Общество

Мунньаҕы Ил Түмэн Урбааҥҥа уонна туризмҥа сис кэмитиэтин бэрэсэдээтэлэ Алексей Корнилов салайан ыытта. Улахан социальнай суолталаах тыын боппуруоһу дьүүллэһиигэ норуот дьокутааттара, министиэристибэлэр уонна биэдэмистибэлэр салайааччылара, урбаанньыттар кыттыыны ыллылар.

Сокуон барылынан Саха Сиригэр элбэх кыбартыыралаах дьиэлэргэ уонна онно сыста турар тутууларга эрэстэрээннэр, баардар, кафелар, буфеттар биирдиилээн пиибэни уонна пиибэтиҥи утахтары, сидраны, медовуханы, пуарены атыылыыр кыахтаныахтара. Ол эрэн, киэһээ 22 чаастан сарсыарда 10 чааска диэри бу утахтары биирдиилээн атыылааһын, эрэстэрээннэртэн ураты,  бобуллуо.

“Наливайкалар” боппуруостара быһаарыллыбат

Маҥнайгы дакылааты СӨ Урбааҥҥа, эргиэҥҥэ уонна туур айаҥҥа миниистирэ Тимур Ханды туруорда. Кини иһитиннэрбитинэн, балаҕан ыйын 18 күнүнээҕи туругунан Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр арыгы атыылыыр лиссиэнсийэлээх  204 уопсастыбаннай аһылыгы тэрийэр тэрилтэ баар. Былырыын бу көрдөрүү  224, оттон 2022 сылга – 210 тиийбит. Ол эбэтэр, кыралаан да буоллар ахсааннара аччыыр.

Ааспыт сылга уонна быйыл министиэристибэ улуустар дьаһалталарыгар элбэх кыбартыыралаах дьиэлэртэн арыгы атыылыыр сирдэр төһө миэтэрэ тэйиччи буолуохтаахтарын ыйалларыгар тустаах суруктары ыыппыттар. Маннык үлэни ыытыы эрэгийиэн, федеральнай сокуоннарга сөп түбэһиннэрэн, нуорма-быраап аакталарыгар уларытыылары киллэрии быһыытынан барар. Бүгүҥҥү күҥҥэ элбэх кыбартыыралаах дьиэлэртэн 50 миэтэрэ тэйиччи диэн кыраныыссаны  Дьокуускайга, Алдаҥҥа, Мииринэйгэ, Бүлүүгэ, Аллайыахаҕа туруоран, бигэргэппиттэр. Онтон атын улуустарга кырааныыссалар быһаарылла иликтэр.

Тимур Юрьевич дакылаатыгар бэлиэтээбитинэн, дойду үрдүнэн “наливайкалар” боппуруостара быһаарылла илик улахан кыһалҕанан буолар. Балар дьону аһатарга анаммыт тэрилтэ быһыытынан сирэйдэнэн, сокуоҥҥа “хайаҕастары” булан, арыгылаах утахтары түүннэри-күнүстэри атыылыыллар диэтэ. Ол иһигэр, бу тэрилтэлэр элбэх кыбартыылаах дьиэлэргэ баалларын эттэ. Холобур, министиэристибэ атыы хаһан саамай үгэнниирин билээри, Нолуок федеральнай сулууспатын СӨ салалтатыгар 2023 сыл алтынньы-сэтинньи ыйдарыгар төһө хаасса чиэгэ охсуллубутун сураспыттар. Маныаха, юридическэй сирэйдэринэн уонна урбаанньыттарынан хонтуруоллуур-хаасса тиэхиньикэлэринэн онлайн-эрэһииминэн 187 тыһ. 55 хаасса чиэгэ охсуллубута нолуок уорганнарыгар биллибит. Ол иһигэр, ахсаанынан уонна бириэмэтинэн тыырдахха: 135 тыһ. 745 чиэк киэһэ 8 чаастан сарсыарда 6 чааска диэри (68,8%), 80 тыһ. 847 каассабай чиэк киэһээ 8 чаастан түүн 11 чааска диэри (41,02%).

Ол эбэтэр, “албын-кафелар”  уонна “наливайкалар” нөҥүө балачча арыгы көҥүллэммэт кэмҥэ атыыламмыт. Бу “Саха Сиригэр арыгылаах бородууксуйаны биирдиилээн атыылааһыны бириэмэнэн, усулуобуйанан уонна миэстэнэн эбии хааччахтааһын туһунан” 2013 сыл ахсынньы 5 күнүгэр бигэргэммит сокуону кэһэр диэн эттэ.

