Общество

Сокуоҥҥа уларыйыылар

Массыынаҕа сыана үрдээһинин биир улахан төрүөтүнэн, дойду Бырабыыталыстыбатын уурааҕынан, Арассыыйатааҕы таможняны аһарарга, ирдэбил быһыытынан көрүллэр бары нолуоктар булгуччу төлөнүүлэрэ буолар.

Ол курдук, саҥа массыынаны Таможня сойууһун дойдуларын нөҥүө киллэрэр буоллахха, 306 тыһ. солк. хаттаан туһаҕа таһаарыы (утилизация) төлөбүрэ  ирдэнэр буолла, кыраныысса таһыттан массыыналары аҕалар араас ньымалар тохтоотулар.

Сыныктааччылар (эспиэрдэр) сыл саҕаланыыта сыаналаабыттарынан, дойдуга кыраныысса таһыттан киллэриллэр ханнык баҕарар мааркалаах массыына барыта кэриэтэ 30% үрдүөҕэ диэбиттэрэ. Билигин РФ Бырамыысыланнаска уонна атыыга-эргиэҥҥэ министиэристибэтэ Федеральнай таможня сулууспатын дааннайдарыгар олоҕуран, массыына мааркатыттан көрөн таможня сыанатын испииһэгин оҥорор. Бу испииһэги аһаҕастык бэчээккэ таһаарыахтара уонна  кыбаартал ахсын  биирдэ саҥардан иһиэхтэрэ диэн Autonews.ru. суруйар.

Онон, холобур, Кытайга Li 9 кроссовер 5 мөл. солк. кэриҥэ сыаналаах, оттон Арассыыйаҕа 7 мөл. солк. тахса суумаҕа атыыланар. Арассыыйаҕа бу массыынаны үлэлэтэргэ бары булгуччулаах хомуурдары төлөөн туран, омук массыынатын сыаната 7,8 мөл. солк. тиийиэҕэ.

Былырыын атырдьах ыйын 9 күнүттэн Дьоппуоньуйаттан Арассыыйаҕа массыына экспортыгар саҥа быраабыла олохтонно, ол курдук 1,9 л. кээмэйдээх мотуордаах массыыналары, электромобиллары, гибридтэри, вэннэри уонна таһаҕаһы тиэйэр массыыналары биһиэхэ киллэрэн атыылыырын тохтоппута. Маны таһынан Дьоппуонуйа бырабыыталыстыбата Арассыыйаҕа 758 бородууксуйа арааһын атыылыыры бобор испииһэктээх, ол иһигэр сиэмэн, гиипсэ, хиимийэ бырамыысыланнаһын бородууксуйата, яхталар, успуорт суудуналара уо.д.а. киирбиттэр.

Арассыыйаҕа уҥа урууллаах 4 мөл. тахса массыына бэлиэтэммит. Онтон үс гыммыт биирэ Уһук Илиҥҥэ сүүрэр, ол иһигэр Саха Сиригэр. Ааспыт сыл от ыйын ортотуттан, сааҥсыйа биллэриллээтин кытта, массыына сыаната улаата түспүтэ бэлиэтэнэр.

Аналитиктар сылыктыыллар

Мантан да сиэттэрэн, тимир көлөҕө сыана үрдээһинэ дойду үрдүнэн баар көстүү. Аналитиктар саҥа уонна биир сылга диэри сүүрдүллүбүт массыына орто сыаната үрдээбитин хас да биричиинэни кытары ситимнииллэр.

Аҥаардас ааспыт сыл устата саҥа массыына орто сыаната 17,3% үрдээн, 3,7 мөл. солк тэҥнэспит диэн «Авто.ру Оценка» аналитиктара быһаарбыттар. Сүүрдүллүбүт массыына 2023 сыл бүтүүтүгэр ортотунан 2,2 мөл. солк. тахсыбыт, бу сыл саҕаланыаҕыттан 28% үрдүк. Ордук саҥа  Kia Seltos, Kia K5, Kia Soul, сүүрдүллүбүттэргэ — Kia Rio, Hyundai Solaris, Volkswagen Jetta сыаналара  өрө тахсыбыт. Дойду биэс эрэгийиэнигэр массыына сыанатын үрдээһинэ 80% куоһарбыт. Саамай үрдүк сыана тахсыыта Ставропольскай кыраайга баара бэлиэтэммит - 129%.

