Уопсастыба

Оҕо харчыта улаатар

Сорох ыаллар (дьиэ кэргэннэр) оҕолоругар федерацияттан да, эрэгийиэнтэн да көрүллэр төлөбүрдэр кээмэйдэрэ улаатыаҕа. Бу былырыын 2024 с. анаммыт төлөбүрү бэс ыйыгар саҥаттан оҥорторооччуларга сыһыаннаах.

Ыалга барытыгар буолбакка, дохуоттара аччаабыттарга, 2025 с. тохсунньу 1 күнүттэн үрдэтиллибит тиийинэн олоруу таһымынан көрөн үрдэтиллэр. Ону 17-гэр диэри саастаах оҕолор, 12-с нэдиэлэлэригэр диэри учуокка турбут хат дьахталлар, оҕону иитэ ылбыт ыаллар биитэр эпэкииннэр ылаллар. Сүрүн усулуобуйа – дьиэ кэргэн киһи ахсыгар тиксэр дохуота эрэгийиэҥҥэ олохтоммут тиийинэн олоруу таһымыттан намыһах буолуохтаах. Босуобуйа кээмэйэ ыал дохуотуттан көрөн, оҕо тиийинэн олорор таһымын 50 %-а, 75 %-а биитэр 100 %-а буолуон сөп.

Эрэгийиэннэргэ өйөбүл саҥа дьаһаллара киллэриллэр. Холобур, Самаара уобалаһыгар оҕо ахсын 1500 солк төлөнүөҕэ. Бу өйөбүл эрэгийиэҥҥэ мэлдьи олорор, түөрт уонна онтон элбэх оҕолоох ыалга, үс уонна онтон элбэх оҕону иитэр соҕотох аҕаларга, икки уонна онтон элбэх оҕону иитэр аҥардас ийэлэргэ көрүллэр.

Харчыны ыытыы хонтуруолланар

Нолуок сулууспата физическай сирэйдэр икки ардыларыгар харчы ыытыыларын кытаанахтык хонтуруоллуоҕа. Баан хаартатыгар киирэр харчыны дохуот быһыытынан аахтаҕына, нолуоктуон сөп.

Аймахтар, доҕоттор харчы ыытыһаллара, иэһи төннөрүү уонна биирдиилээн бэлэх куттала суоҕунан ааҕыллар. Оттон өҥө иһин төлөбүргэ, бас билэр баайы атыылааһынтан киирбит харчыга биитэр мэлдьи түһэр харчыга ыйытыы үөскүөн сөп. Официальнай дохуота суох эрээри, улахан суумалаах харчыны ылар дьоннор, хампаанньалар болҕомтоҕо ылыллыахтара. Ол харчы өҥө иһин төлөбүр биитэр тугу эмит атыылаабыттан киирбит түбэлтэтигэр, нолуоктанар кыахтааҕынан ааҕыллыаҕа. Онон төлөбүрү чиэгэ суох ылар, биисинэскэ тус хаартаны туттар, дьайыыны бэлэх курдук биитэр мэлдьи түһэр харчыны биир кэмнээх курдук көрдөрөр көҥүллэммэт. Ыйытыы үөскээбэтин туһугар дуогабары, араспыысканы, атын да бигэргэтэр докумуону уура сылдьар ордук.

Баан хаартата блокируйданар

Арассыыйа олохтоохторун үптэрин-харчыларын араҥаччылыыр уонна түөкүннээһин түбэлтэтин аҕыйатар туһуттан, төлөпүөнүнэн уонна онлайн-түөкүннээһини утары охсуһууга саҥа дьаһаллар киирэллэр.

Харчыны ыытыы саарбах түбэлтэтигэр бааннар хаартаны блокируйдуур уонна банкоматынан харчы биэриитин хааччахтыыр буолуохтара. Өскөтүн киһи туораттан дьайыы күүһүнэн харчы устан эрэрин систиэмэ уорбалаатаҕына – түөкүттэр быраабы араҥаччылыыр уорган биитэр баан үлэһитэ буолан кубулунан, дьон харчыгын ыган ыла сатыыллар, – банкомат сууккаҕа 50 тыһыынча солкуобайтан ордугу биэрбэт. Бу хааччахтааһын 48 чаас устата олохтонор.

Маны таһынан, Центробанк түөкүннээһин кутталын туһунан сэрэттэҕинэ, бааннар харчыны устууга биир ыйдаах лимиити эбии киллэрэллэр – банкоматтан 100 тыһ солк. элбэҕэ суоҕу устарга. Бу тустаах киһи албыннатан эрэрин өйдүүрүгэр, түөкүттэргэ харчытын биэрбэтин туһугар оҥоһуллар.