Буруйу оҥоруу ахсаана аччаабыт

Иккис дакылааты СӨ ИДьМ уопсастыбаннай бэрээдэги харыстааһыны тэрийэр управлениетын начаалынньыга, полиция полковнига Семен Ефремов туруорда. Кини арыгы иһиилээх уопсастыбаннай сиргэ бэрээдэги кэһии уонна арыгылаах бородууксуйаны сокуону кэһэн атыылааһын туһунан информацияны иһитиннэрдэ.

Ол курдук, Саха Сирин үрдүнэн уопсай буруйу оҥоруу  ахсаана 2,4% түспүт. Былырыын баччаҕа 8475 эбит буоллаҕына, быйыл 8171 буолбут. Уопсастыбаннай сиргэ уонна уулуссаҕа сокуону кэһии ахсаана 13,6% (1844-тэн 1594 диэри), арыгы иһиилээх буруйу оҥоруу 5,8 % (625-тэн 589 диэри) түспүт.

Арай 14 улууска буруйу оҥоруу көрдөрүүтэ үрдээбит: Дьокуускайга, Хаҥаласка, Алдаҥҥа, Мэҥэ Хаҥаласка, Үөһээ Бүлүүгэ, Томпоҕо, Муомаҕа, Аммаҕа, Ньурбаҕа, Сунтаарга, Чурапчыга, Үөһээ Халымаҕа, Орто Халымаҕа, Аллараа Халымаҕа.

Быйыл полиция үлэһиттэрэ уопсастыбаннай сиргэ арыгы иһэ сылдьар дьону тутан 1 тыһ. 840  уонна итирик туруктаах сылдьыыга  6 тыһ. административнай боротокуолу толорбуттар.

Арыгыны уонна испиирдээх бородууксуйаны сокуона суох атыылааһыҥҥа 534 административнай боротокуол толоруллубут, ол иһигэр 58 дуоһунастаах уонна 11 юридическай сирэйдэргэ. Маны тэҥэ, 59 сокуоннай саастарын ситэ илик  оҕолорго арыгылаах утахтары атыылааһыны тохтоппуттар.

Дьокуускай куорат баһылыгын солбуйааччы Егор Кардашевскай  балаҕан ыйын 16 күнүнээҕи туругунан киин куоракка 229 пиибэ уонна арыгылаах бородууксуйаны атыылыыр уопсастыбаннай аһыыр сирдэр (эрэстэрээннэр, кафелар, банкеттыыр саалалар, баардар, кулууптар, кафе-маҕаһыыннар) баалларын иһитиннэрдэ. Ол иһигэр 112 эбийиэк элбэх кыбартыыралаах дьиэлэргэ, эбэтэр онно сыста тураллар. Биирдиилээн арыгылаах утахтары атыылыырга 56 лиссиэнсийэ бэриллибит.

Дьокуускай куорат дьаһалтатын 2022 сыл ыам ыйын 6 кү­нүнээҕи уурааҕынан, киин куоракка арыгылаах бородууксуйаны аһыыр сирдэргэ  биирдиилээн атыылааһын элбэх кыбартыыралаах дьиэлэртэн 50 миэтэрэ тэйиччи буолуохтаах. Маныаха ырааҕын суоттуурга дьиэ бары өрүт  истиэнэлэриттэн ааҕыллар.

 Үөрэх тэрилтэлэриттэн (оскуолалартан, үрдүк, орто үөрэх кыһаларыттан) 300 миэтэрэ, уһуйааннартан, доруобуйа харыстабылын, успуорт эбийиэктэриттэн, вокзаллартан, аэропортартан, байыаннай эбийиэктэртэн – 200 миэтэрэ тэйиччи буолуохтаахтар. Манна ааҕыы “киирии аантан киирии ааҥҥа” диэн суоттанар. Өскөтүн эбийиэк олбуордаах буоллаҕына, олбуорга киирии аантан ааҕыллар.

Уураах быһыытынан устатын-тэйиччитин быһаарыыны Дьокуускай куорат Урбааҥҥа департамена “ИнГЕО” ГИС бырагырамааны туһанан оҥорор. Сорох түгэннэргэ куорат Тутууга, тырааныспарга, инфраструктураҕа департаменыгар биэдэмэстибэлэр икки ардыларынааҕы ыйытык оҥорор.

Егор Ефимович иһитиннэрбитинэн, билигин арыгыны биирдиилээн атыылааччылар сокуоҥҥа кэһии оҥордохторуна олохтоох бэйэни салайыныы уорганнара миэрэ ылар боломуочуйалара суох. Онон департамент ис дьыала уорганнарын, урбаан министиэристибэтин, Дьокуускай куорат уопсастыбаннай балаататын кытары кэтээн көрөр тэрээһиннэри ыыталлар. Сокуону кэһии баар түгэнигэр “эрэкэмэндээссийэлиир иһитиннэрии” туттараллар, өрөспүүбүлүкэҕэ сокуон уларыйыыларын иһитиннэрэллэр, ирдэнэр докумуоннары көрдүүллэр.