Сыана сорох мааркаларга түспүт. Ол курдук, Mercedes-Maybach S-кылааска, Changan UNI-K, УАЗ Patriot. Үс эрэгийиэҥҥэ сыана кыратык халбаҥнаабыт. Ол курдук, Санкт-Петербургка (2,5%), Москубаҕа (3%) уонна Татарстааҥҥа (5%). Икки эрэгийиэҥҥэ саҥа массыыналарга сыана уопсай көрдөрүүтэ түспүт: Ивановскай уобаласка 9,2%, ол эбэтэр  3,26 мөл солкуобайга диэри, Волгоградскай уобаласка 4% түһэн, 3,1 мөл солкуобайга тэҥнэспит.

Оттон сүүрдүллэ сылдьыбыт массыыналарга сыана биллэ улааппыт. Холобур, Чечняҕа 57% эбиллэн 1,47 мөл.солк. тиийэ улааппыт. Тверь уонна Туула уобаластарыгар  сыана 1,33 мөл. солк. (51%) уонна 1,92 мөл. солк. (48,5%) диэри үрдээбит. 47% үрдээһин Пензенскэй уобаласка (1,28 мөл. солк.), Чувашияҕа  (1,26 мөл солк) уонна Удмуртияҕа  (1,13 мөл солк) бэлиэтэммит. Ырыынак орто көрдөрүүтүттэн намыһах сыананы «Авто.ру Оценка» аналитиктара Татарстааҥҥа, Самарскай уобаласка бэлиэтээбиттэр.

Атыылаһыыны көрдөххө, 2022 сылга 626 тыһыынча 281 тимир көлө атыыламмыт. Бу 2021 сыл көрдөрүүтүттэн 58,7% кыра. Бу аныгы кэмҥэ саамай намыһах көрдөрүү буолбут. Ол курдук, бүтэһик 15 сыл устата сыллааҕы массыына атыыта 1, 5 мөлүйүөнтэн намтаабат эбит. Саамай элбэх атыылаһыы 2012 сыллаахха бэлиэтэммит: 2,9 мөл. легковой уонна кэмиэрчэскэй. 2023 сыл түмүгүнэн 1 мөл. омук массыынатыттан элбэх атыыламмыт, оттон быйыл, аналитиктар сабаҕалааһыннарынан, атыы 500 тыһыынчанан элбэх буолуо.

Сахабыт Сиригэр

Бүгүҥү күҥҥэ Дьокуускай куоракка 120 тыһыынча легковой массыына баара бэлиэтэммит. Куорат тырааныспарын систиэмэтэ бачча ахсааҥҥа оросчуоттамматах буолан, сарсыарда киэһэ “пробкалар” баар буолуулара кими даҕаны соһуппат. Куоракка гараас ортотунан 2,5 мөл. солк. атыыланар, куортамныырга 15 тыһ. солк.  кыраны булар уустук. Онон кэлин сылларга портативнай “Наташа” гарааһы хамаҕатык туһаналлар. Оттон оттук сыаната кыбаартал аайы үрдээн, дьону “соһуппат” да буолан эрэр. Бу ыарахаттары аахсыбакка дьон массыына атыылаһара аҕыйаабат.  

Массыынаны үксүн Владивосток куораттан атыылаһаллар, Арассыыйаҕа, Дьоппуоньуйаҕа, Кытайга, Кэриэйэҕэ оҥоһуллубуттары ордороллор эбит. Владивостоктан массыыналары дьон бэйэтэ, эбэтэр өҥө оҥорооччулар нөҥүө ылар. Маныаха Дьокуускайтан сөмөлүөтүнэн тиийэллэр, оттон Владивостоктан массыынанан айанныыллар.

Саппаас чаастары булар билиҥҥитэ чэпчэки. Оттон аатырар “американецтары” дьон мээнэ атыыласпат, саппаас чааһын булар, тиэхиньиичэскэй көрдөрүүтүн ыытар уустуктааҕын бэлиэтииллэр.

