Түһүлгэ

Уһуннук да көттүлэр... Уонтан тахса чаас: Ванкувертан Торонтоҕа, онтон Стамбулга диэри. Аны түөрт-биэс чааһынан Стамбултан Арассыыйаҕа, дойду тэбэр сүрэҕэр Москваҕа, баар буолуохтара.
Сайыына Ванкувер куоракка аангылыйа тылын үөрэтэр сайыҥҥы лааҕырга дьарыктанан баран төннөн иһэр. Кини урут бэйэтэ да итэҕэйбэт этэ -- омук сиригэр айанныам, үөрэниэм диэн. Ийэтин кытта Москваҕа бииргэ үөрэммит кыыһа Зинаида Егоровна Ванкуверга ыал буолан олорбута ырааппыт, колледжка үлэлиир. Саха сириттэн бөлөх хомуйан, аангылыйа тылын үөрэтэр лааҕыры тэрийэн үлэлэппитэ уонча сыл буолбут. Бөлөхтөрүгэр баар оҕолор бары да эҥин араас күрэхтэр, куонкурустар, олимпиадалар кыттыылаахтара, кыайыылаахтара. Барыта уон иккиэлэр уонна бу Сайыына Москваттан холбоспута. Инньэ гынан, бөлөх оҕолорун кытта аэропорка эрэ билсибитэ.
Сөмөлүөккэ Сунтаартан сылдьар Долгууна диэн кыыһы кытта кэккэлэһэ олорбута. Бэрт сэргэхтик, түргэнник билсибиттэрэ, өйдөспүттэрэ, ол иһин кинилэри биир ыалга түһэрбиттэрэ. Хаһаайыттар, иккиэн аҕам саастаах дьон, кэлбиттэригэр утары тахсан үөрэ-көтө көрсүбүттэрэ, хайдах олоруохтаахтарын, туох ирдэбиллээхтэрин аангылыйа тылынан быһааран биэрбиттэрэ. Сайаана тугу эппиттэрин барытын өйдөөбүтүттэн бэйэтэ да үөрбүтэ. Суунан-тараанан, аһаан баран, сүүрбэ биир хонукка олоруохтаах утуйар хосторугар ороннорун олохтоохтук булан кэпсэтэ сытан утуйбуттарын бэйэлэрэ да билбэккэ хаалбыттара...
Үгүс оҕо Кэриэйэттэн, Японияттан, Кытайтан, Монголияттан сылдьар этилэр. Кэпсэтэр, билсэр тыллара аангылыйалыы. Маҥнай кэлбит күннэригэр тургутук оҥорон баран, бөлөхтөрүнэн араарбыттара. Сайаана күүстээх “I STUDY TOURS” бөлөххө түбэспититтэн соһуйбута, онтон ордук ийэтэ үөрбүтэ. “Ол аата начаалынай кылаастан үөрэтэр Ольга Ивановна чиҥ билиини биэрэр эбит” диэн махтана санаабыта.
Күн аайы икки-үс чааска диэри үөрэнэллэр, эбиэттэн киэһэ эҥин араас дьарыктар, экскурсиялар, көрсүһүүлэр буолаллар.
Бөлөххө билсиһии буолбутугар, хас биирдии оҕо дойдутун туһунан кылгастык билиһиннэрэр ирдэбиллээх буолан, Сайаана Москва, онно эбии Саха сирин ирбэт тоҥун, мааманнар тустарынан кэпсээбитин сүрдээҕин интэриэһиргээбиттэрэ. Эрдэттэн бэлэмнэммит буолан, улаханнык долгуйбатаҕа.
Сайаана бу Ванкуверга эҥин араас омук оҕолорун кытта алтыһар кэмигэр биири бэлиэтии көрдө: төрөөбүт тылын, дойдутун, култууратын, төрүт үгэстэрин билбэт киһини соччо ахсарбат курдуктарын. Ити куораттан сылдьар сорох оҕолор сахалыы саҥарбаттар, наар нууччалыы кэпсэтэллэр. Биирдэ кыргыттар сыралҕан күн анныгар оскуола  оптуобуһун күүтэ турдахтарына, Аляскаттан сылдьар, урут Арассыыйаҕа хаста да сылдьыбыт Аннет ыйытта:

-Эһиги тоҕо бэйэҕит икки ардыгар нууччалыы эрэ кэпсэтэҕитий? Төрөөбүт тылгытын билбэккит дуо?

