Уопсастыба

Кинилэр 14 оҕону төрөтөн, элбэх сиэни, хос сиэни тэнитэн, чэчирээн олороллор. Оҕолоро бары үөрэхтээх, үлэһит дьон буоланнар төрөөбүт улуустарын уонна өрөспүүбүлүкэ сайдыытыгар сэмэй кылааттарын киллэрэн, үлэлии-хамсыы сылдьаллар. Бары ураты иллээхтэр, харчы хантан, хайдах  кэлэрин үчүгэйдик билэллэр. Хас бырааһынньык, ыһыах ахсын түмсэннэр,  ас-үөл арааһын астыыллар, хорчуоппа тэрийэллэр. Аныгы сиэргэ сөп түбэһэ охсон, сайаапканан ас астаан, аадырыһынан тиэрдэн биэрэллэр, сүүйүүлээх оонньуулары оонньотоллор, хаартыскаҕа түһэрэн үйэтитэллэр. Астара-үөллэрэ  элбэҕинэн, минньигэһинэн кэпсээҥҥэ сылдьаллар. «Тортопет» диэн фирменнэй аатынан торт арааһын астааннар, нэһилиэктэрин, улуус киинин уонна бэл, ыаллыы Мииринэй олохтоохторуттан сакаас ылаллар.

Бииргэ төрөөбүт кыргыттар харчынан кыттыһаннар, соҕотох тапталлаах бырааттарыгар Москубаттан сыаналаах, олус хаачыстыбалаах туттар сэби-сэбиргэли бэлэхтээн тураннар. Онон бырааттара күтүөттэрин уонна улааппыт уол сиэннэри түмэн, сайын аайы нэһилиэнньэҕэ дьиэ акылаатын уларытыы курдук наадалаах, туһалаах өҥөнү оҥороллор. Оҕолор ийэлээх, аҕаларын араас бэлиэ күннэринэн, үбүлүөйдэринэн эҕэрдэлээн, араас санаторийдарга, куруортарга сырытыннараллар, эмтэтэллэр, сылаас дойдуларынан дьаарбаталлар.

Самаан сайын быйаҥыттан хото сомсоллор. Бары саба түһэн хайдахтаах да киэҥ ходуһаны аҕыйах хонугунан оттоон, кэбиһэн кэбиһэллэр. Араас аймахтар ыһыахтарыттан саҕалаан, ийэлээх аҕаларыгар кыһыл көмүстүү кылабачыйар таҥаһы кэтэрдэн, кыһыл көмүс сыбаайбатыгар тиийэ оҥоро охсон кэбиһэллэр. Дьэ, бу маннык махталлаах оҕолор кимтэн кииннээхтэрий, туохтан тууралаахтарый диэн аахпыт эрэ барыта сэргиир буолуохтаах.

Сүрүн кистэлэҥ

Бу 14 оҕону төрөппүт, улаатыннарбыт дьоннор күнүстэри-түүннэри сүөһү бөҕөнү көрөн-истэн, иитэн, үтүмэн үлэни үлэлээбиттэрэ. Оҕону иитиигэ үгэстэрин туһунан ыал ийэтэ Галина Егоровна маннык кэпсиир:

– Биһиги борбуйдарын көтөхтөллөр эрэ, оҕолорбутун бэйэбитин кытары илдьэ, батыһыннара сылдьан үлэлэтэр үгэстээх этибит. Ол курдук, саас тыаҕа тахсан саһаан кэрдэрбит, сайын бары саба түһэн оттуурбут, күһүн сир астыырбыт, ону таһынан тыа ыалын быһыытынан, сүөһүлээх буоламмыт, хотоҥҥо ким тугу кыайарынан-сатыырынан көмөлөһүннэрэр үгэстээхпит. Оттон дьиэ ис-тас үлэтин итиэннэ кыһын хаар күрдьүүтүн, мас кыстааһынын курдук күннэтэ тахса турар түбүккэ анал кыраапыгынан үлэлиирбит, үлэлэтэрбит. Онтон көрөн элбэххэ үөрэммиттэрэ. Элбэх оҕо бэйэ бэйэтин көрсөр, улахаттар кыраларга холобур буолаллар, балыстарын-бырааттарын мэлдьи көрө-истэ сылдьаллар. Оскуолаҕа үөрэнэ сырыттахтарына, улахан оҕобут сүрэҕин эпэрээссийэлэтэ иккиэн барбыппытыгар, 90 саастаах эбэлэрин хамаандатынан, дьиэлэрин-уоттарын уонна хотоннорун бэйэлэрэ дьаһайан, хата, бэркэ олорбуттара. Инньэ гынан, оҕо иитиитигэр сүрүн кистэлэҥмит судургу: оҕолор бэйэ бэйэлэрин көрсүүлэрэ, кыһамньылара уонна аһаҕастык кэпсэтии, – диир элбэх оҕо күн-күбэй ийэтэ.

Абыраллаах эмп

Ыал аҕата Афанасий Гаврильевич уонтан тахса сыллааҕыта олус ыараханнык ыалдьыбыта. Эмчиттэр тыҥатыгар куһаҕан искэни буланнар, түмүк тылларын эппиттэрэ: «Олороруҥ аҕыйах кэм хаалбыт».

Киһи барахсан бу атааннаах-мөҥүөннээх орто дойдуга олорорун тухары араас үчүгэйи да, куһаҕаны билэр, ону ааһан сатыыр буолуохтаах. Афанасий туох да киэргэтиитэ суох эттэххэ, аһыы аһы амсайар этэ. Быраастар: «Арыгыгын испитиҥ да, испэтэҕиҥ да, табаххын тардыбытыҥ да, тардыбатаҕыҥ да иһин, түмүгэ биир», -- диэбиттэрэ. Оччону истибит киһи хас хиимийэни ыллаҕын ахсын, аһаабакка да, уу да испэккэ, буокканы эрэ иһэрэ, истэҕинэ да айдаана суох буолан, кэргэнэ уонна оҕолоро бопсубат буолбуттара.