Биэнсийэ үрдүүр

80-уттан аҕа саастаах кырдьаҕастарга уонна ыам ыйыттан I группалаах инбэлиит ыстаатыһын ылбыт дьон биэнсийэлэригэр 8728 солк. эбиллэр. Үлэлээн баран биэнсийэҕэ олорорго быһаарыммыт дьон биэнсийэлэрэ көтүтүллүбүт индексацияны учуоттаан, үрдэтилэр. Биэнсийэҕэ олорор кырдьаҕаһы көрүү-истии иһин 1314 солк. эбиллэр. Онуоха сайабылыанньа ирдэммэт. Өскөтүн киһи атын сиргэ көстөҕүнэ, эбии төлөбүр ол эрэгийиэн нуорматыгар сөп түбэһиннэрэн оҥоһуллар.

Маны таһынан, биэнсийэҕэ эрдэ тахсааччылар кэрискэлэрэ чопчуланна. Элбэх оҕолоох ийэлэр, инбэлиит оҕолоох төрөппүттэр, доруобуйаҕа кутталлаах үлэҕэ сылдьааччылар уонна элбэх сыл ыстаастаах биэнсийэ иннинээҕи саастаах дьон биэнсийэҕэ эрдэ тахсаллар. Холобур, билигин дьахталлар 60 саастарыгар биэнсийэҕэ тахсар буоллахтарына, элбэх оҕолоох ийэлэр эрдэ тахсыахтарын сөп. Биэс уонна онтон элбэх оҕолоох ийэлэр 50 саастарыгар, түөрт оҕолоохтор 56, үс оҕолоохтор 57 саастарыгар тахсаллар. Онуоха кыра оҕолоро 8 сааһын туолбут уонна 15 сылтан итэҕэһэ суох страховой ыстаастаах буолуохтаахтар.

Экстремиистэри үбүлээһин хааччахтанар

Саҥа сокуон экстремиистэри үбүлээһини утары охсуһууну күүһүрдүөҕэ. Тустаах сокуоҥҥа итинник дьайыылары өйөөһүҥҥэ туһаныллыан сөптөөх харчыны хонтуруоллааһыны кэҥэтэр туһунан уларыйыы киллэрилиннэ.

Киһи билэ-билэ, экстремиистии тэрилтэлэри өйүүр, буруйу оҥорууну тэрийэр эбэтэр оннук бөлөхтөргө көмөлөһөр, харчыны биэрэр эбэтэр хомуйар буоллаҕына, экстремиистии дьайыылары үбүлээччи дэнэр. Бу РФ Холуобунай кодексынан экстремиистиинэн билиниллибит буруй буолар.

Экстремиистэри кытары сибээстээхтэрэ бигэргэммит тэрилтэлэр уонна дьоннор анал испииһэккэ киллэриллэр биричиинэлэрэ кэҥэтилиннэ. Онон итинник дьайыылары үбүлээччилэр түргэнник булуллан, бохсуллуохтара. Бу дьаһаллар харчыны хонтуруоллааһыны күүһүрдэргэ итиэннэ экстремиистии дьайыыларга харчыны туһаныыны суох оҥорорго туһуланаллар.

Эми-тому атыылааһын саҥа быраабылата

Туһаныллар болдьохторо ааспыт эми-тому атыылааһыны төрүт бобор саҥа систиэмэ үлэтин саҕалыаҕа. Аптекалар эми-тому мониторинныыр анал систиэмэни туһаныахтара, ол систиэмэ хаасса аппарааттарын кытары быһаччы ситимнээх буолуоҕа. Хассыыр эми атыылыырыгар хаасса аппараата ол препараат систиэмэҕэ ыстатыыһын бэрэбиэркэлиэҕэ. Болдьоҕо ааспыт биитэр сымыйа эмп буоллаҕына, атыылааһын тута тохтотуллуоҕа.

Хас биирдии эмп-томп ураты куодтаах. Онон көрөн, систиэмэ препараат дьиҥнээҕин, сымыйатын тута быһаарар. Ону таһынан, фармацевтар атыыга таһаарыахтарын иннинэ алҕас тахсыбатын туһугар, эмп-томп идентификационнай нүөмэрин барытын бэрэбиэркэлиэх тустаахтар. Бу дьаһал 2025 сыл кулун тутар 1 күнүттэн үлэлиир, тустаах сокуоҥҥа киллэриллибит эми-тому мониторинныыр уонна туһаныллар болдьохторо ааспыты атыылааһыны бобор туһунан уларыйыыларга тирэҕирэр.

Ил Түмэн саайтын матырыйаалынан