-Төрөөбүт тылбытын билэбит эрээри, бу Сайаана “москвичка”, онон сахалыы билбэт, ол иһин кинини кытта нууччалыы эрэ кэпсэтэбит, -- диэн саамай сытыы кыыстара Лида “буруйдааҕы” түргэнник була охсубута. Боппуруоһу “бэркэ” быһаараат, субу тыаһа суох тиийэн кэлбит оптуобуска сүр түргэнник дьүөгэтэ Киралыын дьылыс гыммыттара. Киирээт, бэйэ-бэйэлэрин саҥата суох утары көрсөн кэбиспиттэрэ. Дьиҥинэн, Сайаана өссө сахалыы билэ-саҥара сатыыр ээ...

Сайаана дьоно иккиэн Москваҕа устудьуоннуу сылдьан билсэн холбоспуттар уонна, үөрэхтэрин бүтэрээт, дойду тэбэр сүрэҕэр үлэлии хаалбыттар. Инньэ гынан, Сайаана Москва олохтооҕо, быйыл онус кылааска үөрэнэр, ону таһынан муусукаалынай оскуолаҕа саксафон кылааһыгар дьарыктанар. Үөрэнэр кыһатын, табаарыстарын олус сөбүлүүр.
Төһө да Москваҕа улааттар, олордор, Сайаана бэйэтэ саха буоларынан киэн туттар.
Көтөөрү сырыттаҕына, ийэтэ үчүгэй баҕайы үрүҥ көмүс харыйа ытарҕаны бэлэхтээбитин көрсүһүүлэргэ кэтээччи. Ити сахалыы ытарҕата кини хап-хара уһун суһуоҕар олус барсар. Эбэтэ Анисия Григорьевна: “Саха кыыһа уһун баттахтаах буолуохтаах”, -- диэн кыра эрдэҕиттэн этэрэ уонна сиэнин баттаҕын отой кырыйтарбат этэ. Бу манна лааҕырга кини эрэ уһун баттахтаах буолан, лааҕыр үлэтэ түмүктэнэрин саҕана саҥа билсибит доҕотторо кинини кытта бииргэ хаартыскаҕа түһэллэригэр: “Баһаалыста, суһуоҕуҥ көстөр курдук түһүөххэйиҥ” -- диэн көрдөһөллөрө. Бэл, уулуссаҕа тохтотон, хантан сылдьарын ыйыталаһаллар ээ. Үгүстэр Москваны билэллэр, оттон Саха сирэ ханна баарын билбэттэр. Ону Сайаана: “Сибииргэ тымныы дойду баар”, -- диэн быһаарар. Оччоҕо син өйдөөбүт курдук буолаллар.
Үөрэх дьыла бүттэ да, төрөппүттэрэ кинини быраатын кытта эбэлэригэр Тумулга сайылата ыытааччылар. Сайаана санаатыгар, эбэтин эрэ дойдутугар сып-сылаас кустук курдаах ардах түһэрэ. Сайыҥҥы ардах кэнниттэн киэҥ халлааҥҥа дьэрэкээн кустук тахсара көрүөхтэн кэрэ көстүү буолар. Ол түгэн кэнниттэн сир ийэ дьикти ыраас сибиэһэй салгыннаах, чэбдик сыттаах буоларын кыысчаан үчүгэйдик билэр, ахтар, суохтуур. Бэл, кыра быраата кустук тахсыбытын көрдөҕүнэ, үөрүүтүттэн өрүтэ ыстаҥалыы-ыстаҥалыы, дьиэҕэ баар дьоҥҥо ол туһунан кэпсии сүүрээччи. Биирдэ Тимур: “Эбэлээххэ кыһын буолбат”, -- диэн күллэрэн турар. Эмиэ да оннук курдук ээ, кинини сайын аайы эбэтигэр кэллэҕинэ, мэлдьи күннээх халлаан анныгар күөх окко көҥүл көччүйэ күүлэйдиир, оонньуур, дуоһуйа сөтүөлүүр, ол иһин итинник саныыр эбит.
