Ил Түмэҥҥэ

Муус устар 19 күнүгэр Ил Түмэн 43 уочараттаах пленарнай мунньаҕар уопсайа 58 боппуруос көрүлүннэ. Бастатан туран, Кэбээйи улууһугар Спиридон Иванову, Ленскэйгэ Константин Редькины,  Аллараа Халымаҕа Светлана Николаеваны уонна Дьокуускай куорат 41 №-дээх судебнай учаастагар Григорий Хоютановы, 59 №-дээх судебнай учаастакка Саргылана Петрованы мировой судьуйанан таллылар. Сорохторо 40-ын да туола илик эдэр дьону судьуйа үрдүк дуоһунаһыгар талыы, онно биирдии эрэ хандьыдаат баара дьокутааттар ортолоругар үгүс боппуруоһу үөскэттэ.

Ыччат 27% дойдуттан барыан баҕалааҕын биллэрбит

СӨ Конституционнай сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Петр Гоголев өрөспүүбүлүкэ конституционнай сокуоннарын билиҥҥи туругун уонна ону сайыннарыы тумус тутуллар хайысхаларын туһунан дакылаат оҥордо.

Кини эдэр ыччаты гражданскай-патриотическай тыыҥҥа, дойдуга бэриниилээх буолууга иитэргэ кэккэ кыһалҕа баарын ыйда. Холобур, эдэр дьон тас дойдуга олохсуйарын ордорор түгэнэ элбии турар. Билэрбит курдук, былырыын мобилизация тыына биллибитигэр Турцияҕа, Казахстаҥҥа о.д.а. дойдуларга дьиэ кэргэнинэн көһөн барааччы хас да төгүл эбиллибитэ.     

СӨ Ыччат дьыалатыгар уонна социальнай коммуникацияларга министиэристибэ дааннайынан, Арассыыйа эдэр дьонун үс гыммыт биирэ (30%) төрөөбүт дойдутугар бэриниилээх буолуу тыына суоҕун аһаҕастык этэр. Тоҕоостоох түгэн тосхойдоҕуна, ыччат 27% дойдуттан барыан баҕалааҕын биллэрбит, ол иһигэр 14-16 саастаах оҕолор ирээттэрэ 35% тэҥнэһэр. Маннык сыыппара киһини дьиксиннэрэр.  

Сэбиэскэй былаас үрэллибитин кэннэ уонна 2000 сылларга эдэр ыччаты дойдуга бэриниилээх буолуу тыыныгар сөптөөх иитии кыайан ыытыллыбатаҕа итинтэн көстөр. Кэнники сылларга дойдуга бэриниилээх буолуу тыынын иҥэрэргэ, ону бөҕөргөтөргө кэммиэрчэскэйэ суох тэрилтэлэр, волонтердар о.д.а. тустаах үлэни ыыталлар.

Дойдуга оҕо кыра сааһыттан бэриниилээх буола улаатарыгар сөптөөх үөрэтэр-иитэр методическай матырыйаал оҥоһуллуон наадата ыйылынна.

Аартыка конституционнай статуһа

«Аартыка сайдыытыгар, конституционнай статуһугар болҕомто ууруллуохтаах. Бу эҥээр баар омук дойдулара аан дойдуга тыҥааһыннаах балаһыанньаны күөртүүллэр.

Арассыыйа Төрүт сокуонугар Аартыка туһунан ахтыллыбат даҕаны. Арҕаа дойдулартан куттал үөскүүр кэмигэр Хотугу муустаах байҕалга дойду стратегическай национальнай интэриэһин, судаарыстыбаннай кыраныыссатын көмүскээһин РФ Төрүт сокуонунан бигэргэниэхтээх»,— диэн эттэ Петр Гоголев.

Салгыы кини үлэ боппуруостарыгар тохтоото. Арассыыйаҕа хамнас алын кээмэйэ үлэһит киһи нэһиилэ тиийинэн олоруутуттан итэҕэһэ суох буолуохтааҕын бэлиэтээтэ. 2021с. СӨ Төрүт сокуонун 18 №-дээх ыст. 1ч. көннөрүү киирбитэ. Сокуоҥҥа сурулларынан, Уһук хоту оройуонугар үлэлиир хас биирдии киһи хамнас муҥутуур алын кээмэйиттэн намыһаҕа суох хамнас аахсар бырааптаах. Онно оройуоннааҕы эбиилик уонна эбии бырыһыан ааҕыллар.

Ол аата оройуоннааҕы эбиилик кээмэйиттэн көрөн, хамнас алын кээмэйэ 40 605 - 45 478 солк. тэҥнэһэр.  Биллэн турар, ас-таҥас, туттар тэрил сыаната хас да төгүл ыараан турар кэмигэр маннык хамнаска олорор күчүмэҕэй.

Илиигэ ылар хамнас биллэрдик үрдүөхтээх

Дойду бэрэсидьиэнэ Владимир Путин 2023с. Федеральнай Мунньахха Анал этиитигэр, РФ Бырабыыталыстыбатыгар уонна Федерация субъектарыгар илиигэ ылар хамнаһы биллэрдик үрдэтиини хааччыйарга сорук туруорбута. Бу сорук салгыны сатарытар кураанах дойҕох буолбакка, уһаппакка-кэҥэппэккэ олоххо киирэн, дьон олоҕун таһымын тупсаран иһэрэ буоллар көдьүүстээх буолуо этэ.

СӨ Борокуратууратын иһитиннэриитинэн, 2022с. үлэ сыһыанын эйгэтигэр борокуруордар 5000 буруйу оҥорууну булбуттар. Ол иһигэр үлэнэн хааччыйааччылар хамнаһы, уоппуска харчытын, уоппускаҕа барарга айан уонна багааһы илдьии төлөбүрүн толуйууну, бүтэһик аахсыыны кэмигэр биэрбэтэхтэрэ биллибит. Бу кыһалҕаны быһаарарга федеральнай уонна өрөспүүбүлүкэтээҕи сокуоннары тупсарыы үлэтэ ыытыллыахтаах.