Ууга түһэн эрэр киһи оттон тардыһар дииллэринии, «АСД» диэн олус куһаҕан сыттаах, амтаннаах сүөһү эмэ туһалыырын истэн, Афанасий ол эми булан туттарга санаммыта. Мээнэ киһи тулуйан испэт эмин киһитэ Афанасий буолан хааппыланан эрэ иһиллэри сороҕор бүтүн омурдунан да иһэн кэбиһэрэ. Ол курдук, хас да сыл эмтэнэн баран, икки сыллааҕыта кыра кыыһыгар арыаллатан балыыһатыгар тиийбитин: «Тоҕо кэллиҥ? Үтүөрбүккүн!» -- диэн үөрдүбүттэрэ.  Бу ыарахан ыарыыны кыайыыга эмчиттэр кылааттара элбэҕэ, биллэн турар, сэрэйиллэр эрээри, Афанасий Гаврильевичка саамай күүстээх уонна сыаната биллибэт күндү эминэн – кэргэнин уонна оҕолорун, сиэннэрин тапталлара итиэннэ бэйэтин санаатын түһэрбэт үөрүнньэҥэ, ону тэҥэ булгуруйбат кытаанах санаата буолар.

Олоххо көх – үйэни уһатар

Галина Егоровна уонна Афанасий Гаврильевич кырдьар кэрэ кэмнэригэр оҕолорун уонна сиэннэрин далбарыгар, оҕолоро тутан биэрбит толору хааччыллыылаах дьиэлэригэр олороллор. Бордоҥнооҕу «Айыллаан» сынньалаҥ киинин сыанатыттан түспэт көхтөөх артыыстар. Үрдүк сыанаттан «Сулус» диэн эдэр эрдэхтэритэн сөбүлээн ыллыыр ырыаларын тардан кэбиһэллэр, сыаҥкаҕа оонньууллар.

Галина Егоровна «Дьүөгэ» үҥкүү ансаабылын тутаах үҥкүүһүтэ. Кини орто  оскуоланы бүтэрэн, оччотооҕу кэм сиэринэн сопхуоска үлэлии сырыттаҕына, Ийэ дойдутугар ытык иэһин төлөөн, Муоратааҕы байыаннай флокка сулууспалаан кэлбит, эрбэх үрдүгэр сэттэтэ эргичийэр, сытыы-хотуу мотуруос  уол, Афоня, хаба тардан кэргэн ылбыта. Кыыс сыллата оҕолонон, салгыы үөрэммэккэ хаалбыта. Ол эрээри, айылҕаттан анаппыт асчыт идэтинэн сааһын тухары үтүө суобастахтык үлэлээн, бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсыбыта. Кини бэйэтэ ситиспэтэҕин оҕолоро ситиһиэхтэрин баҕарарыттан эбитэ дуу, дьиктитэ диэн биир да оҕотун дьаныһан туран сүөһүгэ сыһыарбатаҕа. Кыргыттар бэйэлэрин баҕаларынан, дьоннорун үлэлэрин чэпчэтэн көмөлөһөллөрө. Кэлиҥҥи сылларга өрөбүллэригэр уочаратынан, улуус кииниттэн тахсан, сүөһү көрөн, төрөппүттэрин сынньатан киирэллэрэ.

– Оҕолорбут бары тустаах үлэлээхтэр, инньэ гынан, нэдиэлэҕэ биирдэ өрүүр күннэрин дьиэ кэргэттэрин, оҕолорун  кытары атаардыннар диэммит, иллэрээ сыл сүөһүбүтүн эспиппит – диэн кэпсиир Галина Егоровна.

Бу эмиэ сөптөөх дьаһаныы, оҕолор бары тустаах үлэлээх-хамнастаах дьоннор, ыаллар, эти уонна үрүҥ аһы хайа талбыт атыылаһан бэйэлэрин итиэннэ төрөппүттэрин хааччыйаллар. Ол эрээри, кинилэртэн биирдэстэрэ эмит эбэлэрин, эһэлэрин уһаайбатыгар олохсуйан, төрүттэрин хаана тардан, сыспай сиэллээҕи сырыһыннарыахтара, хороҕор муостааҕы ходолутуохтара диэн эрэнэ саныыбын.

Куһаҕан куһаҕанныын куудьуһар, үчүгэй үчүгэйдиин үөрдүһэр. Ол туоһутунан бу Бөтүрүөптэр буолаллар. Элбэх киһи биир сыалга түмсэн, санааларын күүһүнэн, улахан тапталынан аҕаларын өлөр өлүү ытарчатыттан былдьаатылар. Кинилэр бары олус иллээх-эйэлээх, мэлдьи бэйэ-бэйэлэригэр көмөлөсүһэ сылдьар үгэстээх буоланнар, ылсыбыт дьыалалара табыллан, тахсыылаах буолар.

Билигин аны сиэннэр улаатан эрэллэр. Кинилэр араас идэни баһылаан, эбиллэн, үксээн, кыайыыга кыайыы, үөрүүгэ үөрүү, үчүгэйгэ үчүгэй эбиллэн, сырдыкка-кэрэҕэ, үрдүккэ угуйар Улуу Таптал буолан уостубат уйгулаах олохторо кэҥии, чэчирии туруохтун. Аныгы эдэр ыаллар, бу Бөтүрүөптэр курдук элбэх оҕолонуу Дьол буоларын өйдөөн, кинилэртэн холобурда ылыҥ, элбэх оҕолонуҥ, саханы тэнитиҥ!