Сайаана, арай, төрөөбүт тылын үчүгэйдик билбэтиттэн, туох кистэлэ кэлиэй, кыбыстар даҕаны. Кини ол эрээри сахалыы саҥаны бытааннык саҥардахтарына өйдүүр, боростуой тыллары саҥарар эрээри, ол итэҕэс буоларын Ванкуверга сылдьан дириҥник өйдөөтө. Дойдуларыгар олорор эрээри, төрөөбүт тылларын билбэт оҕолору муодаргыыр. “Саха сиригэр олорорум буоллар, сахалыы хайаан да үчүгэйдик билиэм этэ” дии саныыр. Ол туһунан саҥа дьүөгэтэ Долгууналыын элбэхтэ кэпсэттилэр. Долгууна куруук үөрэ-көтө сылдьар кыысчаан: көбүс-көнө дьылыгыр уҥуохтаах, саннын аһардар көпсөркөй хап-хара баттахтаах, сып-сытыы чоҕулуспут харахтаах. Быйыл эмиэ онус кылааска киириэхтээх. Хардарыта өйдөһүү -- доҕордоһуу биир сүрүн тутааҕа. Кыргыттар бэркэ тапсан доҕордоһон сылдьалларын бэлиэтии көрөн, салайааччылара Ирена Петровна, Долгууна хомустаан бүттэҕинэ, Сайаананы бу хомус туһунан аангылыйа тылынан кэпсииригэр көрдөспүтэ. Долгууна хомус туһунан элбэх матырыйаалы илдьэ кэлбит этэ, ону Сайаана Ирена Петровнаны кытта топик курдук оҥорон тылбаастаабыттара. Бу сахаларга эрэ буолбакка, бары норуокка үгүстүк тарҕаммыт варган диэн үстүрүмүөн буолар. Ол курдук, “темир комуз”-- киргизтии, “купас”-- чуваштыы, “кумыз” -- татардыы, башкирдыы. Хас биирдии омукка хомус тус-туспа айылгылаах. Холобур, Японияҕа сиэр-туом толоруутугар туттуллар. Оттон биһиги, сахалар, хомуспут олоҕу туойар, айар-тутар оҥоһуулаах, ыраастыыр аналлаах, сырдыкка-кэрэҕэ угуйар. 1990 сыллаахха Дьокуускайга аан дойду норуоттарын хомуһун түмэлэ аһыллыбыта. Итинник түмэл ханна да суох. 2011 сыллаахха бэс ыйыгар 1344 киһи хомуска тэҥҥэ оонньоон, рекорд олохтоон, Гиннесс кинигэтигэр киирбиттэрэ. Оннооҕор саха хомуһа куйаарга көтө сылдьыбыта. Ити туһунан Сайаана кэпсээтэҕинэ, омук оҕолоро сөрү диэн сөҕөллөр. Сайаана, хата, бэйэтэ киһи ис айылгытын арыйар ураты иэйиилээх муусуканы үөдүтэр этигэн хомус туһунан үөрэ-көтө кэпсиириттэн олус астынар буолбута. Онон Долгууна этигэн хомуһун илдьэ кэлбитэ олус туһалаата.