Ырыынакка

Сыананы билсээри Докуускай куорат автоырыынагар бара сырыттым. Таһырдьа турар парковка тобус толору массыына курдук эрээри, атыылаһааччы ахсааннаах. Атыылааччылар бэлиэтииллэринэн, дьон массыына туругун, сыанатын бастаан утаа төлөпүөн сыһыарыыларынан билсэр, атыы дуогабарын түһэрсиигэ эрэ ырыынакка кэлэр буолбуттар. Ордук хамаҕатык ДРОМ, Юла, Доска ЯКТ сыһыарыыларынан туһаналлар дииллэр. Сыана араас: сүүрдүллэ сылдьыбыт кыра омук масссыынатын 500 тыһ.солк. булуохха сөп. Сыаналаах массыынаны баҕарар буоллахха, араас джиптэр эмиэ бааллар. Орто сыаналара 2,5 мөл. солк. Холобур, бэнсиининэн сүүрэр, автомат коробкалах TOYOTA RAV4 сыаната 2 мөл. 890 тыһ. солк.

Атыылыырга, атыылаһарга көмө буолар менеджер кыргыттар миэстэтигэр автокирэдьиит оҥорон биэрэбит дэһэллэр. Онон Дьокуускайга массыына атыылаһыан баҕалаахтар ырыынактан кэлэн талыахтарын, көрүөхтэрин сөп эбит.

 Атыылаһааччылар санаалара

Бу күннэргэ Дьокуускай куорат олохтооҕо Туйаара массыына атыылаһаары сүүрэ сылдьар. Тимир көлөнү төлөпүөн сыһыарыыларынан көрдүүр, сыаналарын, туруктарын үөрэтэр. Сыана биллэ тахсыбыт диир. Холобур, кини баҕарар, сөбүлүү көрбүт Toyota Raktis массыыната былырыын 600 - 700 тыһ.солк. турар буоллаҕына, билигин оннук сыанаҕа суох, ортотунан 1 мөл.солк., эбэтэр онтон тахса буолбут диир.

“Массыынаны сүүрдүү олус ороскуоттаах буолан иһэр. Бэнсиинин, өрөмүөнүн, саппаас чаастарын аахпатахха, сокуон хараҕынан кытары барыта кытаатар. Быраабы ыларга сыана үрдээбит. Мин хас да сыллааҕыта 25 тыһ.солк. үөрэммитим, быйыл автооскуола сыаната саамай чэпчээбитэ 35 тыһ., сорох сиргэ 50-тан тахса тыһ. солк. Бу массыына уруулугар олорон ыытар бириэмэҕиттэн, автооскуолаҥ ханна баарыттан кытта тутулуктаах.

Барытын суоттаан-учуоттаан туран толкуйдаатахха, кыра кыһалҕалаах киһи массыына ылыныан кэриэтэ, такси, оптуобус өҥөтүнэн туһанныан сөп дии”, - диир.

Иккис сэһэргэһээччим Варвара массыына сорох мааркаларыгар сыана икки бүк үрдээбит диэн этэр. Кини былырыын күһүн 2003 сыллаах Toyota Alleon массыынатын 600 тыһ.солк. атыылаабыт, быйыл автокирэдьиит көмөтүнэн Кытайга оҥоһуллубут саҥа массыына көрдөнөр эбит, сыаната 2 мөл. солк. куоһарар.

 Уопуттаах автоледи этэринэн, бастаан утаа эргэ массыына ыытан уопутурбут, онно-манна саайылыннахха даҕаны ороскуота кыра буолар диир. Кыыс киһи быһыытынан кыра, аҕыйах лиитэрэлээх массыыналары сүүрдэ сылдьыбыт. “Бэнсиини, арыыны “сиирэ” кыра буолан, олус табыгастаах. Быйыл Кытай массыыналарын көрө сылдьабын. Көстүүлэрэ даҕаны үчүгэй. Бастакы кыһыннарын аастылар, эрэкэмэндээсийэлэрэ үчүгэй диэн инники атыыласпыттар этэллэр”,  - диэн санаатын үллэстэр.

Бу курдук, сыана аска-үөлгэ эрэ буолбакка, тимир көлөҕө тиийэ үрдээтэ. Ол эрэн, санаабытын түһэрбэккэ, экэниэмикэ оннун булан, харчыбыт кууруһа тирэҕирэн иһиэҕэ диэн эрэнэбит. Маны тэҥэ, дойдубут иһигэр оҥоһуллар массыыналар ахсааннара элбээн иһэрин саныахха. Онон олохтоох оҥорооччуну өйүү таарыйа, тас дойдулартан киирэр массыыналарга буолбакка, бэйэ оҥоһуутугар көһөн иһиэххит. Маныаха судаарыстыбабыт үлэлиир, тустаах сокуоннар ылыллаллар.