Все новости

Быыстапкаҕа Ил Түмэн дьокутаата Ф.В.Габышева, Ил Дархан, Бырабыыталыстыба дьыалаларын салайааччы И.В.Лазарев, Үөһээ Бүлүүттэн музей үлэһитэ П.А.Сыбахов сырыттылар, тыл эттилэр.

Биир дойдулаахпыт, ырыаһыт Ариан Егоров сөҥ куолаһынан сахалыы ыллаата. ССРС норуодунай артыыһа Анегина Ильина, саха норуодунай суруйааччыта Семен Руфов оҕолоро уо.д.а. бааллар.

Исидор Бараховтан саҕалаан, билиҥҥи кэмҥэ диэри араас матырыйааллар, экспонаттар көрдөрүллүбүттэр.
Ил Дархан Айсен Николаев мэтириэтин казахтар көбүөр оҥорбуттар эбит.

Олох илэ бэйэтинэн олорор. Өссө худуоһунньук Михаил Захаров Айсен Сергеевич Николаев сахалыы таҥастаах хонуу устун, дэйбиирин туппутунан, эрэллээхтик хааман иһэрин уруһуйдаабыт. Тэйиччи сэргэ көстөр. Бэртээхэй хартыыналар.

Исидор Барахов тус мала, тэриэлкэтэ бааллар. Билигин саныыбын ээ, хайдахтаах курдук эдэркээн, сүүрбэлэрин эрэ ааспыт уолаттар Максим Аммосов, Платон Ойуунускай, Исидор Барахов олох харса суох дойдуларын сайдыытын түстээбиттэрий диэн. Билигин итиччэ саастаах дьону өссө да эдэрдэр диибит, ньырамсытабыт, эппиэттээх үлэни биэрэртэн туттунар курдукпут.
Исидор Никифорович Бараховынан үөһээ бүлүүлэр киэн туттабыт. Сахалар дьолбутугар экэнэмиис үөрэхтээх буолан, оччотооҕу эдэр өрөспүүбүлүкэ олоҕун укулаатын оҥорбут, түстээбит, туохха да тэҥнэммэт үтүөлээх киһи. Оччолорго туох да бэлэм, холобур оҥостуох, үтүктүөх аналог суоҕа. Барытын саҥаттан толкуйдааһын, урукку былаас уурайдаҕа дии. Дьэ, ону бу уолаттар өркөн өйдөрүнэн тобулан, олох кыахтаахтык дьаһайбыттара киһини сөхтөрөр. Дойду киин салалтатыгар тиийэ автономияны туруорсубуттара. Автономияны ылыы саха норуотугар или- эйэни аҕалбыта, утары турааччы күүстэр, конфедералистар сааларын-саадахтарын ууран, сэбиэскэй былааска бэриммиттэрэ. Дьиҥинэн, оччотооҕуга, Сталин саҕана, сэбиэскэй былааска автономнай өрөспүүбүлүкэлэр эрэ бааллара. Кэлин союзнай өрөспүүбүлүкэлэр үөскээбиттэрэ. Мин саныахпар, улуу дьоммутун репрессиялаан, өлөрбөтөхтөрө буоллар, кэм үрдүк союзнай да статуһу ыларга дьулуһуох, туруулаһыах этилэр.
Кэлин 90-с сылларга бастакы Президент Михаил Ефимович Николаев саҕана Саха ССР буола сылдьыбыттаахпыт. Ити дьаһаныытынан, төһө да уһаабатар, Михаил Ефимович улуу убайдарын, саха норуотун санаабыт санааларын, баҕарбыт баҕаларын, турууласпыт соруктарын толорон турар. Ол иһин норуот киниэхэ махталлаахтык сыһыаннаһар.
Исидор Барахов табаарыстарыттан уратыта -- баай киһи уола. Эппиккэ дылы, тот оҕото дохсун, баай оҕото бардам, санаатын күүһэ баһырхай буоллаҕа, кулут хаана суох. Ол да иһин өрөспүүбүлүкэбит ыарахан кэмигэр, кыһыл террор бүрүүкээн, саханы эһэр суол турбутугар, харса суох биир түүн иһигэр үс улахан салайааччыны, билиҥҥи тиэрмининэн Москубаттан анаммыт варягтары, хаайталаан кэбиһэр. Ол кэмҥэ Максим Аммосов соҕуруу сылдьара, Платон Ойуунускайы былаастан туораппыт кэмнэрэ этэ. Ону кини Байкаловы, Широких- Полянскайы бэйэтин диэки тардан кыайбыта. Аатырбыт историк Е.Е.Алексеев этэринэн, бары да улахан дуоһунастаах, Саха Сирин аҥаардастыы баһылаан, салайан олорбут дьон. Георгий Иванович Лебедев - Саха Сирин Губбюротун сэкирэтээрэ, Алексей Георгиевич Козлов - Реввоентрибунал, Саха губерниятын сэбилэниилээх күүстэрин штабын начаалынньыга, Агеев - ГПУ Саха Сиринээҕи бэрэстэбиитэлэ, кэлин НКВД дэммитэ. Бары үөһэттэн анаммыт дьон. Итинник улахан дуоһунастаах "силовиктары" хаайар улахан кутталлаах дьыала этэ. Бэйэлэрэ түбэһэн ытыллыахтарын сөбө. Исидор Барахов кулут хаана суоҕа быһаардаҕа диибин. Санаан көрүҥүтүүй, кэлиҥҥи дуоһунастарынан: Обком 1 сэкирэтээринэн, МВД, КГБ салайааччыларын хаайар харса суох баһырхай санаалаах дьон кэлин бааллара дуу?! Саарбах ээ, "кэмэ оннук диэххэ" сөп этэ да, туох да диэбит иһин, хорсун быһыы. Итинниги туойан эрдэхтэрэ ''Безумству храбрых поем мы песню'' диэн. Бараховтаах саха норуотун өлөр өлүүттэн быыһаабыттара. Лебедев РКП (б) Киин Кэмитиэтин Сибиирдээҕи бюротугар телеграмма ыыппыта биллэр. Онно ''Олохтоох нэһилиэнньэни бүтүннүү кырган эрэ кэбистэххэ, үрүҥ бандьыыттары кыайар кыахтаахпыт'' дэниллибит. Сэбилэниилээх күүстэр хамандыырдара Козлов "Бандьыыттар ылбыт сэлиэнньэлэригэр хас бэһис саханы ытыалаан иһиҥ" диэн бирикээс биэрбит. 1922 с. кулун тутар 6 күнүгэр Төхтүр аннынан Нестор Каландрашвилины штабын кытта тоһуурга түбэһиннэрэн өлөрүү кэннэ, балаһыанньа сытыырхайбыта. Кыһыл террор саҕаламмыта. Итинник саха норуотугар ыар быһыы бүрүүкээбитигэр Исидор Барахов курдук эр санаалаах киһилээх буолан быыһаммыппыт...
Быыстапканы салгыы көрөн бардахха, араас кэмҥэ оройуоҥҥа үлэ- хамнас, оччолорго үлэлээбит дьон, оройуонтан тахсыбыт учуонайдар, суруйааччылар, артыыстар, спортсменнар норуот хаһаайыстыбатын араас салааларыгар үлэлээбит чулуу дьоммут туһунан кэпсиир экспонаттар. Учууталым, Аҕа дойду сэриитин кыттыылааҕа, бойобуой офицер, гвардия лейтенана Василий Саввич Ксенофонтов толору байыаннай мундира баар.