--Эн хомуһу тардарга ханна үөрэммиккиний, Долгууна?

--Миигин уон саастаахпар аҕам үөрэппитэ уонна төрөөбүт күммэр үчүгэй баҕайы этигэн хомуһу бэлэхтээбитэ. Чахов диэн аатырбыт тимир ууһа оҥорбутун. Кэлин оскуолаҕа анал куруһуокка дьарыктаммытым.

--Ол иһин да наһаа бэркэ оонньуур эбиккин дии. Мин эмиэ хомуска үөрэниэхпин баҕарабын да, үөрэтэр киһи суох, -- Сайаана өрө тыынна. Долгууна дьүөгэтин аһына санаата. Кырдьык даҕаны, кинини Москваҕа ким кэлэн үөрэтиэй?..

--Мин эйигин үөрэтиэм, санаарҕаама. Сүүрбэччэ хонук биир хоско  олоробут дии.

--Махтал уонна таарыйа сахалыы саҥарарга үөрэтээр. Онтон мин эйиэхэ аангылыйа тылын үөрэтэргэр көмөлөһүөм.

Сайаана үөрэн, буспут моонньоҕон курдук хап-хара харахтара  чаҕылыһа түспүттэрэ. Онтон ылата бириэмэ көһүннэр эрэ, кыргыттар хомуска дьарыктаналларын быыһыгар сахалыы да, аангылыйалыы да кэпсэтэн, тылларын имитэр буолбуттара.

Долгууна оскуолатын, табаарыстарын туһунан үчүгэйи эрэ кэпсиир, кинини кытта алтыһарга олус интэриэһинэй. Саамай сөбүлүүр учуутала  Ньургун Васильевич саха тылын үөрэтэр эбит. Кини оҕоҕо тиийимтиэ гына, судургу тылынан, киһи иһиттэр истэ олоруон курдук, үчүгэй баҕайытык  уруогун ыытар үһү. Долгууна: “Ньургун Васильевич үөрэтэр буолуоҕуттан саха буолбуппут”, -- диэбитин маҥнай утаа Сайаана өйдөөбөтөҕө. Ону Долгууна маннык быһаарбыта:

--Сахалыы сирэйдээх буоллун да, саха буолаҕын диэн буолбатах. Киһи ис туруга эмиэ сахалыы буолуохтаах: төрөөбүт тылын, култууратын, норуотун үгэстэрин билиэхтээх. Билиэхтээх эрэ буолбатах, өссө дьоҥҥо кэпсиэхтээх, тарҕатыахтаах. Ол иһин мин эйигин сахалыы саҥарарга уонна хомуска үөрэтэбин. Холобура, ити Лидалаах Кира сахалыы билбэттэр, саҥара да сатаабаттар. Кинилэр тас көрүҥнэрэ саха эрээри, дьиҥнээх саха  буолбатахтар, нууччалыы саҥарбыттарын да иһин, аны нуучча буолбатахтар. Учууталбыт этэринэн, оннук дьону “маргиналлар” дииллэр.

--Уой, оччоҕо мин төрөөбүт тылбын билбэт буоллахпына, маргинал буолабын дуо?

 -- Төрөөбүт тылгын, төрүт үгэскин салгыы үөрэппэтэххинэ, дьэ, буолаҕын, -- Сайыына ыксаабыт сирэйин көрөн, Долгууна уоскутардыы санныттан кууһан баран: – Эйигин, тоҕо эрэ, эрэнэбин, аҕыйах сылынан эн биһиги көрүстэхпитинэ, уу сахалыы кэпсэтиэхпит диэн. Сайаана, мин урукку аатым Оля диэн этэ, ону бу паспорт ыларбар Долгууна диэн сахалыы уларыттарбытым. Араспаанньам бэйэтэ да сахалыы Дойдукова диэн.

Сайаана урут да дьон аатын уларытарын истэр этэ да, бу кини саастыыта кыыс аатын уларыппытын истэн сөҕө-махтайа санаата.

Ити курдук, кыысчаан саҥа дьүөгэтэ Долгуунаттан наһаа да элбэҕи, туһалааҕы билбитэ.

Кыысчаан маҥнай утаа дойдутун, дьонун ахтыах курдук буолан испитэ эрээри, күн аайы үгүс элбэх мусуойдарга, үөрэх тэрилтэлэригэр, пааркаларга экскурсияҕа сылдьар буоланнар, бириэмэ бэрт түргэнник элэҥнээн ааспыта.  Барыта сонун, интэриэһинэй, кэрэхсэбиллээх этэ.

 Холобура, Сайаана Монреальга сылдьыбыттарын олох умнубат. Наһаа долгутуулаах түгэн этэ. Ирена Петровна ол куоракка барыахтарын иннинэ 1976 сыллаахха Монреальга буолбут XXI Олимпиадаҕа Павел Пинигин чөмпүйүөн үрдүк аатын, Роман Дмитриев уонна Александр Иванов бэйэлэрин ыйааһыннарыгар үрүҥ көмүс мэтээллэри ылбыттарын туһунан кэпсииригэр Чурапчыттан сылдьар Алтан Барашковтан көрдөспүтэ. Алтан бэйэтэ, экскурсовод курдук туттан, сирэйдиин-харахтыын сырдаан, оҕолорго саха норуотун аан дойдуга аатырдыбыт чулуу тустууктар тустарынан кэпсээбитэ Сайаана хараҕар бу көстөн кэллэ.

