҕэ. Кыбаартал инженернэй ситимэ (гаас, уу, уот ситимнэрэ) хантараак быһыытынан саҥаттан оҥоһуллуоҕа. Сүрүн  ситимнэри кыбаарталга диэри тардыыга үп Дьокуускай бүддьүөтүттэн көрүллүөҕэ. Оттон кыбаартал иһинээҕи инженернэй ситими «Чжода» хампаанньа бэйэтин харчытынан быһаарыаҕа. Билигин үлэлии турар инженернэй ситим саҥа кыбаарталы толору хааччыйар кыаҕа суох. Билигин манна 10 тыһ. кэриҥэ киһи олорор буоллаҕына, саҥа кыбартаалга 20 тыһ. тахса киһи олороро былааннанар. «Джода» үлэлиир тэлгэһэтигэр 175 дьиэ көтүрүллүөҕэ. Кыбаарталга икки мэндиэмэннээх 175 мас дьиэ баарыттан 17-тэ көтүрүү бырагырааматыгар хапсыбыт. Итинтэн 158 дьиэни «Чжода» хампаанньа бэйэтин үбүнэн көтүрүөҕэ.

Ол эрээри, бу үлэлэр кумааҕыга эрэ суруллан хаалбыттара. 17-с кыбаартал икки мэндиэмэннээх эргэ мас дьиэлэрэ хайдах хаанньайан турбуттарын курдук тураахтыыллар. 2016 сыл муус устар 27 күнүгэр “Чжода” үөрүүлээх быһыыга-майгыга бастакы дьиэтин сыбаайатын түһэрбитэ. Ол онон бүппүтэ. 2018 сыллаахха СӨ Бырабыыталыстыбата Кытай инвестиционнай тутуу хампаанньатын кытта дуогабарын көтүрбүтэ.

Борисовка-1 кыбаарталга малааһыннаары кэтэһэллэр

Сэтинньи бүтэһин эргин Борисовка-1 кыбаарталга хаарбах дьиэттэн көһөрүллэр дьоҥҥо уонна тулаайахтарга анаммыт 123 кыбартыыралаах саҥа дьиэ үлэҕэ киириэҕэ. Ол туһунан Дьокуускай куорат олорор дьиэ сыһыаннаһыыларыгар департамена иһитиннэрбит. “Дьиэ дьоҕус биирдии кыбартыыралардаах. 40 кыбартыыраны тулаайахтар ылыахтара, 72 кыбартыыра хаарбах дьиэттэн көһөрүллэр дьоҥҥо ананар. Бу кыбартыыралары Сайсары, 17-с кыбаартал, Киин уокуруктарыттан көһөрүллүбүт дьон ылыахтара”, -- диэн департамент дириэктэрэ Александр Новолоков  кэпсээтэ.

Хаарбах уонна саахалланар туруктаах дьиэттэн көһөрүү бырагырааматын былаана олоххо кэмигэр киирэн иһэрэ буоллар, дьон төһөлөөх үөрүө этилэрий? Уута-хаара суох, сииктээх, тымныы дьиэҕэ олорбут дьон былааннаммыт болдьоххо сабыс-саҥа, сырдык кыбартыыраларга олохсуйалларыгар эрэллээх хаалыахха.