Билиҥҥи туругунан, уопсастыбаннай аһыыр сир үлэтин салгыырыгар элбэх кыбартыыралаах дьиэттэн 50 миэтэрэ чугас турар буоллаҕына, дьону аһатар саалата 75 кв.м. иэнтэн улахан буолуохтаах. Оттон дьону аһатар саала 75 кв.м. кыра буоллаҕына, элбэх кыбартыыралаах дьиэттэн 50 м. тэйиччи буолуохтаах. Ол эрэн, кыра уонна орто урбаанньыттары бэрэбиэркэлээһиҥҥэ мораторий биллэриллэн, иэни кээмэйдээһин ыытыллыбат.

Кыраасданнартан араас ис хоһоонноох иһитиннэриилэр киирэр түгэннэригэр, департамент салгыы “Якутское” ис дьыала уорганыгар уонна урбаан министиэристибэтигэр ыытар. Балаҕан ыйын 1 күнүнээҕи туругунан урбаан, атыы-эргиэн уонна туризм министиэристибэтигэр - 23, “Якутское” ис дьыала уорганыгар – 26 иһитиннэрии ыытыллыбыт.

Егор Ефимович арыгылааһыны утары охсуһар сокуону кэһиигэ толоруллубут административнай дьыалалары суут көрүүтүгэр тириэрдэр уолдьаспытын ыйда. Маныаха “Якутское” ис дьыала уоргана уонна куорат салалтата мэхэньиисими тобулуохтаахтар. 

2024 сыл саҕаланыаҕыттан Дьокуускай куорат административнай хамыыһыйата 72 административнай дьыаланы көбүппүт. Бү түбэлтэлэр алкотуочукалар, албын кафелар, баардар, түүҥҥү кулууптар истэригэр буолбуттар. Ол түмүгэр 9 мөл. 900 тыһ. солкуобайга 53 ыстараап олохтоммут,  15 сэрэтии бэриллибит, 4 дьыала тохтотуллубут.

Ааспыт сыл маннык 31 административнай дьыала тэриллибит, 1 мөл. 373 тыһ. солкуобайга 20 ыстараап олохтоммут.

Бэрээдэги кэһиини үксүн арыгыны испит дьон оҥороро бэлиэтэнэр. Ааспыт сыл 1903 буруйу оҥоруу  тахсыбыт, олортон 1111-рэ арыгыны иһэн баран. Быйыл алта ый түмүгүнэн 729 бэлиэтэммит, ол иһигэр 510-на арыгыны иһэн баран.

Арыгыны иһэн баран буруйу оҥоруу ахсаана кыралаан түһэрэ бэлиэтэнэр. Ааспыт сыл 303 ыарахан уонна ыар буруйу оҥорбуттар, быйыл 6 ый түмүгүнэн - 105. Туһа таһаарынар, күүһүлэҥнээх буруйу оҥоруу көрдөрүүтэ эмиэ түһэр.

Сокуону кэһиини үксүн 18-тан 49 сааска диэри саастаахтар оҥороллор эбит. Олортон 85%-ра эр дьон. Үксүн үлэтэ суохтар (75%). Буруйу оҥоруу киэһэ аҕыс чаастан сарсыарда 5 чааска диэри элбиирэ бэлиэтэнэр.

Дьокуускай куорат аралдьытар тэрилтэлэриттэн “02” оператор пуультугар бу сыл 6 ыйын устата 809 иһитиннэрии бэлиэтэммит (ааспыт сыл – 619). Саамай элбэх иһитиннэрии ”Мохито”, “Сунгари”, “Пекинская утка” диэн сынньалаҥ кииннэриттэн киирбит.

Маны этэн туран Егор Кардашевскай арыгыны атыылыыр сокуону өссө кытаатыннарар, хааччахтыыр сөптөөҕүн эттэ.

Түмүккэ

Сүрүн дакылааттар кэнниттэн боппуруоһу дьүүллэһиигэ дьокутааттар, урбаанньыттар кэккэ этиилэри, боппуруостары киллэрдилэр. Быһатынан көрдөххө, сүрүннээн сокуон киирдэҕинэ биисинэскэ охсуутун, үлэтэ суох хаалааччы ахсаанын, бүддьүөккэ дохуот киириитэ аччааһынан туһунан ырыттылар.

Мунньах түмүгэр сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Алексей Корнилов урбаанньыттартан киирбит этиилэри, иһитиннэриилэри үөрэтэн, өссө эбии ырытан баран, сокуон барылын толорорго салгыы үлэ ыытыллыахтааҕын бэлиэтээтэ уонна анал үлэлиир бөлөх тэриллиэ диэтэ.

Хаартыска: Ил Түмэн пресс киинэ