Петр Гоголев олох бары араҥатын таарыйар киэҥ хабааннаах дакылаатын истэн баран норуодунай дьокутааттар араас ыйытыктары биэрдилэр. Павел Ксенофонтов Уһук хоту таһаҕаһы тиэйэргэ федеральнай сокуоҥҥа кыһыҥҥы суол туһунан этиллибэтэҕэ дьон конституционнай быраабын кэһии буолар дуо? Кыһын Өлүөнэ эбэни дьон босхо туоруур, оттон муус барбытын кэннэ поруомҥа харчы төлүүрэ быраабы кэһии буолар дуо? Оҕо саадын баспытааталларын хамнаһын төлүүргэ конституционнай быраабы кэһии баар дуо? — диэн ыйыталаста.   

Уһук хоту таһаҕаһы тиэйэргэ федеральнай сокуон барыла көрүллэр, Ил Түмэн этиилэрин Государственнай Думаҕа ыытта. Павел Ксенофонтов ыйытыгар конституционнай быраабы кэһии суоҕа этилиннэ. Петр Гоголев баспытааталлар хамнастара көрүллэ илигин, учуутал уонна педагогическай үлэһит  тус-туһунан өйдөбүллээҕин бэлиэтээтэ.

Ыстараабы кыайан төлөөбөккө бэйэтигэр тиийиммит

Михаил Эверстов Уус Алдан олохтооҕо аҕыйах кээчэрэ хаптаран баран 10 мөл. солк. ыстарааптаммытын, ол кэннэ бэйэтигэр тиийинэн олохтон туораабытын санатта. Сокуон боростуой дьоҥҥо кытаанах. Онон федеральнай сокуоҥҥа көннөрүү киллэрэр уолдьаспытын ыйда.

Ону таһынан, 2021 с. Саҥа дьыл иннинэ дьэллик ыттар Ипподром тиэргэнигэр Сардаана Слепцоваҕа саба түһэн, сырдык тыынын быспыттарын үрдүнэн, сокуон ыттары өлөрөрү боборун бэлиэтээтэ.

Кини Федеральнай сокуоҥҥа көннөрүү киллэрэргэ Петр Гоголев СӨ Конституционнай сэбиэтин аатыттан эспиэр быһыытынан үлэлэһэригэр ыҥырда.

Виктор Губарев Арассыыйаҕа баар 10% баай дьон дойду 80% национальнай баайын бас билэллэрэ сөбө суоҕун эттэ. 160 000 киһи  нэһиилэ тиийинэн олоруу кээмэйиттэн намыһах дохуоттаахтар (ыйга 26 000 солк. кыра). Боростуой дьон интэриэһин көмүскээн, КПРФ фракцията Государственнай Думаҕа Төрүт сокуоҥҥа 106 көннөрүү киллэрбит.

«Сир баайа хас биирдии киһиэхэ көдьүүһү аҕалыахтаах, Арассыыйа бырамыысыланнаһын 65% омук хапытаала бас билэр. Минеральнай-сырьевой баазаны национальнай бас билиигэ киллэрэр кэм кэллэ.

«Полюс Алдан» АУо 2023с. үлэһиттэр симиэнэнэн үлэлиир кыраапыктарын таһаарбыт. Баахтабай ньыманан үлэлиир дьон икки ый үлэлииллэр, онтон үһүс ыйыгар ханна да барбакка онно олорон биир ый сынньаналлар. Бу бирикээс үлэһит быраабын кэһэр, итинник сөбө суох дьаһал тохтуохтаах», — диэтэ Виктор Губарев.

Конституционнай сэбиэт үбүлээһинэ 38,5 мөл. солк.  

Антонина Григорьева өрөспүүбүлүкэ Конституционнай сэбиэтин үбүлээһин сылга 38,5 мөл. солк. тиийэрин, оттон атын эрэгийиэннэргэ, холобур, Башкортостаҥҥа 18,5 мөл. солк. тэҥнэһэрин иһитиннэрдэ. СӨ Конституционнай сэбиэтигэр икки солбуйааччы уонна тоҕус сүбэһиттэр баалларын тухары кинилэр туһалаах үлэлэрэ тоҕо эрэ көстүбэтин эбэн эттэ.  Ааҕан таһаардахха, уонтан тахса киһи ыйдааҕы хамнаһын мөлүйүөнүнэн ылар, оттон боростуой дьон 45000 солк. нэһиилэ тиийинэн олороллор.

Михаил Эверстов сир баайа, бастатан туран, күндү таас, гаас, ньиэп хостонор сиригэр олорор нэһилиэнньэҕэ туһаны аҕалыахтааҕын, итиниэхэ КПРФ көрүүтүн кытта сөбүлэһэрин биллэрдэ.

«АЛРОСА» хампаанньа Бүлүү эбэни сүһүрдэн, балыгын өлөрөн баран төһө суумалаах ыстараабы төлөөтө? Аҕыйах тыһыынча солкуобай туһуттан күн бүгүҥҥэ диэри сууттаһа сылдьар. Оттон Уус Алдан олохтооҕо көҥүллэммэт балыгы хаптарбытын иһин 100 мөл. солк. иэскэ баайыллан, бэйэтигэр тиийиммитэ.

Онон федеральнай сокуоҥҥа сөптөөх көннөрүү киириэн наада. Сокуон дьон туһугар үлэлиэхтээх», — диэн санаатын үллэһиннэ Михаил Эверстов.