Общество

                    Үтүөкэн ыал

Алаһа дьиэ амарах ийэтэ Тамара Афанасьевна Петрова быйыл 60 сааһын туолар үбүлүөйдээх сааһа. Кини 1962 сыл томороон тымныы оройугар, тохсунньу 3 күнүгэр, Горнай Дьиикимдэтигэр күн сирин көрбүт. Элбэх оҕолоох дьиэ кэргэн кыыһа үлэҕэ миккиллэн, сайынын оттоон, күһүнүн отонноон, дьиэ ис-тас үлэтигэр сыстаҕас буола улааппыт.

1980 сыллаахха Бэрдьигэстээх оскуолатын бүтэрээт, Өктөмнөөҕү СПТУ-га оҕуруот аһын олордооччу идэтигэр уһуйуллубут. 1985 сыллаахха олоҕун аргыһын Николай Егоровиһы көрсөн ыал буолар. Ити сылтан төрөөбүт нэһилиэгин орто оскуолатыгар поварынан үлэлээн саҕалаабыт. 2004 сылтан тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар көһөн, осеменатор буолар.

Петровтар бур-буруо таһааран, үс оҕону күн сирин көрдөрбүттэр. Билигин кинилэр номнуо бэйэлэрэ ыал ийэлэрэ, аҕалара. Улахан кыыс Мария  ангылычаан тылын учууталын уонна экэнэмиис идэтин баһылаабыта. Иккис кыыс Наталья медучилищены бүтэрэн, билигин балыыһаҕа үлэлии сылдьар.  Уоллара Анатолий ОДьКХ хочуолунайыгар оператордыыр.

Үлэнэн иитэбит

--Тыа сиригэр сүөһүтэ суох сатаммаккын. Оҕолору үүтүнэн, сүөгэйинэн күндүлээн, кыһын устата экология өттүнэн ыраас, иҥэмтэлээх эти-аһы сиибит. Билигин алта ыанар, сэттэ кыра субай сүөһүлээхпит. Сайын аайы оҕолорбутун кытта оттуубут. ДТ тыраахтарбытынан. Сорох сирдэрин илиинэн охсобут, мунньабыт. Сааскыттан саҕалаан, ньирэйдэр кэлэллэрин дьиэ кэргэнинэн күүтэбит. Саҥа олох саҕаланара хаһан баҕарар үөрүүлээх түгэн буоллаҕа эбээт. Ынаҕыҥ даҕаны олус өйдөөх кыыл ээ. Дьиэтин далын, бэйэтин дьонун эндэппэккэ билэр. Оҕолорго даҕаны олыс сыстаҕастар, сымнаҕастар.

Сайын аайы оҕуруот үүннэрэбит. Оҕурсу, помидор, сибэкки арааһа сыл ахсын олордуллар. Билигин арассаада таһаарыы саҕаланна. Ол эрэн үксүн тэпилииссэҕэ сиэмэнэн быраҕабын. Оҕолор даҕаны үлэлииргэ уһуйуллаллар, харыстабыллаахтык сыһыаннаһа, дьып-дьап дьаһана үөрэнэллэр, -- диир Тамара Афанасьевна.

--Биһиги сайын убайдыы-бырааттыы суруйааччылар Семен уонна Софрон Даниловтар төрөөбүт сирдэригэр, Бор алааһыгар, дьоммутугар көмөлөһөн оттоһобут уонна сир астыыбыт. Хаптаҕас, дьэдьэн хомуйабыт, -- диэн чаҕылыччы көрбүт Николина Коротова кэпсээни ситэрэн биэрэр.

Өссө да иитэр санаалаахпыт

Петровтарга билигин 8 оҕо баар. Түөрт улахаттар номнуо устудьуоннар, бэйэлэрин киэнэ үлэһиттэр.

Аан бастаан 2007 с. Егор Цыдендамбаев уонна Аурика Петрова диэн бииргэ төрөөбүт оҕолору ылбыттар. Тамаралаах Петр уйан дууһаларын кырачааннар эрэнэрдии дуу, эрэйэрдии дуу көрбүт харахтара долгуппут. Булгуччу ыларга быһаарыммыттар.

