Уопсастыба

Федот Семенович быйыл чопчу туох боппуруостарга, сокуоннарга үлэлэспитин уонна үлэлэһэ сылдьарын туһунан маннык сэһэргиир:

Пандемиянан, сааҥсыйанан

– Доруобуйа харыстабылын кэмитиэтэ быйыл икки улахан боппуруоска болҕомтотун ууран үлэлээтэ. Бастакыта – коронавирус пандемиятын кыһалҕатын быһаарыыга ситимнээх үлэни-хамнаһы тэрийии буолар. Иккиһэ – арҕаа дойдулар сааҥсыйаларынан ситимнээн, доруобуйа харыстабылын туругун мөлтөппөт инниттэн араас бырагыраамалары уонна, кэккэ этиилэр киллэриллибиттэринэн, сокуоннар саҥа барылларын оҥоруу буолар. Тас дойдулартан эми-тому киллэриигэ биһиги билигин даҕаны тутулукпут элбэх буолан, кэккэ уустуктар үөскээбиттэрэ. Атын омуктар фирмалара эми-тому киллэрэртэн аккаастамматтар эрээри, суолга-иискэ уонна да атын тэрээһиҥҥэ сыһыаннаах боппуруостар уустугураннар, сыана эмиэ үрдүүр кутталламмыта. Онон тустаах сокуоннары ылынныбыт. Ол иһигэр саҥа эми-тому регистрациялааһын ырычааҕа судургутулунна уонна эми-тому оҥорон таһаарар тэрилтэлэргэ үп-харчы өттүнэн өйөбүлү оҥорор дьаһаллар ылылыннылар.

Билигин кэлэр сыллаах бүддьүөтү оҥоруу, таҥыы үлэтэ саҕаланна. Бу сылга үбүлээһин боппуруостарынан дьарыктанаммыт, Ил Дарханы, өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбатын кытары бииргэ үлэлээммит, мэдиссиинэ өттүгэр, чуолаан Аартыкаҕа уонна хотугу улуустарга көрүллэр коэффициеннэри үрдэтиигэ үбү-харчыны тардыыга син ситиһиилэрдээх курдукпут.

Эмчиттэргэ – болҕомто

Судаарыстыбаннай Дуума дьокутааттарын үлэбит-хамнаспыт диэн сокуону оҥоруу уонна онуоха сыһыаннаах араас хайысхаларынан кэпсэтиилэри таһааран, тустаах быһаарыылары ылынан, сөптөөх дьаһаллар тахсалларын ситиһии буолар. Мин доруобуйа харыстабылын кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы буоларым быһыытынан, кэмитиэт иһигэр үбүлээһин, тутул уонна тэрээһин боппуруостарынан дьарыктанабын. Ону таһынан комплементарнай мэдиссиинэ эйгэтигэр үлэлиибин, ол эбэтэр норуот эмчиттэрин экспертнэй сэбиэтин салайабын. Доруобуйа харыстабылын сайдыытын сокуонун 50-с ыстатыйатыгар кэккэ уларытыылары киллэрэргэ үлэлэһэбит. Онно «норуот мэдиссиинэтэ» уонна «үгэс буолбут мэдиссиинэ» диэн өйдөбүллэри туспа арааран, кинилэр экэниэмикэ салааларын быһыытынан сайдар суолларын тобулар сыалы-соругу туруорунабыт. Биллэрин курдук, Кытай уонна Индия курдук улахан дойдулар норуот мэдиссиинэтин сүрдээҕин өйүүллэр уонна кинилэр оҥорон таһаарар бородууксуйаларын экспорка таһаараллар, биһиги эмиэ оннук таһымҥа тиийэргэ үлэлиир-хамсыыр былааннаахпыт. Тоҕо диэтэххэ, 1990-с сыллартан саҕалаан норуот эмчиттэригэр болҕомто ууруллар эрээри, ол ситэтэ суох.