Алтан Монреальга сылдьыахтааҕын билэн баран, аҕата Юрий Семенович:

--Алтан, бу кинигэни илдьэ бар,-- диэн, Ян Дымов суруйбут «На ковре...” диэн дьоҕус кинигэни туттаран кэбиспитэ. -- Оҕолорго аахтараар, кэпсээр, биһиги, саха норуота киэн туттар тустууктарбыт Павел Пинигин, Роман Дмитриев уонна Александр Иванов тустарынан. Этэргэ дылы, тимир уһаарыллан тимир буолар, уол оҕо эриллэн, буһан-хатан эр бэрдэ буолар. Бу уолаттары эрчийбит киһинэн тириэньэрдэрэ Коркин Дмитрий Петрович буолар. Билэҕин дии?

 -- Билэн, билэн...

--Суруйалларын курдук, сахалар тустууга айылҕаттан дьоҕурдаахпыт. Өбүгэлэрбит былыр-былыргыттан хапсаҕайдаһар үгэстэрэ бу саха тустууктара аан дойду таһымыгар тиийэ кытталларыгар, аар саарга аатыралларыгар олук уурбута саарбаҕа суох. Холобура, Пинигин Монреальга бастыырыгар утарсааччытын хаста да атахха тэбэн, наадалаах бааллары ылбыта мэлдьэх буолбатах, -- Юрий Семенович кытархай тастаах дьоҕус кинигэни саҥа көрбүттүү арыйталыы олордо. -- Санааҥ көр эрэ, Павел иннигэр оччолорго олус кытаанах ирдэбил турбута: тустубутун тухары биирдэ да лаппаакыга сыппатах негр бухатыыра Ллойд Кизери, Америка биир күүстээх сураҕырбыт бөҕөһүн, эбэтэр ыраастык кыайыахтааҕа, эбэтэр лаппа сабырыйан, 8 очукуонан хотуохтааҕа. Итинтэн кыра очукуонан  куоһардаҕына, син биир Кизер кыайыылаах тахсыахтааҕа.

--Ээ, мин ону чуолкайын билбэт эбиппин дии, боруоста бастаабыт эрэ диэн билэбин.

--Алтан, “көтөр күүһэ -- кынатыгар, киһи күүһэ – дьулууругар” дииллэринии, Пинигин ити быһаарыылаах киирсиигэ кытаанах санаалаах, кыайыыга дьулуурдаах эрэ буолан, утарсааччытын 12:1 баалынан кыайан, кыһыл көмүс мэтээли ылары ситиспитин хас биирдии саха уола билиэхтээх, -- чочумча саҥата суох олорбохтоон баран, Юрий Семенович: – Олимпиада ыытыллыбыт сиринэн хаамыаххыт, сүҥкэн спортивнай дыбарыастары көрүөххүт, дьоллоох дьоҥҥут... Хайаан да хаартыскаҕа түһэрээриҥ, Инстаграмҥа таһаараарыҥ. Дьон-сэргэ көрөн үөрүө, сэргиэ этэ. Бу сахалар, биһиги ыччаппыт, Монреальга саха норуотун чулуу уолаттарын үйэлэргэ өлбөөдүйбэт өрөгөйдөрүгэр сүгүрүйэ сылдьаллар диэн.

--Аҕаа, махтал. Хайаан да хаартыскаҕа түһүөхпүт, олоххо биирдэ бэриллэр түгэни мүччү туппат буоллахпыт дии. Кинигэни да оҕолорго аахтарыам. Хайа, холбоон уонтан тахса чаас көтөбүт дии. Ааҕарга да бириэмэ элбэх, -- Алтан аҕата биэрбит кинигэтин илдьэ барыахтаах  үрүсээгин хармааныгар чөкө уган кэбиспитэ.

