Бэлиитикэ

Ону баара, бу кэскиллээх бырагырааманы тохтотон кэбиспиттэрэ. Онтон былырыын 2019 с. кулун тутарыгар Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Петр Гоголев «Уһук Илин уонна Забайкалье» парламентскай ассоциация мунньаҕар, РФ Бырабыыталыстыбатын оччотооҕу бэрэссэдээтэлэ Дмитрий Медведевкэ туһаайан, бу федеральнай бырагырааманы сөргүтэргэ эппитэ. Ону ылынан, 2019 с.  ахсынньытыгар РФ Уһук Илини уонна Арктиканы сайыннарыыга миниистирэ Александр Крутиков, табаны иитиини уонна аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттары өйүүр туһуттан, бу  "Арктика оҕолоро"норуоттар икки ардыларынааҕы бырайыагы сөргүтэр былааннаахтарын туһунан “Арктика: настоящее и будущее” форумҥа эппитэ.

 Ил Түмэн аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттарга уонна Арктика  дьыалаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Елена Голомарева:

--Урут "Дети Севера" диэн бырагыраама баара. А.Н. Божедонова салайара. Ол кэнниттэн бу "Арктика оҕолоро" күүскэ үлэлээбитэ. Эмиэ Саха сирэ көҕүлээн ылыныллыбыт бырагыраамата этэ. Мин  Өлөөҥҥө үөрэҕирии салаатын салайар эрдэхпинэ, 2004 сыллаахха оччотооҕу Үөрэх миниистирэ Ф.В. Габышева, 13 улуус үөрэҕин начаалынньыгын илдьэ кэлэн, ыраах Өлөөн сиригэр, эбэҥки национальнай оройуонугар, СӨ Үөрэҕин министиэристибэтин күннэрин ыыппыттара. Онно биһиги үөрэхтээһин эрэ туһунан буолбакка, Арктика оройуоннарын сайдар кэскилин туһунан ирэ-хоро кэпсэппиппит. Элбэх идиэйэ төрөөбүтэ, санаа атастаһыыта буолбута. Ол түмүгэр "Кочевая школа", "Учитель Арктики", "Дети Арктики" диэн бырайыактар үлэлээннэр, хотугу улуустарга үөрэх таһыма үрдүүрүгэр төһүү күүс буолбуттара. Мин начаалынньыктыыр кэммэр Үөрэх миниистиринэн Е.П. Жирков, Е.И. Михайлова, Ф.В. Габышева үлэлээбиттэрэ. Кинилэр биһиги идиэйэлэрбитин өйөөбүттэригэр махтанабын. Төһөлөөх элбэх "төгүрүк остуоллары", мунньахтары Арктикаҕа үөрэхтээһин, ыччаты иитии тиэмэтигэр тэрийэн ыыппыппыт буолуой? Онтубут аны өрөспүүбүлүкэ эрэ иһигэр буолбакка, норуоттар икки ардыларынааҕы таһымнаах эмиэ буолара.

 Ааспыт сылга ХНТ (ООН) хотугу норуоттарга анаммыт кэмпириэнсийэтигэр, араас дойду дьоно кэлэн, дакылаат аахпыттара. Онтон иһиттэххэ, хотугу сир дьоно ханна баҕарар кыһалҕалаахтык олороллор эбит. Маныаха бары биир түмүккэ кэлбиппит -- сайдыыны үөрэхтээһин  көмөтүнэн эрэ тарҕатар, аҕалар кыахтаахпытын билиммиппит. Кырдьыга да, үөрэхтээһини өрө тутан, биһиги табаны иитии салаатын, көс олохтоох дьону өйүүбүт, көмүскүүбүт.

  РФ Уһук Илини уонна Арктиканы сайыннарыыга министиэристибэтэ билигин "Арктика оҕолоро" бырагырааманы быһаарарга Үп министиэристибэтин кытта үлэлэһэр. Биһиги сенаторбыт, РФ Федерацияҕа Сэбиэтин федеративнай тутулга, региональнай политикаҕа, бэйэни салайыныыга уонна Хоту сир дьыалаларыгар кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччы, Арктикаҕа уонна Антарктикаҕа Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Александр Акимов, Госдума норуодунай дьокутаата Г.И. Данчикова, СӨ Парламенын бэрэссэдээтэлэ П.В. Гоголев, Ил Түмэн үөрэххэ, наукаҕа, култуураҕа, көрдөрөр-иһитин­нэрэр эйгэҕэ уонна уопсастыбаннай тэрилтэлэр дьыалаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Феодосия Габышева бу боппуруоһу тиһигин быспакка ситимнээхтик туруорсаллар, Арктика олоҕо тупсарын туһугар туруулаһаллар, онно биһиги кэмитиэппит көмө-тирэх буолар.

 Билигин мин төрөөбүт Өлөөммөр дьаарбайа сылдьабын уонна ити ыытар үлэбит көдьүүстээх эбитин манна кэлэн өссө төгүл итэҕэйдим. "Дети Арктики" бырагырааманы суруйарбытын, ырытарбытын, дьүүллэһэрбитин учууталлар билиҥҥэ диэри истиҥник саныыллар эбит.

 Билигин биһиги сис кэмитиэппит "Об экономической поддержке коренных малочисленных народов РФ" федеральнай бырагыраама дьүүллэһиитигэр көхтөөх кытта сылдьар. Ону таһынан аан бастакытын федеральнай таһымҥа аҕыйах ахсааннах хотугу норуоттар сир баайын туһаныыларын туһунан стандарты ылыналларын көҕүлээтибит. Ил Түмэн сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа баайыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьев Госдума дьокутааттарыгар  дириҥ ис хоһоонноох "төгүрүк остуолу" тэрийдэ. Бары болҕойон иһиттилэр, санааларын үллэһиннилэр, этиилэрбитин өйүүллэрин биллэрдилэр. Бу барыта биһиги Ил Түмэммит Федеральнай сокуон Арктикаҕа урбааны тэрийии туһунан ыстатыйатыгар көннөрүүлэри киллэрбитин түмүгэр ситиһилиннэ. Билигин ити докумуоннар барыта көрүүгэ сыталлар. Бигэргэттэхтэринэ, дьэ, бэрт да буолуо этэ. Федеральнай үптэн көрүллэр "Арктика оҕолоро" бырагыраама 2021-2024 сылларга үлэлээтэҕинэ, оҕолорбут бэйэлэрин төрүт тылларын үөрэтиэхтэрэ, доруобуйаларын бөҕөргөтө, курортарга  сынньаныахтара, информационнай-үөрэтэр ресурсалары толору туһанар кыахтаныахтара.