Уопсастыба

Олоҕу кытары тэҥҥэ хаамсабыт

Нэһилиэк киинигэр, Орто Балаҕан сэлиэнньэтигэр, кыралыын-улаханныын 350-ча киһи олорор. «Кэнчээри» оҕо уһуйаана, Т.И. Скрыбыкина аатынан дьоҕус кэмпилиэктээх оскуола, М.И. Заболоцкй аатынан Култуура дьиэтэ, библиотека, балыыһа, буоста, Билайн-сибээс, сылааһы-сырдыгы хааччыйар «Теплоэнергосеврис» уонна «Сахаэнерго» аахсыйаламмыт уопсастыбалар салаалара бааллар. Бу курдук күннээҕи олоҕу-дьаһаҕы хааччыйар тэрилтэлэр толору үлэлии-хамсыы турар буоланнар, киһи барыта кэриэтэ тустаах дьарыктаах, үлэтэ суох таах хаамааччы суох.

– Кэнники сылларга сылгы ахсаана арыый элбээтэ, ол оннугар ынах сүөһү ахсаана көҕүрүүр, – диэн кэпсиир Татьяна Готовцева. – Урукку сыллартан сүөһү ииттэн кэлбит дьон сааһыраннар, онуоха эбии оҕолоро атын сирдэргэ олохсуйаннар, хаһаайыстыбаларын эһэргэ күһэллэллэр, оттон эдэр ыаллар сүөһүлэнэргэ тиэтэйбэттэр. Ааспыт сылларга молоканка (үүт сыаҕа) баара сабыллан турар, инньэ гынан, сүөһүлээх ыаллар ынахтарын кыһыннары-сайыннары ыан, үүттэрин сүөгэйинэн биитэр арыынан нэһилиэнньэҕэ атыылыыллар, оҕолорун-урууларын үрүҥ аһынан быспакка аһаталлар. Сылгыны иитиигэ идэтийэр аҕыс бааһынай хаһаайыстыба баар, үгүстэр аймахтарын сылгыларын түмэн көрөллөр.

Үгэс курдук, сорох дьоннор кытыы нэһилиэги хаалынньаҥ олохтоох-дьаһахтаах курдук саныыллара мэлдьэһиллибэт чахчы. Ол эрээри, биһиги, сордоҥноохтор, үлэҕэ-хамнаска олус көхтөөхпүт, култуурунай-уопсастыбаннай олохтон, спорт хамсааһыныттан төрүт туора турбаппыт, аныгы сайдыыттан хаалсыбаппыт. Ийэлэр, аҕалар уонна ыччаттар түмсүүлэрэ көхтөөхтүк үлэлиир, дьаһалта саҕалааһыннарын өйүүр буоланнар, оҕолорбут сөтүөлүүллэригэр анаан сэлиэнньэбит ортотугар сайыҥҥы бассейннаахпыт, спортивнай былаһааккалаахпыт (билигин өрөмүөннэнэ сылдьар), күһүн уунан ыстаран, хаҥкылыыр сир оҥоробут. Олорго дьэ, араас тэрээһиннэр, күрэхтэһиилэр тиһигин быспакка ыытыллаллар.

Төһө да уһун, бытарҕан тымныылаах буолларбыт, сайын оҕуруот аһын арааһын олордон, өлгөм үүнүүнү хомуйар, кэнсиэрбэлээн хаһаанар, кыһыннары сибэкки арааһын чэлгитэр оранжереялаах Далбар Хотуттардаахпыт. Кэнники сылларга сахалыы иис, кыбытан тигии, сиэлинэн өрүү күүскэ сайынна. Ааспыт кыһын устатыгар ыал ийэлэрэ Олоҥхо ыһыаҕар бэлэмнэнэн, бэркэ түбүгүрдүбүт – ситии хаттыбыт, салама бэлэмнээтибит, сахалыы оһуордаах-мандардаах олбохтору тиктибит, сувенирдары оҥордубут. Ас эгэлгэтин астаан-үөллээн аҕалан, Олоҥхо ыһыаҕын кэмигэр «Көмүс күрүө» этнокомплекска хас да улуус бэрэстэбиитэллэрин аһаттыбыт-сиэттибит, күндүлээтибит.

Кинилэринэн киэн туттабыт

– Хайа баҕарар дойдуну дьоно киэргэтэр, суон сурахтыыр. Элбэхтэн ойо тутан сэһэргиир буоллахха, түөрт оҕо ийэтэ, икки сиэн эбээтэ Людмила Вензель сатаабатаҕа диэн суох. Аҕыйах сыллааҕыта кини биир ураты талаанын арыйда: лобзигынан эрбээн фанераттан араас эриэккэс оһуордары быһар буолла. Онон дьиэтин-уотун киэргэтэр итиэннэ араас тэрээһиннэргэ харысхаллары оҥорор.