   Чахчы даҕаны, Монреаль XXI оонньуулара -- үс саха өрөгөйө! Бу бэлиэ түгэн, саха тустууктарын ситиһиилэрэ, Арассыыйа уонна Саха сирин спортивнай историятыгар бигэтик киирэн, саха норуота үйэлэргэ өлбөөдүйбэт өрөгөйдөөх киэн туттуутунан буолбута. Ол да иһин Дьокуускай куоракка саха норуотун чулуу тустууктарыгар анаммыт “Өрөгөй”  спортивнай комплекс тутуллан, эдэр ыччакка өрөгөй чыпчаалын дабайарга төһүү күүс буолан эрдэҕэ.

  Ити курдук ону-маны саныы олорон, Сайаана тэһэ астаран, быраатын Тимуру ахтан санаан ылла. Эдьиий киһи быһыытынан, быраата дьиҥнээх эр киһи буола улаатыан баҕарар ээ, холобура, Алтан курдук. Ити билигин олус элбээбит эҥин араас өҥнөөх баттахтаах, татуировкалаах, ытарҕалаах уолаттарга холоотоххо, Алтан чыҥха атын. 

Сотору Шеремьетево... Эбэтэ тапталлаах сиэнэ бүгүн Арассыыйаҕа кэлэрин билэр, ол иһин хайаан да дойдутугар сирин-уотун аһатан эрдэҕэ. Сайаана кыра эрдэҕиттэн төрөппүттэрэ, эбэтэ дьиэ кэргэҥҥэ бэлиэ түгэннэр үүннэхтэринэ, Үрдүк Айыылартан көрдөһөн, арыылаах алаадьынан сири-уоту аһаталларын көрөн, сиэри-туому билэ улааппыта. Эбэтэ: “Киһи кимҥэ эмэ, туохха эмэ дьиҥнээхтик, дириҥник итэҕэйэр буоллаҕына, хаһан да, ханна да соҕотох санаммат. Итэҕэл диэн киһи кутун-сүрүн күүһүрдэр  аналлаах. Хайаан да аттыгар олоҕуҥ ханнык да түгэнигэр күүс-көмө, сүбэ-ама, тирэх буолар доҕордоох-атастаах, сүбэһиттээх курдук сананаҕын.  Кинилэр араҥаччылыыр, көмүскүүр күүстэригэр бигэ эрэнэҕин», -- диирин итэҕэйэр. Ванкуверга тиийэн баран, анаан-минээн илдьэ кэлбит ийэтэ буһарбыт арыылаах алаадьытын сыа- сым курдук тутан, күөх окко уурбута, Айыыларга махтанан, барыта этэҥҥэ буоларыгар көрдөспүтэ.

  Быйыл эбэтэ саас Москваҕа күүлэйдии кэлэ сылдьыбыта, онно олус истиҥник кэпсэппиттэрин Сайаана олох умнубат.

--Сайаана, номнуо улаатан эрэҕин. Ханна үөрэнэ бараргын, туох идэни таларгын толкуйдуу сылдьар инигин? Былыргы киһи ынаҕынан, аныгы киһи үөрэҕинэн баай.

--Үчүгэйдик билбэппин. Дьүөгэм: “Геолог буолуохха, сири-дойдуну көрүөхпүт”, -- диир. Хайыырым буолла, – Сайыына эбэтин диэки ыйытардыы көрбүтэ.

--Геолог идэтэ, мин санаабар, кыыс оҕоҕо соччо сөбө суох ээ. Хайа, ыал буолуоҥ, оҕолонуоҥ-урууланыаҥ, дьиэ кэргэҥҥин быраҕан, ханна ыраатыаххыный? Үчүгэйдик толкуйдаа. Тоойуом, дьон кэнниттэн киһини батыһан сылдьыбат буол, ол эрээри эн биири өйдөө: билиҥҥи кэм киһитэ олох тэтимиттэн хаалыа суохтаах.

--Ол аата?

--Наар дьону үтүктэн сылдьар киһи олорор олоҕор тугу да ситиспэт. Киһи олоҕор үтүө-мөкү хардарыта солбуһуутунан олох иннин диэки дьулуруйар. Ол эрээри олох үтүөтэ, үөрүүтэ-көтүүтэ мөкү өрүттэрдээҕэр элбэх. Дьоҥҥо маҥнай үчүгэй эрэ өрүттэрин көрөргө үөрэн, дьоҥҥо үтүөнү эрэ баҕар. Оччоҕо эйигин кытары эмиэ үчүгэй эрэ эҥээрдэһиэ. Киһи барыны бары үчүгэй эрэ өттүнэн ылынан, сырдык ыра санаанан салайтаран сылдьыахтаах.

