Уопсастыба

Магистратура туһунан

2010 сыл иннинэ үрдүк үөрэх кыһатыгар биэс-алта сыл үөрэнэн, исписэлиис буолан тахсар эбит буоллахпытына, билигин бакалавриат уонна магистратура истиэпэннэрэ киирдилэр. Устудьуон түөрт сыл үөрэнэн баран бакалавриат истиэпэнин ылар, ол эбэтэр үөрэммит идэтинэн исписэлиис буолар. Ол аата үрдүк үөрэх иккис түһүмэҕэр магистратураҕа салгыы үөрэнэрин эбэтэр үөрэммит идэтинэн исписэлиис быһыытынан үлэлиирин бэйэтэ быһаарар. Магистратура  диэн тугуй? Магистратура диэн бу үрдүк үөрэх кыһатыгар түөрт сыл ылбыт билиигин чиҥэтии, дириҥэтии буолар эбэтэр идэҕин уларытаргар кыах биэрэр. Магистратураҕа бакалавриат истиэпэннээх устудьуон бэйэтэ анаалыстаан үөрэнэригэр, аныгы технологиянан билиини ыларыгар болҕомто ууруллар. Аудиторияҕа олорон түөрүйэни  үөрэтиигэ дьоҕус бириэмэни аныыллар  (нэдиэлэҕэ 14 чаастан 24 чааска диэри). Лекция үөрэх дьарыгыттан 20-30 %-нын эрэ ылар. Оттон практическай дьарыкка уонна семинардарга тустаах исписэлиистэр кытталлар. Маны таһынан научнай-чинчийэр үлэҕэ болҕомто улаатар.

Магистратураҕа үөрэммит устудьуон салгыы билиитин аспирантураҕа киирэн чиҥэтэн, научнай үлэһит буоларыгар бары кыах бэриллэр. ХИФУ устудьуона магистратураҕа үөрэнэ сылдьан омук тылыгар, историяҕа, философияҕа кандидатскай минумум туттарыан сөп.

От ыйын 22 күнүгэр Хотугулуу-илиҥҥи федеральнай университекка магистратураҕа уонна аспирантураҕа ылыы хампаанньата түмүктэммитэ. Биһиги ХИФУ-га үөрэххэ ылыы киин хамыыһыйатын салайааччыта Елизавета Ильинаны кытары быйыл магистратураҕа уонна аспирантураҕа туттарсыы хайдах ааһан иһэрин туһунан ыйыталастыбыт.

—Елизавета Алексеевна, ХИФУ-га магистратура уонна аспирантура  тустарынан  билиһиннэриэҥ дуо?

—Магистратураҕа уонна аспирантураҕа үрдүк үөрэхтээх киһи киирэр, аспирантураҕа магистратура кэнниттэн туттарсаллар. Магистратураҕа күнүскү өттүгэр үөрэнии икки сыллаах, кэтэхтэн үөрэнии 2,6 сыллаах. Аспирантураҕа 3-4 сыл үөрэнэллэр. Магистратураҕа киириигэ сааһынан хааччах суох. Биллэн турар, бу сылларга бакалавриаты бүтэрбиттэр киирэллэр. Ол эрээри, саастаах дьон туттарсан киирбит түгэннэрэ баар. Холобур, былырыын магистратураҕа 60 саастаах устудьуоннаммыппыт. Быйыл 60-70 саастаах дьон туттарса сылдьаллар. Ол курдук, статистиканы көрөр буоллахха, былырыын киирбит устудьуоннартан күнүскү өттүгэр үөрэнээччилэр үгүстэрэ 25 саастаахтар.  Кэтэхтэн үөрэнээччилэр, ортотунан,  28 саастаах дьон. Оттон күнүскү-кэтэх диэн форманан үөрэнээччилэр, ортотунан, 34 саас­таахтар. Онон магистратураҕа баҕалаах, интэриэстээх киһи  сааһыттан тутулуга суох үөрэниэн сөп диэн түмүккэ кэлиллэр.

—Үлэлиир киһи  магистратураҕа үөрэниэн сөп дуо?

— Кэтэхтэн үөрэххэ үлэлии-үлэлии үөрэниэхтэрин сөп. Оттон күнүскү өттүгэр үөрэнии туһунан этэр буоллаххына, абитуриент туттарсыбыт факультетын үөрэҕин былааныттан тутулуктанар. Биһиэхэ үөрэнэр магистраннар үгүстэрэ үлэлээхтэр. Бакалавриат кэнниттэн саҥа үлэлээн эрэр дьон. Кинилэр үөрэнэ сылдьан быраактыкаларын кэмигэр үлэ булбут буолуохтарын сөп.

