Ил Түмэҥҥэ

Хоромньу улаатан иһэр

Иһитиннэриилэри тыа хаһаайыстыбатын миниистирэ Александр Атласов итиэннэ экология, айылҕаны туһаныы уонна ойуур хаһаайыстыбатын миниистирин солбуйааччы Яков Заровняев оҥордулар.

Халаан, кураан, ойуур баһаардарын содулларыгар туйахтаах кыыллар (таба, тайах, туртас... ) ахсааннара аҕыйаан, мэччирэҥи батыһан көһөр суоллара-иистэрэ уларыйан, хотугу улуустарга кыыл таба көҕүрээн, киин уонна илин эҥэр улуустарга куобах эстэн, адьырҕа кыыллар тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар кутталы үөскэтэрэ, хоромньуну таһаарара улаатан иһэр. Ол курдук, 2020-2022 сс. адьырҕа кыыллар 616 сылгыны, ол иһигэр бөрөлөр 308 сылгыны, эһэлэр 271 сылгыны тардыбыттар, манна кыыл сылдьар ыттар эбиискэлэспиттэр. Ити үс сылга биллибитинэн, 37 сылгыга саба түспүттэр. Эһэлэр сылгы базатыгар саба түһэр, дьиэни-уоту алдьатар, ас-үөл саппааһын ыһар-тоҕор буолбуттар.

Төһө бөрө баарый?

Статистика этэринэн, бүтүн Арассыыйа үрдүнэн баар бөрө кыыл 17,6 %-на биһиги өрөспүүбүлүкэбит сиригэр-уотугар сылдьар эбит. Кыһыҥҥы маршрутунан учуоттааһын (ЗМУ) түмүгэ көрдөрөрүнэн, Саха сиригэр бөрө ахсаана эбиллэ-эбиллэ көҕүрүүр. Кэлиҥҥи биэс сылга төһө бөрө баарын табылыыссаҕа көрүҥ:

Аһара «сайдан», бу кыыллар синантропнай буолбуттар, ол эбэтэр нэһилиэнньэлээх пууннар, таба ыстаадаларын, сылгы базаларын аттыларынан ыырданар идэлэммиттэр. Бэл, бөһүөлэктэр бөх тоҕор сыбаалкаларыгар кытары киирэр түбэлтэлэрэ суох буолбатах эбит. Бэтэринээрийэ департаменын чахчытынан оҥоһуллубут иккис табыылыссаҕа ааспыт биэс сылга бөрө төһө табаны, сылгыны улайдаабытын көрүҥ:

Бу ааспыт 2022 сыл устатыгар бөрөлөр 5713 табаны, 87 сылгыны уонна 1 ынах сүөһүнү тарданнар, 200 мөлүйүөн солкуобайдаах хоромньуну оҥорбуттар!

Сылга 500-600 бөрө бултанар

«Биология ресурсаларын, ураты харыстанар айылҕа территорияларын уонна айылҕа пааркаларын дириэксийэтэ» судаарыстыба бүддьүөтүн тэрилтэтин чэрчитинэн, сыл ахсын бөрөһүттэр анал уонна мобильнай биригээдэлэрэ тэриллэн бөрөлөрү бултаһаллар. Анал биригээдэлэр сылгыһыттартан, табаһыттартан тэриллэр, кинилэр сыһыарыллыбыт учаастактарынан чөкө сылдьан бултаһаллар, оттон мобильнай биригээдэлэр бөрө ханна баара биллибит сирдэринэн сонордоһоллор.  Холобур, былырыын бүддьүөттэн 5,1 мөл солк көрүллэн, 25 анал уонна 5 мобильнай биригээдэ тэриллибит, кинилэргэ 440 хапкаан, 1680 миэтэрэ туһах буолар трос, 40 буруһуна атыылаһыллыбыт итиэннэ оттук-уматык бэриллибит.

Оттон Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин чэрчитинэн, табаны иитии салаатыгар көрүллэр субсидияҕа табаһыт, чуумсук хамнастарын, оттугу-уматыгы, саппаас чааһы хааччыйыы итиэннэ бөрөнү бултааһыны тэрийии ороскуоттара киллэриллэ сылдьар. Онно тирэҕирэннэр, хаһаайыстыбалар сыллата сүүсчэкэ биригээдэни тэрийэн, бөрөнү утары охсуһаллар. Итини таһынан, ыксал тирээтэҕинэ, нэһилиэктэр дьаһалталара эмиэ бултааһыны тэрийэллэр. Ол түмүгэр, сыллата 500-600 аһыҥастаах бөрө уодьуганнанар. Кэнники биэс сылга төһө бөрө «дьаһайыллыбытын» көрүҥ:

Бултаммыт бөрөҕө, чуолкайдаан эттэххэ, тириитин туттардахха, ороскуот сорох чааһын толуйуу быһыытынан көрүллэр субсидия кээмэйэ быйыл үрдэтиллибит: бэйэ бөрөҕө 30 000 солк., оҕо бөрөҕө 10 000 солк. буолбут. Бу сыалга «Күндү түүлээҕи тутар киин» хааччахтаммыт эппиэтинэстээх тэрилтэҕэ 15 мөл. солк. көрүллүбүт. Улуустар бэйэлэрин бүддьүөттэриттэн эмиэ үп көрөллөр.