Онтон ыла ийэ, аҕа тапталыгар наадыйар оҕолору, ардыгар дьон, ардыгар социальнай харалта көрдөһүүлэринэн, бэйэлэрин сылаас эйгэлэригэр киллэрэн испиттэр. 2013 сыллаахха кинилэргэ “Приемная семья” диэн ааты иҥэрбиттэрэ -- дьулуурдаах үлэлэрин туоһута буолар.

Маҥнайгы оҕолору аҕынахха, улахан уол Егор Цыдендамбаев 1997 сыллаах төрүөх. Киниттэн икки сыл кыра балта Аурика билигин 23 сааһа. Олох араас моһоллорун көрсөн, 2007 сыллаахха манна кэлбиттэр. Тута бэйэлэрин оҕолорун курдук ылыммыттар, үөрэтэн-такайан, уол билигин Аартыкатааҕы агротехнологическай университекка (АГАТУ) үөрэнэр. Кыыс учуутал идэтигэр 4-с куурус устудьуоҥката.

Арыый кэлин кэлбит Александр Осипов 21 сааһа. Кинини Петровтар 2014 сыллаахха Мэҥэ Хаҥалас улууһугар баар оҕо дьиэтиттэн ылбыттар. Билигин уол суол-иис хаһаайыстыбатын техникумугар 3 кууруска үөрэнэр.

Андрей Васильев 2003 сыллаах төрүөх, быйыл 19 сааһын туолбут.  Чурапчы аграрнай-техническэй колледжыгар үөрэнэр.

--Улахан оҕолор биһигэттэн тэйбэттэр, каникул ахсын кэлэн бараллар, кыралары үөрэтэллэр. Бары олус иллээхтэр. Өссө даҕаны ыарахан балаһыанньаҕа түбэспит оҕолорго көмөлөһөр санаалаахпыт.

Биһиэннэрэ буоллаҕа дии!

Билигин Петровтар көрөр оҕолоро оскуола уонна дьыссаат саастаахтар. “Хантан ылбыккытый?” – диэбиппэр, Тамара Афанасьевна атыҥырыы иһиттэ, мух-мах барда уонна: «Биһиэттэрэ буоллаҕа дии”, -- диэн хардара.

Артем Калугин ахсыс, Артем Васильев сэттис, Николина Коротова төрдүс, Аня Захарова бэһис, Анисия Петрова үһүс кылааска үөрэнэллэр.

Биир дьиэ кэргэнтэн үс оҕо иитиллэр: Егор (2013 с.т), Дайаана (2016 с.т.), Николай (2018 с.т.). Кинилэр бары былырыын балаҕан ыйыгар дьиэ кэргэн чилиэннэрэ буолбуттар.

Артем Васильев, Николина Коротова уонна устудьуоннуу барбыт Андрей Васильев эмиэ бииргэ төрөөбүт оҕолор. Итиэннэ Егор Цыдендамбаев  уонна Аурика Петрова туһунан кэпсээбитим.

Арыгы содула

Тамара Афнасьевнаттан оҕолор тоҕо оҕо дьиэтигэр тиийбит төрүөттэрин ыйыттым. Онуоха, киһи хомойуох, үксэ арыгы содула эбит. Төрөппүт бырааптара быһыллыбыт, сорохтор өлөн-сүтэн да хаалбыттар.  Биир кырачааны отой даҕаны ийэтэ төрөөт, балыыһаҕа хаалларбыт. Онуоха түөрт ый сыппытын кэннэ, опека уорганнара бииргэ төрөөбүттэрэ иитиллэр дьиэ кэргэннэригэр тиксэрэн биэрбиттэр.

Биир дьиэ кэргэн оҕолоро ийэлэрэ, аҕалара тыыннаахтар эрээри, оҕолоругар биллибэттэр. Аҕалара хаайыыга киирбитэ иһиллэр.