         --       Эбээ, эн мэлдьи дьон туһунан үчүгэйи эрэ этэҕин дии. Онтон ити Ньукууска (таһынааҕы ыаллар уоллара) үлэлээбэт, арыгылыыр. Кини, холобура, туох үчүгэйдээҕий?

--Биир тымтык умайан бүтэринии, киһи олоҕо, эчи, кылгаһын... Ийэтэ  Дуунньа тыыннаах эрдэҕинэ Ньукууска киһи бастыҥа этэ, кини орто анал үөрэхтээх ээ, суол-иис техникумун бүтэрбитэ. Куоракка үлэлээн иһэн, ийэтэ өлөн, олорор сирэ-уота суох буолан табыллыбакка төннөн кэлбитэ, ол курдук дэриэбинэтигэр хаалбыта. Кини идэтинэн манна үлэ суох буоллаҕа. Билигин кини: “Идэбин сыыһа талбыт эбиппин”, -- диир. Онон эн ханнык үөрэххэ киирэргин, туох үлэһит буоларгын эрдэттэн толкуйдуу, ырыта сылдьыахтааххын.

--Толкуйдуу сатыыбын ээ, буккуллуохпар диэри, -- Сайаана мүчүк гынан ылбыта.

--Ити Ньукууска уол ааһар былыт албаһын, куотар былыт кубулҕатын өйдөөн-дьүүллэн көрбөккө, албыҥҥа атыллаан, түөкэйгэ үктээн, уоттаах моҕой бэлэһигэр киирэн биэрээхтээтэ. Умса түстэҕинэ сүүһүттэн, тиэрэ түстэҕинэ кэтэҕиттэн өйүүр аймаҕа, доҕоро суох буолан, олох охсуутун тулуйаахтаабата. Соҕотох сылдьаахтыыр, саатар, ити дьиэтигэр дьон мустубата буоллар, син олоруо этэ буоллаҕа... Сүрдээх сымнаҕас майгылаах барахсан, этэргэ дылы, ууну охсон баҕаны да куттаабат, кэлбит киһини кэннинэн ааны астарбат, үүрэн таһаарбат киһи.   

--Кырдьык, кини кыыһырбытын, айдаарбытын биирдэ да көрбөтөх эбиппин, холуочуйдаҕына да, мэлдьи саҥата суох мичээрдии сылдьар буолааччы.

     --       Тыа сиригэр үлэ миэстэтэ суоҕа ыччаты атахтыыр. Ол иһин сорохтор ускул-тэскил сылдьаллар, элбэх киһи аһыы ууга умсар, арыгыһыт буолар. Ньукууска билигин да ону-маны көрдөстөххө, “тук” курдук оҥорор, толорор. Сүрэҕэ суох диэбэккин ээ, сайынын дьоҥҥо от оттоһор, кыһын мас мастаһар, муус ылсар. Ийэтэ барытын бэйэтэ дьаһайан олорбута, ол уолга куһаҕаннык дьайда. Сатаан бэйэтин дьаһаммат, -- эбэтэ санаарҕаан,  тыастаахтык өрө тыынан ылбыта. -- Ол эрээри итэҕэйэбин ээ, Ньукууска көнөр суолга туруо, бу орто дойду олоҕор бэйэтин аналын булуо диэн.

--Эбээ, барыта эн эппитиҥ курдук этэҥҥэ буолуо, уоскуй, -- диэн баран, Сайаана эбэтин сып-сылаас, минньигэс ас сыттаах илиитин иэдэһигэр сыһыары туппута.

...Мин сотору чугас дьоммун ыксары кууһуом, ол кэннэ атырдьах ыйыгар эбэбэр Тумулга тиийдэхпинэ, ый кыыстыын кэпсэтиэм, сулустардыын сиэттиһиэм уонна хайаан да төрөөбүт төрүт тылбын үчүгэйдик үөрэтиэм...

Светлана Егорова-Тулуйхаана.