Биир чааска – 450 тыһыынча!

Бөрө өйдөөх кыыл, дьон сонордоһон эрэрин биллэр эрэ, ханна баҕарар сыалбас гынар, суукка устатыгар 20 көһү барар кыахтаах. Хайалаах сиргэ, түҥ тыаҕа, халыҥ хаарга бултаһар олус ыарахан.

Ити иһин урукку сылларга көтөр аалынан бултуур ордук көдьүүстээх буолара. Билигин бөртөлүөт көтүүтүн төлөбүрэ биир чааска 380-450 тыһ солк тиийэн, онно сананар да сатаммат буолбут, дьиҥинэн бөртөлүөтү сылга аччаабыта 20-25 чаас туһанар ирдэнэр эбит.

Сылгыһыт саата суох

Иккис тыын кыһалҕа -- саа буолбут. «Арассыыйа Федерациятын территориятыгар гражданскай уонна служебнай саа-саадах, ботуруон эргиирин сүрүннүүр дьаһаллар тустарынан» 814 №-дээх федеральнай сокуонунан таба иитиитинэн дьарыктанар хаһаайыстыбалар үлэһиттэрэ (табаһыттара) табаны адьырҕа кыыллартан араҥаччылыыр инниттэн саалаах сылдьаллара көҥүллэнэр буоллаҕына, биһиги сылгыһыттарбыт оннук кыахтара суох. Саба түһэр адьырҕалары кыһыл илиилэринэн эрэ көрсөллөр...

Итини бэлиэтээн тураннар, дакылаатчыттар үбүлээһинү үрдэтэргэ, уопсайынан, өйөбүл ырычааҕын тупсарарга итиэннэ бөртөлүөтү туһаныыны сөргүтэргэ туруорустулар. 814 №-дээх федеральнай сокуоҥҥа уларытыы киллэртэрэн, Уһук Хотугу сиргэ бас билии көрүҥүттэн тутулуга суох сылгы иитэр хаһаайыстыбалар сылгыһыттара саалаах сылдьаллара көҥүллэнэрин ситиһэргэ эттилэр.

Судаарыстыбаннай сыһыан ирдэнэр!

Норуот дьокутааттара дакылаатчыттарга чопчулуур ыйытыылары биэрдилэр. Тыл этиитигэр кыттыы көхтөөх буолла. Мунньахха онлайн киэбинэн кыттыбыт норуот дьокутаата Матвей Евсеев сылга 500-600 эрэ бөрө бултанара олус аҕыйаҕын, бу элбэх төрүөхтээх кыыл буоларын быһыытынан, сыллата 1000 аһыҥастааҕы уодьуганныырга эттэ. Норуот дьокутаата Дмитрий Семенов бултуур сир чааһынай бас билиигэ сыһыарыллан, уопсай бултуур сир аҕыйаабыта итиэннэ кубуота сороҕо өрөспүүбүлүкэҕэ сэрэбиэйинэн, сороҕо улууска, сороҕо булт хаһаайыстыбаларыгар бэриллэр буолан, олохтоохторго бултуур көҥүл тиксиитэ аччаата, болдьоҕо да хааччахтанна, инньэ гынан миэстэҕэ бултуур киһи тарбахха баттанар буолла диэтэ. Бөрө ону билэн, көҥүл мэнээктиирин, талбыт сылгытын тардан барарын бэлиэтээн, тустаах сокуоннары, ол иһигэр «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр бултааһын уонна булт ресурсаларын харыстааһын туһунан» итиэннэ 814 №-дээх федеральнай сокуону, арыый атыннык көрөргө ыҥырда.

– Бу боппуруоска судаарыстыбаннай сыһыан ирдэнэр, – диэтэ норуот дьокутаата Иван Данилов. – «Полярнай авиалиниялар» уонна «Якутия» авиахампаанньаларга сыллата төһөлөөх субсидия көрүллэрий? «Якутия» хампаанньа былырыын 2 миллиард кэриҥин ылбыта! Уонна дьэ тоҕо өрөспүүбүлүкэ кыһалҕатыгар көмөлөһөн, сыаналарын намтатар кыахтара суоҕуй?

Сөптөөх кэпсэтии таҕыста

Сахамин Афанасьев, Ил Түмэн сиргэ сыһыаннаһыыга, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ:

– Сөптөөх кэпсэтии таҕыста. Өрөспүүбүлүкэҕэ дьоҕус авиация күүскэ сайдан эрэр, сэртипикээттээх бөртөлүөттэр баар буоллулар. Кинилэр өҥөлөрүн сыаната удамыр. Онон авиация өҥөтүн ырыынагын ырытан-үөрэтэн баран, куонкуруска олоҕуран, бөртөлүөттэри бөрөнү бултаһарга тардар туһунан бырабыыталыыстыба бэрэсссэдээтэлэ Андрей Тарасенко аатыгар сурук суруйуохпут. Адьырҕа кыыллар ахсааннарын сүрүннүүргэ бултааһын быраабылаларын, болдьоҕун, кэккэ сокуоннары саҥаттан көрөр, тустаах боломуочуйалары кэҥэтэр эмиэ наада, оччотугар үбүлээһинтэн наһаа тутулуктаммакка, превентивнэй дьаһаллары ылар кыахтаныахпыт.