Дьиҥэ, Тамара Афанасьевна оҕолору чугас аймахтара, баҕар, төрөппүттэрэ өйдөрүн-төйдөрүн булунан билсиэхтэрэ диэн, кыра да буоллар, эрэл кыымнаах. Ол эрээри бириэмэ баран иһэр, оҕолор улааталлар, ол тухары ким да кинилэри ирдэспэт... Арай Намтан эбэлэрэ суруйса сылдьыбыт. Билигин орто дойдуттан туораан, атын аймахтар наадыйбаттара чуолкай.

Биир ыал оҕолорун дьоно биллэ сылдьыбыттар. “Көннүбүт” диэн, суутунан бырааптарын сөргүтэн, оҕолору ылан баран, соннук төттөрү эргэ харыыталарыгар түспүттэр. Оҕолор иккистээн төннөн кэлбиттэр. Төһөлөөх охсууну ылбыттара буолуой? Иитэр да ийэ сүрэҕэ айманнаҕа. Бастаан төрөппүт быраабын быһалларыгар кырачаан кыыс 4 эрэ ыйдаах эбит. Билигин билсэ сатыыр үһү. Эмиэ быраабын сууттаһа сатыы сылдьарын эттилэр. Нэдиэлэҕэ биирдэ оҕолорун кытары төлөпүөнүнэн кэпсэтэр эбит.

Сунтаартан кэлбит оҕолор аҕалара дөрүн-дөрүн эрийэн билсиһэ сатыыр эбит.

“Мин оҕо дьоннорун, аймахтарын кытары билсэллэрин утарбаппын. Киһи силиһин-мутугун билиэхтээх даҕаны буоллаҕа дии. Төттөрүтүн дьонноро наадыйбаттарыттан хомойобун», - диир.

Оҕолор биир дьиэ кэргэн курдук буолбуттар

Оҕолор араас дьылҕалаахтар, кырачаан олохторугар арааһы көрөөхтөөбүттэр. Ол эрээри Петровтарга кинилэр ол кыһалҕаларын умналлар, үөрэ-көтө сылдьаллар. Тэҥҥэ тутуллан, бэйэ-бэйэҕэ көмөлөһөн, бииргэ оонньоон, уруок ааҕан, талааннарын сайыннаран, куруһуоктарга сылдьан, дьиэ ис-тас үлэтин үллэстэн толороллор.  

“Оҕо-оҕо курдук мөккүһүү биирдэ эмэ тахсар эрээри, охсуһуу, ардырҕаһыы диэн суох. Улахан оҕолор даҕаны бэрээдэккэ үөрэтэллэр-такайаллар. Устудьуоннарым кэлэн көмө буолаллар. Уруокка тугу билбиттэрин чэйдии олорон кэпсээн, бэйэ-бэйэлэрин билиилэрин кэҥэтэллэр, сонуннарын үллэстэллэр. Үөрэхтэригэр бары ситиһэллэр. Кэлэктиипкэ, кылааска тута киирбиттэрэ, эйэлээхтэр. Биһиги эмиэ хас биирдиилэрин ийэлии, аҕалыы аһынабыт. Онон күүскэ буойбаппыт, эгэ, таһыйыахпыт үһү дуо? Кырдьык, хараактардара, майгылара араас. Ол эрэн барытын өйдүүллэр, бэйэ-бэйэлэриттэн үөрэнэллэр. Былыргылар этэллэринии, оҕо оҕоттон үөрэнэн киһи хара буолар», - диэн, -- Тамара Афанасьевна симиктик кэпсиир.

Бу кылгас кэпсэтиибит тухары Тамара Афанасьевна иитэр оҕолорун туора оҕо курдук кэпсээбэтэ. Барыларын “миэннэрэ” диир. Маннык үтүө санаалаах далбар хотун, амарах аҕа бу улаатан эрэр оҕолорго кэрэ кэскиллэрин түстээбиттэрэ саарбахтаммат.

Матырыйаалбыт бу тахсаары турдаҕына, үтүө сурах туттубут. Бу күннэргэ Тамара Афанасьевнаҕа "Дьиэ кэргэн политикатыгар кылаатын иһин" түөскэ кэтиллэр знак туттардылар. Амарах санаалаах ийэлэрбит куруук да5аны бочуоттана турдуннар!