—ХИФУ-га сылын аайы магистратура хайысхата хаҥыыр дуо? Бүддьүөт миэстэтин ахсаана?

—Магистратураҕа бырагыраамабыт ахсаана 2014 сылга уонна 2015 сылга элбээбитэ.  2013 сыллаахха магистратураҕа 29 эрэ хайысхалаах буоллахпытына, 2014-кэ 48 хайысхаламмыппыт,  оттон 2015 сылга 95 хайысхаламмыппыт. 2017 сыллаахха магистратураҕа  146 бырагырааманан үөрэххэ ылбыппыт. Быйы 108 бырагыраамалаахпыт.

Бүддьүөт миэстэлэрин туһунан этэр буоллахха, быйыл магистратураҕа күнүскү үөрэххэ 587 миэстэ, күнүскү уонна кэтэхтэн дьүөрэлээн үөрэххэ 52 миэстэ, кэтэхтэн үөрэххэ 88 миэстэни анаатылар. Оттон аспирантураҕа 50 миэстэни көрдүлэр.

—Быйыл пандемиянан магистратураҕа үөрэххэ ылыы уларыйда дуо?

—Быйыл үөрэххэ ылыы дистанционнай көрүҥүнэн ыытылынна. Докумуоннары ыларга ХИФУ электроннай порталыгар абитуриент тус кабинета диэн сервис оҥоһулунна. Үөрэххэ ылыы хампаанньата түмүктэнэн эрэр. От ыйын 22 күнүгэр бүддьүөт миэстэтигэр туттарсыы түмүктэммитэ. Ол курдук магистратураҕа 1264 абитуриент докумуонун биэрдэ, аспирантураҕа – 144 киһи. Билигин эксээмэннэр буолуохтара. Эксээмэннэр бары ирдэбиллэр тутуһулланнар дистанционнай ньыманан ыытыллаллар. Тылынан эксээмэни видеосибээс көмөтүнэн туттарыахтара. Тест уонна суругунан эксээмэннэр онлайн олорон, видеонан кэтэбиллээх ыытыллыбыттара. Билиҥҥи туругунан 150 эксээмэн, 20-тэн тахса тест ыытылынна. Ол курдук, маннык ньыманан эксээмэни ыытыы эксперименэ көдьүүстээхтик ааста. Балаҕан ыйын 2 күнүгэр үөрэххэ киирбиттэр испииһэктэрэ тахсыаҕа.

—Быйыл магистратураҕа ханнык хайысхаларга ордук туттарыстылар?

—Күнүскү өттүгэр  хайа институтугар “Техносферная безопасность» (Управление безопасным развитием техносферы; Управление пожарной безопасностью) диэн хайысхаҕа 28 бүддьүөт миэстэтигэр 82 сайабылыанньа киирбитэ. Үп уонна экэниэмикэ институтугар “Менеджмент (Управление предприятием)”  диэҥҥэ 7 бүддьүөт миэстэтигэр 71 сайабылыанньа баар.  Педагогическай институкка “Педагогическое образование (Менеджмент в профессиональном образовании)” диэҥҥэ  9 бүддьүөт миэстэтигэр 66 сайабылыанньа,  юридическай факультекка “Юриспруденция (Правовое обеспечение государственной и хозяйственной деятельности)” диэҥҥэ 5 бүддьүөт миэстэтигэр 62 сайабылыанньа,  математика уонна информатика институтугар “Информатика и вычислительная техника (Прикладная информатика в экономике и управлении)”  диэн хайысхаҕа  13 бүддьүөт миэстэтигэр 54 сайабылыанньа киирбиттэрэ.

—Елизавета Алексеевна,  устудьуоннар магистратураҕа, аспирантураҕа киирэргэ төһө дьулуһалларый?

— Магистратураҕа киирээччи ахсааныттан аҥаара бакалавриаты быйыл бүтэрээччилэр буолаллар. Холобур, быйыл бакалавриаты 1465 устудьуон бүтэрбитэ, ол онтон 600 устудьуон магистратураҕа үөрэхтэрин салгыыр баҕалаахтар. Бу көрдөрүү магистратура бырагыраамата наадалааҕын, көдьүүстээҕин туоһулуур.

Оттон аспирантура туһунан этэр буоллахха, наукаҕа олохторун аныан баҕалаах эдэр дьон туттарсаллар. Быйыл аспирантураҕа туттарсааччылар аҥаардара эмиэ специалитет эбэтэр магистратура бырагырааматын быйыл бүтэрбиттэр туттарсаллар. Онон биһиги университеппыт магистратурата уонна аспирантурата сылын аайы сайдара, устудьуоннарга биэрэр билиитэ көдьүүстээҕэ биллэр.