Үлэм биир хайысхата -- тыа сиригэр эмп-томп ситимнэрин тиһигэ уонна эминэн хааччыйыы боппуруостара. Билигин тыа сирин балыыһаларыгар аныгы ирдэбилгэ сөп түбэһиннэрэн, туттар тэрили (оборудованиены) уонна теле-мэдиссиинэни сайыннарыыга улахан барыл оҥоһулла сылдьар. Тоҕо диэтэххэ, бу икки сүрүн хайысханы сайыннардахпытына эрэ биһиги тыа сирин дьонугар сөптөөх таһымнаах мэдиссиинэ көмөтө оҥоһуллара ситиһиллиэҕэ. Ити курдук, былаан элбэх, ол быһыытынан үлэлии-хамсыы сылдьабыт.

Тирэх буолар

– Федот Семенович, соторутааҕыта, «Сиэрдээх Арассыыйа -- Патриоттар – Кырдьык иһин» социалистическай бэлитиичэскэй баартыйа бэрэссэдээтэлэ, Судаарыстыбаннай Дуумаҕа баартыйа фракциятын салайааччы Сергей Миронов Саха Сиригэр кэлэн барда. Ити мээнэҕэ сырыы буолбатаҕа чахчы, туох түмүктэри күүтүөххэ сөбүй?

-- Сергей Миронов биһиэхэ хаһыс даҕаны сырыыта. Бу сырыыга Ил Дархан Айсен Николаев уонна мин ыҥырыыбытынан кэлэн, Олоҥхо ыһыаҕар ыалдьыттаан, саха төрүт култууратын, үгэстэрин, сиэрин-туомун көрөн-истэн, онно кыттыһан барда. Биллэн турар, баартыйа актыыбын уонна суруналыыстары кытары көрүстэ, атын да эйгэнэн салайааччылары кытары көрсөн, үлэ-хамнас тула элбэх кэпсэтиилэри ыытта. Дьэ, ол туох түмүктэрдээх буоларын аа-дьуо көрөн иһиэхпит дии саныыбын. Дьиҥэр, Сергей Михайлович устудуонньуу сылдьан геолог быһыытынан быраактыкатын Саха Сиригэр, чуолаан Алдан көмүһүн хостооһунугар ааспыта. Онон Саха Сирин бэркэ сэргиир уонна сөбүлүүр, манна ыытыллар үлэни-хамнаһы мэлдьи интэриэһиргиир. Даҕатан эттэххэ, Судаарыстыбаннай Дуума Саха Сириттэн биэс дьокутаат баар, ону таһынан Саха Сирин кытары ситимнээх, манна төрөөбүт-үөскээбит биитэр исписэлиис быһыытынан ананан кэлэн үлэлээбит, ити Сергей Михайлович Миронов курдук, дьокутааттар эмиэ бааллар. Ол биһиэхэ эмиэ тирэх буолар.

Быыбары көрсө

– Балаҕан ыйын 11 күнүгэр буолар Быыбар биир сомоҕо күнүн көрсө үлэлээн эрдэххит?

– Бу быыбарга өрөспүүбүлүкэҕэ 2 771 муниципальнай дьокутаат талыллыаҕа, ол иһигэр алта улууска улуус дьокутаатын быыбара буолуоҕа. Мииринэй, Усуйаана, Булуҥ улуустарыгар баартыйа испииһэгинэн быыбар эмиэ буолуо уонна 191 нэһилиэк баһылыга талыллыаҕа. Атырдьах ыйын 1 күнүгэр диэри дьокутаакка хандьыдааттар туруоруллуохтаахтар.

Биһиги баартыйабыт эрэгийиэннээҕи салаатын сэбиэтин мунньаҕар Мииринэй, Усуйаана, Булуҥ улуустарыгар дьокутаакка хандьыдааттар туруорулуннулар. Быыбар хампаанньатын салайааччытынан Ил Түмэн урбааҥҥа уонна туризмҥа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Игорь Григорьев, суһал ыстаап начаалынньыгынан Госдуума дьокутаатын көмөлөһөөччүтэ Анна Заровняева ананан үлэлии сылдьаллар.