Олоҥхоһут, сэрии кыттыылааҕа, Ил Дархан эһэтэ Андрей Титович Титаровка аналлаах истиэндэ баар. Онно кини былыргы кымньыыта, ''Сталинград куораты ылсыбытым'' ахтыыта, кини туһунан өйдөбүнньүк кинигэ ууруллубуттар.

ССРС норуодунай артыыската Анегина Егоровна Ильинаҕа, саха норуодунай артыыската Мария Евсеевна Николаеваҕа аналлаах быыстапка витриналара көрдөрүүгэ турбуттар. Николай Якутскай орденнара, хомуһа, аар- саарга аатырбыт ''Төлкө'' романа,

Сэмэн Руфов саахымата, Петр Тобуроков ачыкыта, Николай Габышев сайыҥҥы бэргэһэтэ, пластинката, сүүрүк Сардаана Трофимова мэтээллэрэ, кубоктара, Увар Тимофеев спортивнай кыайыыларын бэлиэлэрэ -- барыта түмүллүбүт.

Үөһээ Бүлүүтээҕи Олоҥхо театрын худуоһунньуга Майя Васильевна Саввина эскизтэрэ. Хаартыскатын көрдөххө, эдэркээн кэрэ бэйэлээх саха кыыһын талаанын сөҕө көрдүм. ''Олоҥхо алыптаах туоната'' улахан паннону Потапова Ирина Васильевна салайааччылаах кэлэктиип араас ньыманан тигэн оҥорбута -- олох сиэдэрэй оҥоһуу.

Ити курдук, араас үлэлэр, экспонаттар элбэхтэр. Ол иһигэр мин эдьиийим Зоя Багынанова маллара: хара баархат сахалыы орнаменнаах көстүүмэ, маҥан дьиктилээхэй былаачыйата ( Анегина Ильина кыыһа Саха театрын худуоһунньуга Дария Дмитриева эскиһинэн тикпиттэрэ). Ийэбит тикпит таба тыһа холуоһата. Төһөлөөх тымныы айаҥҥа, гастрольга эдьиийбин абыраабыта буолуой?! ''Чужая'' киинэҕэ уһуллубут удаҕан бэлиэлэрэ, киэргэллэрэ, РФ Президенэ В.В.Путин Грамотатын сэргэ билиҥҥи кэм биир тарбахха баттанар поэта, быраас идэлээх Мария Алексеева-Арылы Дуйдаах эдьиийбэр анаан суруйбут ''Артыыска'' хоһооно кэккэлэспит.

Дьэ, ити курдук Саха Өрөспүүбүлүкэтин 100 сыллаах сайдыытын биир улуус экспонатынан көрдөрөр Е.Ярославскай аатынан музей биир бэртээхэй быыстапката аһылынна, биир ый үлэлиэхтээх. Ону көрөргө дьулуһуҥ диэн ыҥырабын. Түгэнинэн туһанан, музей үлэһиттэригэр айымньылаах үлэлэрин иһин барҕа махтал тылларын этэбин.

Мария Неймохова.

07.2022 с.