Икки уол оҕолоох Анастасия Егорова оскуолаҕа тиэхиньиичэскэй үлэһит. Уран тарбахтаах иистэнньэҥ. Сордоҥноох дьоно бары кини тикпит тыс этэрбэстэрин, истээх бэргэһэлэрин кэтэллэр диэтэххэ, омуна суох буолуо. Матырыйаалын үксүн бэйэтэ булар-талар, сыаната да удамыр, хаачыстыбата да үчүгэй буолан, сакааһа мэлдьи элбэх. Бэл, Дьокуускайтан уонна Сунтаартан тиийэ ыйыталаһаллар.

Нэһилиэк биир сис ыала Августина уонна Владимир Винокуровтар оҕону үлэҕэ сыһыаран иитэргэ үтүө холобур буолаллар. Бу иллээх ыал түөрт кыыс оҕолооҕуттан улаханнара Айыына Мэҥэ Хаҥаласка кийиит буолан олорор, Айталаах Люба устудьуоннар, кыралара Влада ахсыс кылааһы бүтэрдэ.

Сүөһүлээх буоланнар, сайынын дьиэ кэргэнинэн оттууллар, Дьокуускайга үөрэнэр кыргыттар уһун өрөбүллэригэр дойдуларыгар кэллэхтэринэ, аҕаларын кытта тэҥҥэ үлэлииллэр, тиэхиньикэ арааһын ыыталлар, бултуулларр, балыктыыллар. Ийэлэригэр дьиэҕэ уонна хотоҥҥо көмөлөрүн ааҕан сиппэккин. Онон Августиналаах Владимир: «Кыргыттарбытын кыра эрдэхтэриттэн бэйэбитин кытары батыһыннара сылдьан үлэҕэ, булка сыһыарбыппыт сөп эбит, билигин саамай эрэллээх көмөлөһөөччүлэрбит», – дэһэллэр.

Дьокутаат түбүгэ үгүс

Дойдутун дьонун-сэргэтин туһунан маннык киэн тутта кэпсиир Татьяна Готовцеваны кытары биһиги Олоҥхо ыһыаҕар көрсөн сэһэргэспиппит. Кини Сордоҥноох дьоҕус кэмпилиэктээх оскуолатын учуутала, оҕолорго историяны уонна обществознаниены үөрэтэр эбит. Олоххо көхтөөх позициялаах учууталы нэһилиэгин быыбардааччылара улуус Мунньаҕын дьокутаатынан иккис болдьоҕор талбыттар.

Туох эмит боппуруос үөскээтэ, быһаарыыны эрэйэр кыһалҕа күөрэйдэ да, нэһилиэк дьаһалтатын баһылыга Альберт Вензели уонна олохтоох сэбиэт дьокутааттарын кытары кэпсэтэн, сүбэлэһэн тута быһаарсар. Наада тирээтэҕинэ, улуус дьаһалтатыгар даҕаны быһа тахсар. Быыбардааччыларын, биирдиилээн дьоннор кыһалҕаларыгар эмиэ көмөлөһөр, тустаах тэрилтэлэри кытары кэпсэтэр, ыйытык оҥорон ыытар, хардатын хайаан да ирдэһэн ылар эбит. Холобур, быйыл киин балыыһа салалтатыгар тылын ылыннаран, олохтоох балыыһа дьиэтигэр хапытаалынай өрөмүөн ыытыллар буолбут. Ону таһынан, күһүн элбэх исписэлиистээх эмчиттэр биригээдэлэрэ оҕолор доруобуйаларын көрө-истэ кэлэллэрин кыраапыкка киллэртэри ситиспит.

– Эмчиттэр саас кэлэ сылдьыбыттара гынан баран, төрөппүттэр эбии атын быраастарга наадыйбыттар этэ. Дьэ көрүөхпүт, төһө тылларыгар туралларын, – диир дьокутаат.

Уонча хонуктааҕыта, ол эбэтэр от ыйын 12 күнүгэр, уу кэлбитигэр, Куйдуһун үрэҕин туоруур муоста сууллан, Томтору кытта суол быстан хаалбыта. Онон билигин Татьяна Дмитриевна ол муостаны саҥаттан оҥорор туһунан кэпсэтиһэ сылдьар.

Хаартыскалары Татьяна Готовцева хааччыйда.